Morgunblaðið - 07.11.1976, Blaðsíða 1

Sunnudagur 7. nóv,
Bls. 33—64
Síðast í þessum mánuði
kemur út hjá Almenna bókafé-
/aginu nýtt bindi af sjálfsævi-
sögu Guðmundar G. Hagatíns,
„Ekki fæddur í gær". Hún gerist
á árunum 1920—25, en fyrri
hluta þess tíma dvaldist höf-
undur á Seyðisfirði sem ritstjóri
Austurlands og Austanfara.
Það sem frá segir í eftirfar-
andi kaf/a gerðist við Eyvindará
á Héraði vorið 1921. Höfundur
er einn á ferð á hesti sínum
Dreka, miklum stólpagrip og er
ferðinni heitið að Hvanná á
fund unnustunnar.
Ég reið í fyrstu mjög greitt eftir hin-
um djúpu, dreifðu götum, sem þúsundir
hófa höfðu troðið á austurbakka árinnar.
En brátt hægði ég reiðina og horfði á
elfuna. Víst hafði hún þegar vaxið mikið,
en var ekki sem seiðþungur niður henn-
ar væri æðasláttur gróandans, sem nú
var með hverjum deginum að auka veldi
sitt í þessu blessaða héraði ilmandi
gróðrar, tiginna fella og fjalla og himin-
speglandi fljóta og vatna?
Ég starði út á ána og yfir til Egilsstaða-
skógarins, sem enn var dökkur yfirlit-
um, en á víð og dreif græn rjóður, þar
sem lagðblakkar ær voru á beit með
lömbum sinum. Þegar neðar dró blöstu
við bleikir vellir allt þangað, sem við
tóku slétt og dimmgræn tún hins ris-
mikla stórbýlis, Egilsstaða — og norðan
þeirra hinn fagri flötur Lagarins, sem
var nú gáraður orðinn af mildri golu.
Skyndilega reisti Dreki makkann,
rykkti í tauminn, hneggjaði hátt og hvat-
aði skeiðinu. Svo leit ég þá beint fram
undan, sá, að nú var skammt þangað,
sem áin breiddi úr sér, og var þar auðvit-
að vaðið, enda stóðu þar í hvirfingu á
árbakkanum þrír hestar og þrjár konur.
Konurnar höfðu litið upp, þegar Dreki
■hneggjaði, og þegar mig bar að, stóðu
þær þögular og svolítið vandræðalegar.
Ég kastaði á þær kveðju, án þess að segja
til nafns míns, og sfðan mælti ég:
„Þið þurfið að komast vestur yfir, en
þykif áin ekki .ýkjablíðleg ásýndum. Þið
hafið orðið of seinar fyrir, hún hefur
verið að færast í aukana, síðan sólin kom
upp, og ekki dregur úr henni, nema
beðið sé lengur en ykkur mun þykja
henta. Hún er að sýna sólinni, hve vænt
henni þyki um að hún láti vel að henni,
og ekki ferst okkur að lá henni það.
Annars eru þetta engin vandræði. Þið
sjáið, að ég er á stórum og sterkum hesti,
og ég skal byrja á því að ríða honum
vestur yfir. Svo kem ég til baka og fylgi
ykkur einni f einu, læt strauminn brotna
á þeim rauða og held f tauminn á hestin-
um, sem verður f hléi við hann.“
Konurnar tóku engan veginn fegins-
iega undir kveðjur mínar, og þær virtu
mig fyrir sér óræðar á svip, meðan ég lét
dæluna ganga, litu síðan á reiðskjóta
minn og því næst út á ána, sem vissulega
var ærið fasmikil, þótt ekki væri straum-
kastið eins ógnandi og þar sem hún
brauzt um í gljúfrunum. Allar voru kon-
urnar myndarlegar og vel búnar. Tvær
þeirra virtust vel miðaldra, en sú þriðja
var mun yngri. Þær rosknu voru á dökk-
um reiðfötum, aðskornum treyjum og
dragsíðum pilsum, hárið hulið hettum,
sem voru samlitar fötunum. Sú yngsta
var í jakka og hnébuxum úr gráröndóttu
efni og í gljásvörtum hnéstfgvélum. Hún
var berhöfðuð, ljósjarpt hárið í tveimur
þykkum fléttum, sem um var hnýttur
rauður borði. Hestar þeirra allra sýndust
þreklegir og vel í holdum. A reiðskjótum
þeirra rosknu voru söðlar, sem voru auð-
sjáanlega komnir nokkuð til ára sinna og
mér virtust virðulegir eins og eigendur
þeirra. En á hesti þeirrar fagurhærðu
var hnakkur með nýstárlegu lagi og
ljósri og mjög mjúklegri setu, greinileg-
ur fulltrúi nýrrar kynslóðar. Öllu þessu
veitti ég athygli, meðan ég afsakaði hina
í rauninni fögru og tilkomumiklu elfu,
sem þessum heiðurskonum ef til vill
virtist f öllu hennar sólgliti hreint og
beint ögrandi og meinfýsinn farartálmi.
Svo vatt ég þá þeim rauða að vaðinu, og á
honum reyndist ekkert hik. Hann öslaði
Úr sjálfsævisögu Hagalíns
ána eins og hún væri meinlaus bæjar-
lækur. Hún tók honum þó vel í kvið, en
botninn virtist mér það sléttur, að ekki
ætti að vera nein hætta á að hestur
hnyti, þó að straumurinn væri allstríður.
Þá er yfir var komið, sneri ég Dreka
við og reið honum þegar austur yfir,
þangað sem konurnar biðu og héldu í
hestana, sem nú höfðu óróazt, höfðu
auðvitað viljað, að konurnar stigju á bak
og þeir fengju að fylgja þeim rauða eftir.
Ég lét hann nú fara aiilhratt til þess að
konurnar sæju, að honum væri förin
auðveld, og strax og hann var kominn á
þurrt, vatt ég mér af baki, teymdi hann
upp á gróin grös og tók fram af honum
tauminn. Sfðan vék ég mér að konunum
og mælti:
„Þið sjáið, að þetta er ekkert háska-
legt, ef þess er gætt að halda vel í
tauminn til að koma f veg fyrir, að
hestur detti, þó að hann kynni að hnjóta.
En er nokkur ykkar gjörn á að fá svima,
ef hún ríður á, sem er djúp og straum-
hörð?“
Rosknu konurnar kváðu báðar nei við,
og önnur þeirra sagði, að slfkt væri unnt
að forðast með því að horfa beint á land
upp í stað þess að glápa á strauminn. Ég
kinkaði kolli, en svo tók ég þá eftir þvf,
að „daman“, eins og ég var með sjálfum
mér farinn að kalla þá yngstu, starði á
mig stórum og skelfdum augum. Svo
sagði hún skjálfrödduð:
„Ég ... ég legg ekki í þetta. Ég er óvön
svona. Hryssan mín er lítil, þó að hún sé
annars góður reiðhestur, og áin tekur
henni áreiðanlega upp á miðjar sfður.
Svo... svo held ég, að ég geti ekki látið
vera að horfa á straumiðuna, — það er
eins og hú'n hafi einhver... einhver seið-
andi áhrif á mig, svo... það er bezt að
eiga ekkert á hættu."
„Ég anza þessu ekki,“ sagði ég og
horfði f augun á henni. „Þú bara bíður,
þangað til hinar frúrnar eru sloppnar
yfir ána, og svo tölum við saman." Sfðan
vék ég mér að þeirri af rosknu konunum,
sem hafði þegar teymt hest sinn að bak-
þúfu, greip f söðulbogann og hélt í hann,
meðan konan vatt sér í söðulinn. „Mér
sýnist þú nú f rauninni fær í flestan sjó,“
sagði ég svo, j,og þó að þessi brúni sé
ekki eins stór og sá rauði, hugsa ég, að
honum ætti að veitast létt að skila þér
heilli vestur yfir, ef við rfðum samsíða
og sá rauði verkar eins og straumbrjót-
ur.“
Hún sagði ekki neitt, en horfði á mig
björtum og festulegum augum, leit síðan
til förunauta sinna og mælti:
„Jæja, nú leggjum við Guðmundur
Hagalín á stað, og svo sjáið þið, hvernig
okkur reiðir af. Hann kvað vera vanur
og röskur sjómaður, og ég fæ ekki betur
séð en að hann geti orðið nokkuð seigur
vatnamaður lfka.“
Mér kom á óvart, að þessi kona skyldi
þekkja mig, — en ég lét það ekki á mér
sjá, — hún hafði sjálfsagt séð mig á
Seyðisfirði f kauptfðinni f fyrra og verið
sagt, að þessi strákkútur væri nú svo
sem hinn væntanlegi ritstjóri. Ég gekk
þegjandi að Dreka og snaraðist á bak, og
svo gekk þá allt eins og til hafði verið
stofnað. Þó varð ég þess vís, að svo
feikna ótt óx áin, að hún var nú dýpri en
þegar ég reið yfir hana f fyrsta skipti.
Það lá við, að ég stígvélafylltist, og vissu-
lega slapp förunautur minn ekki við að
vökna í fætur. Þegar yfir kom, stökk hún
furðu fimlega úr söðlinum. Hún gekk til
mín, sem þegar hafði snúið þeim rauða
við, og studdi annarri hendi á makkann
á honum og sagði ósköp rólega:
„Ain er orðin skrambi mikil, en ákaf-
lega þætti mér nú vænt um, ef þú gætir
komið henni ungu frænku minni hingað
yfir, þvf að hennar vegna er ferðin gerð.
Hún vinkona mín er á traustum hesti, og
þú getur verið óhræddur um, að hún
lætur sér ekki fyrir brjósti brenna að
ríða ána með svona aðstoð.“ Hún lækk-
aði ósjálfrátt róminn: „En þegar hún er
komin yfir, ætla ég, gæzkur, að bregða á
það ráð, að við tvær höldum áfram í
rólegheitum og látum þig einan um hana
frænku mfna.“ Hún teygði úr sér í áttina
að eyranu á mér og lækkaði enn röddina
þrátt fyrir nið árinnar: „Ég segi þér það
hreint ekki til lasts, en það hefur flogið
fyrir, að þú hafir þótt kvenhollur fyrir
sunnan, og nokkuð margt af okkur kven-
fólkinu er þannig gert, að það hefur
dálítinn, já, og sumt nokkuð mikinn
áhuga á þess konar mönnum. Vertu svo
heill og sæll, og ég treysti því, að þú
bregðist ekki vonum mínum með hana
frænku. Við hinar bfðum í skógarjaðri
skammt frá veginum niður á Reyðar-
fjörð, þar sem við sjáum til ferða þeirr-
ar, sem þú átt að sigrast á.“
Ég skellihló og vék Draka á ný að
vaðinu. Og nú öslaði hann með slíkum
fyrirgangi, að ég stígvélafylltist. Það var
engu likara en honum skildist, að hann
ætti nú hlutverki að gegna, sem hverri
óvaldri truntu væri ekki trúað fyrir.
Roskna konan og daman stóðu and-
spænis hvor annarri, þegar mig bar að.
Þær héldu báðar í hesta sína, er voru nú
enn kvikari en áður. Sú roskna, sem var
lítil, en hnellin, var ærið brúnaþung, og
án þess að látast vita, að ég væri áheyr-
andi að orðum hennar, sagði hún fast-
mælt og þó hraðmælt:
„Ég sé ekki betur en óhætt sé að
treysta Guðmundi og þessum stólpagrip,
sem hann rfður, og vestur yfir fer ég. Þú
gerir þér svo varla þá skömm að snúa við
og láta okkur hfrast á Egilsstöðum og
bfða þar eftir þér þangað til f fyrramál-
ið.“
Hún sneri sér nú að mér, sem ekki
hafði stigið af baki, kerrti svolitið
hnakkann og skotraði augunum allra
snöggvast til dömunnar, en leit svo á
mig, sköruleg á svip:
„Ég held ég verði að þiggja fylgd þína
yfir ána, en annars hugsa ég nú, að hann
Fífill þyrfti engan straumbrjót."
Hestur hennar, sem var bleikálóttur,
ekki stórvaxinn, en fjörlegur og vöðva-
mikill, kippti til höfði og steig skref í
áttina til árinnar. Það var eins og hann
SJÁ NÆSTU SÍÐU