Morgunblaðið - 27.10.1977, Blaðsíða 26

26
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 27. OKTÖBER 1977
Umræður á Alþingi:
Grænlendingar fái fulla
aðild að Norðurlandaráði
— segir í tillögu, er höfðar til stöðu þjóð-
emisminnihluta á Norðurlöndum. b.ám.
f
Sama, Alendinga og
í Danmörku
Ísland-Grænland-
Norðurlandaráð
Magnús Kjartansson (Abl) mælti
nýverið fyrir tillögu til þmgsályktunar i
neðri deild Alþingis, þar sem skorað er
á íslenzku ríkisstjórnina og fulltrúa Is-
lands í Norðurlandaráði að beita sér
fyrir því, að Grænlendingar fái fulla
aðild að Norðurlandaráði og velji full-
trúa sína sjálfir
Magnús víkur fyrst að „sameigin-
legri sögu” okkar og Grænlendinga „í
nokkrar aldir' Hann segir ennfremur
að vel megi vera „að Grænlendingar
séu frændur okkar Sé því ástæða til
að bema athygli íslendmga að Græn-
landi Hann sagði að við. og aðrar
Norðurlandaþjóðir „stæðum framar-
lega meðal þjóða heims að því er
varðar lífskjör. menningarmál, félgs-
mál o.sv.frv ” Öðru máli gegni um
Grænland Þar sé „ótvírætt nýlendu-
ástand'. þótt landið sé kallað „amt í
Danmörku í landinu séu 40 þúsund
Grærrlendmgar en 10 þúsund Danir,
sem séu „algjör yfirstétt” Danir fái til
að mynda miklu hærra kaup en heima-
menn, hvert sem starfið er Hjón, sem
hann þekkir til (grænlenzkur karlmaður
og dönsk kona), bæði danskmenntaðir
kennarar. hafi haft sama kaup fyrst
eftir nám, enda við starf í Danmörku
Flutt til Grænlands hafi eigmmaðurinn
haft verulega lægra kaup en eiginkon-
an vegna þess eins að hún var dönsk.
hann Grænlendingur Þannig sé þetta
á öllum sviðum
þýzka minnihlutans
Magnús sagði að fregnir væru um
að „ ð Grænland eigi að fá heima-
stjórn á næsta ári” Slík heimastjórn
yrði þó afar takmörkuð, fyrst og fremst
sökum þess, að auðlindir Grænlend-
inga, hvort heldur sem væri á láði eða í
legi. væru ekki eign íbúa Grænlands,
heldur „danska ríkisins” Rétt sé að
íslendmgar styðji grænlenzka freJLsis-
baráttu Eitt skref í henni sé að Græn-
land fái fulla aðild að Norðurlandarái.
því þrátt fyrir allt séu framtíðartengsl
Grænlands við Norðurlönd æskilegri
en við Ameríku Sami réttur eigi að
falla í hlut annarra þjóðernisminnihluta
á Norðurlöndum „Þar er um að ræða,”
sagði Magnús, „Grænlendinga, Sama,
Færeyinga, Álandseyjabúa og þýzka
minmhlutann i Danmörku ”
Stuðningur þarf
að leiða til
árangurs
Ragnhildur Helgadóttir (S) sagði
m’.a , að saga okkar sjálfra sýndi, að
framfarir í landi okkar hefðu þá fyrst
orðið verulegar, er fullveldi þjóðarmnar
var fengið Við skiljum því ýmsum
betur erfiðleika þeirra þjóða, sem enn
ættu leið ófarna að fullveldi Rétt væri
og eðlilegt að íslendingar styddu sjálf-
stæðisbaráttu undirokaðra þjóða, hvar
sem væri, með raunhæfum hætti Að-
ild Grænlendmga að Norðurlandaráði
væri þó „aðeins lítil grein” á hugsan-
legum fullveldismeiði Grænlendinga
„Hitt er annað mál að þegar lagt er
fram á Alþingi mál, sem á að vera
Grænlendingum til stuðnings, þá má
það að mínu mati ekki vera þess eðlis,
að það verði fyrst og fremst til ýfinga
við Dani.
Hvort sem okkur likar betur eða verr.
er Grænland enn þá amt úr Danmörku,
stjórnskipulega séð
Ragnhildur gat þess að Grænlend-
ingar hefðu á stundum átt fulltrúa í
sendinefnd Dana í Norðurlandaráði, þó
svo væri ekki nú Rangt væri að Fær-
eyingar og Álendingar hefðu nú fulla
aðild að Norðurlandaráði Þeir ættu
fulltrúa sem þeir að vísu veldu sjálfur,
annars vegar í dönsku sendinefndinni,
hins vegar í finnsku nefndinni Hitt
væri annað mál, að við gætum haft á
því þá skoðun, að þessu ætti að vera
annan veg farið
„Núna er til meðferðar í Norður-
landaráði tillaga um, að Færeyingar fái
þar fulla aðild Það er eðlilegur háttur
að málefni sem þetta beri að fyrir
frumkvæði þeirra þjóða, sem hlut eiga
að máli ” Ragnhildur sagði að eðlilegra
væri að háttv þingmaður (M Kj) beitti
sér fyrir því i Norðurlandaráði, þar sem
hann ætti sæti, að Norðurlandaþjóðir
innrættu sér meiri skilning á málefnum
Grænlendinga yfirleitt Mig skortir
upplýsingar um, hvaða áhrif þetta ein-
angraða mál, íslenzk tillaga um aðild
að Norðurlandaráði, hefur á sjálf-
stæðisbaráttu Grænlendinga Hins
vegar væri Ijóst, að t.d „norrænn
iðnþróunarsjóður” í Grænlandi gæti
haft mjög jákvæð áhrif á þróun mála
þar
Ragnhildur vakti athygli á þvi að
skv. núgildandi reglum Norðurlanda-
ráðs gætu þær þjóðir einar, sem væru
sjálfstæð riki, hlotið fulla aðild að þvi
Eðlilegra værj þvi að vinna að þvi að
þessum reglum væri breytt, innan
Norðurlandaráðs, en hún gæti hugsað
sér ýmis form á áhrifum þjóðarbrota á
störf ráðsins Þessi tillaga beri hins
vegar ekki að með fyllilega þinglegum
hætti. í þeirri skoðun sinni felist ekki
efmsafstaða „Ég tel okkur rétt og sky.t
að styðja lífs- og sjálfstæðisbaráttu
þeirra þjóða, bæði innan Norðurlanda
og utan, sem í slikri baráttu standa ”
Ragnhildur ræddi að lokum um sam-
skipti Dana og íslendinga. sem hefðu
þróast á mjög jákvæðan hátt til vináttu
og samstarfs Minnti hún á heímkomin
fornhandrit okkar Endurheimt handrit-
anna væri „eitt af þvi, sem þjóðir
heims gætu litið sem fyrirmynd að
góðri sambúð ríkja”
Sjálfsagt mál
Einar Ágústsson, utanrikisráð-
herra, sagði það sjálfsagt mál. „að
Grænlendingar fái tækifæri til þess á
þingi Norðurlandaráðs að gera sjálf-
virkt grein fyrir sínum málum og hafa
áhrif á afgreiðslu mála ” Mér er
Sinfóníuhljómsveit íslands:
„Rós í hnappagat ís-
lenzks menningarlífs”
Stjórnarfrumvarp hlýtur Fáránie« tiiiaSa
stuðning úr öllum þingflokkum
„ÞAÐ er ekki lenKur deilt um
lilverurétl Sinfóníuhljómsveitar
Islands," sagði menntaniáiaráó-
herra, Vilhjálmur Iijálmarsson,
á Alþinj'i er hann mælti fyrir
st jórnarfrumvarpi um hljóm-
sveitina. (Efnisatriði frumvarps-
ins voru rakin á þinKsíóu Mhl. sl.
lauj'ardag). „Mikilvægi tón-
mennta. þ.e. iókunar tónlistar
fyrir uppeldi þjóóarinnar verður
ekki drexió í efa. Nauósyn Ia«a-
setningar um svo vióamikla starf-
semi á vegum opinherra aóila fær
varla dulizt. Þeir sem kosta
reksturinn, jafnt ojí hinir, sem
vió hann starfa. þurfa aó hafa sitt
á hreinu."
Efnisatriði
Menntamálaráöherra rakti síð-
an efnisatriði frumvarpsins. Gerð
var grein fyrir þeim á þingsíðu
Mbl. sl. laugardag, og verða þau
ekki rekin hér frekar. Þó skal
þess getið, að nefnd sú sem samdi
frumvarpið, varð ekki sammála
um það ákvæði þess, að binda tölu
hljómlistarmanna við 65. Minni-
hluti nefndarinnar vildi að ,,að
fjöldi hljóðfæraieikara sé ákveð-
inn með afgreiðslu fjárlega
hverju sinni“, af fjárveitinga-
nefnd með hliðsjón af verkefna-
og starfsáætlun sveitarinnar
hverju sinni.
Sammála frumvarpinu
í höfuðatriöum
Gylfi Þ. Gfslason (A), fyrrv.
menntamálaráðherra, fagnaði
framkomu frumvarpsins og hvatti
þingheim til að lögfesta það.
Hann taldi þó eðlilegra að tala
hljómlistarmanna væri ekki
bundin í lögum, heldur á valdi
fjárveitingavalds hverju sinni,
m.a. vegna þess, að tala þessi yrði
úrelt innan tíðar, og ekki æski-
legt, að lögum þyrfta að breyta
hverju sinni, er hljómsveitinni
yxi fiskur um hrygg.
Samræmi í menn-
ingarstuöningi
Jónas Arnason (Abl) fagnaði
og frumvarpinu og fór viðurkenn-
ingaroröum um starf Sinfóníu-
hljómsveitar. Hins vegar taldi
hann misræmis gæta í opinberum
fjárstuðningi við listgreinar.
Stuðningur við leikhús, ef frá
væri skilið Þjóðleikhús, væri
hverfandi litill, einkum og sér í
lagi við svokölluð áhugaleikhús.
Jafnvel þó með væru talin at-
vinnuleikhús, eins og Leikfélag
Reykjavikur og Leikfélag Akur-
eyrar, væri opinber fjárstuðning-
ur brot af því sem Sinfóníunni
væri ætlað, og nyti þó þjóðin öll
Ieikhússins, en þrengri hópur, því
miður, Sinfóníunnar. Taldi Jónas
ekki úr vegi að kannað yrði, hvers
konar fólk sækti sinfóníuhljóm-
leika í Reykjavík, hvort það væri
t.d. alþýöa manna — eóa fólk úr
þrengri hópum. Jónas fór viður-
kenningarorðum um ferðir Sin-
fóníuhljómsveitarinnar á vit
landsbyggðarfólks, sem flein
mættu verða. Þá sagði Jónas að
sinfónían mætti að ósekju beita
sér á svið innlendrar listsköpunar
tónverka.
Ingvar Gfslason (F) studdi og
frumvarpið, Taldi hann tillögu
GÞG um að fjárveitinganefnd
ákvæði tölu hljómlistarmanna
fáranlega. Hins vegar tók hann
undir frekari stuðning við leik-
hús, einkum áhugaleikhús, sem
og Leikfélag Akureyrar, sem ætti
undir högg að sækja með fram-
tíðarstarf. Ingvar fagnaði umræð-
um um menningarmál, sem og
ritreglur íslenzkrar tungu. Fleira
ætti rétt á athygli Alþingis en
kröfur um kaup og kjör eða efna-
hagsmál:
Frumvarp um
Þjóðleikhús
Ellert B. Scharm (S) lýsti
stuðningi við frumvarpið um Sin-
fóníuhljómsveit Islands, sem væri
rós í hnappagat íslenzks menn-
ingarlífs. Hins vegar væri eðlilegt
að hyggja jafnframt að kostnaðar-
hlið og rétt að sníða sér stakk
eftir vexti. Ellert fagnaði því að
fleiri sveitarfélög en Reykjavík
kæmu nú til kosnaðarlegs stuðn-
ings við sveitína. Hann ræddi og
eðlilegt og nauðsynlegt samstarf
Sinfóniuhljómsveitar og Þjóðleik-
húss. Nauðsynlegt væri að af-
greiða samhliða frumvarp um þá
menningarstofnun.
Færri
hljómlistarmenn
Karvel Pálmason (SVF) vék að
kostnaðarhlið málsins. Taldi hann
að athuga þyrfti betur fjölda
hljómlitarmanna. Hægt væri að
flytja allstór verk með tiltölulega
fáum einstaklingum, þó þá reyndi
meir á hvurn og einn. Hann tók
og undir það aö leiklist væri horn-
reka í fjárstuðningi, einkum
áhugaleikfélögin á landsbyggð-
inni. Hann taldi rétt að fjárveit-
inganefnd ákvæði fjölda hljóm-
listarmanna í sveitínni.
Samstarf
hljómsveitar
og leikhúss
Sighvatur Björgvinsson (A)
gerði grein fyrir því að minni
hluti nefndar, er samdi frumvarp-
ið, hefði viljað að fjárveitinga-
nefnd ákvæði fjölda hljómlistar-
manna hverju sinni, á grundvelli
verkefna- og starfsáætlunar, sem
væri e.t.v. eðlilegt. Hann vék og
að kostnaðarþátttöku ríkisút-
varps, sem væri þungbær þeirrí
stefnu. Þá sagði hann að athuga
þyrfti betur 9. gr. frumvarpsins
um samstarf hljómsveitar og
Þjóðleikhúss, þar sem störfum
hljómlistarmanna i þágu leik-
hússins yrði líklega misskipt í
framkvæmd.
Stéttarleg
sjónarmið
í listum
ÍVIagnús Torfi Ólafsson (SFV)
þakkaði Gylfa Þ. Gíslasyni það,
öðrum fremur, að Sinfóníuhljóm-
sveitin hefði lifað af erfið ár og
aðstæður í fyrri tíð. Rangt væri að
hallaði á leiklist i opinberum fjár-
stuðningi. Þjóðleikhús og
Sinfóníuhljómsveit íslands væru
hliðstæðar stofnanir í menningar-
lífi þjóðarinnar, hver á sínu sviði
þó saman störfuðu að ýmsum
verkefnum. Þjóðleikhúsiriu væri
ætlaðar um 360 m. kr. Sinfóníu-
hljómsveitinni 82 m. kr., miðað
við fjárlagafrumvarpið.
Magnús minnti á veru þeirra
beggja, sína og Jónasar Arnason-
ar, á Þjóðviljanum, fyrr á tíð. Þá
hefði verið önnur tíð en nú á því
blaði. Nú sætu nýir spámenn þar,
svo harðir í fræðum sínum og
theóríum um alla hluti, að þeir
gætu aðeins skiliö efnislega sögu-
skoðun út frá„stéttarlegum“ sjón-
armiðum. Tók hann þar um dæmi
af ritdómi urn „Ólaf Liljurós",
Ijóst, sagði ráðherra, að Danir sjálfir
telja, að til þess að svo geti orðið, þurfi
nokkrar stjórnarfarslegar breytingar að
verða á stöðu Grænlands mnan danska
rikisins Ég er sannfærður um. sagði
ráðherra, að „Danir hljóta að viður-
kenna nauðsyn þessara stjórnarfars-
breytinga og að þær munu ekki vera
langt undan Grænland byggir að veru-
legu leyti sérstök þjóð, sem hefur sér-
stakar aðstæður, eigið tungumál og
menningararfleifð, sem þarf að standa
vörð um og þeir þurfa á stuðningi til
þess að halda Ég er ekki að mæla
því bót, sagði ráðherra, að viðförum að
skipta okkur af innanrikismálum D na.
né hafa áhrif á. hvernig sambandi
landanna (Danmörk/Grænland) verður
háttað i framtiðinni Hins vegar fjallar
þessi tillaga einvörðungu og afmarkað
um stuðning við hugsanlega aðild
Grænlands að Norðurlandaráði
Reglum
þarf að breyta
Gylfi Þ. Gíslason (A) vitnaði til
ákvæða i millirikjasamningi um skipan
Norðurlandaráðs Þar væri full aðild
einskorðuð við fullvalda riki Framkom-
in tillaga. eins og hún væri orðuð og
fram borin, gengi því þvert á umrædd-
an millirikjasamning Réttara væri að
hún hefði fjallað um að breyta þessum
millirikjasamningi, þann veg. að aðild-
in yrði gerð opnari Að sjálfsögðu
hljóta allir íslendingar og allir góðir
menn á Norðurlöndum að hafa fyllstu
samúð með réttindabaráttu og sjálf-
stæðisbaráttu þjóðarminnihluta á
Norðurlöndum: Færeyinga. Álendinga,
Grænlendinga. Sama, og þýzka minni-
hlutans i Danmörku, eins og háttv
flutningsmaður orðaði það En form-
lega rétta leiðin til þess að koma þessu
máli fram (full aðild þessara aðila að
Norðurl r.) er auðvitað að bera fram
breytingartillögu við millirikjasamning-
Framhald á bls. 27
sem taldi það verk hafa leitt til
öndvegis sýndarþrár alþýðu til
saurlífis og gripdeildar!
Magnús sagði tónlist og leiklist
hafa frá upphafi vega stutt hvör
aðra. Fleiri leituðu til erlendra
meistara í vali á tónverkum en
Sinfóníuhljómsveitin. Það hefði
Jónas Árnason ekki siður gert í
vali tónlistar í eigin leikhúsverk.
Að vísu ekki til gömlu meistar-
anna en engu að síður samtíðar-
mannaþeirra. -
Fullyrðing (K. Pálmasonar) um
að ekki skipti máli, hve margir
hljómlistarmenn skipuðu Sin-
fóníuhljómsveit, væri fávísleg.
Enginn einn hljómlistarmaður
léki á tvær fiðlur, hversu vel sem
hann að öðru Ieyti væri í stakk
búinn til mannrauna. (Ræðu
MTÓ verða gert betri skil í blað-
inu síðar).
Þakkar stuðning
Vilhjálmur Hjálmarsson
menntamálaráðherra þakkaði
þingmönnum stuðning við frum-
varpið. Hann sagði ekki amalegt
að fá stuðning tveggja fyrrver-
andi menntamálaráðherra, sem
báðir væru músíkalskir vel, ekki
sízf þar sem sá núverandi væri lítt
læs á nótur og þar að auki laglaus.
— Vilhjálmur sagði að Sinfóniu-
hljómsveit Islands væri í senn
starfsvettvangur hljómlistar-
manna sem og bakjarl og hvati
fyrir tónlistarlif í landinu. Þá
fagnaði Vilhjálmur vaxandi
áhuga og umræðu um menningar-
mál almennt í landinu. í því sam-
bandi minnti hann m.a. á umfjöll-
un Sambands ungra sjálfstæðis-
manna um þau mál.
Snúið út úr
Jónas Arnason (Abl) talti MTÓ
hafa snúið út úr orðum sínum.
Jónas sagðist hafa mælt með
framkomnu frumvarpi. Hins veg-
ar vakið athygli á þörf aukins
stuðnings við áhugaleikhús, sem
allur fjöldinn nyti. Þvi væri ekki
aö heilsa með sinfóniur. Könnun
á, hverjir þar nytu, þ.vrfti að gera
til að ýta undir almannaáhuga á
þessum vettvangi.