Morgunblaðið - 22.02.1979, Side 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 22. FEBRÚAR 1979
Ástir fuglsins Rómeó
og steinsins Júlíu
Fundið leikrit eftir García Lorca
í tilefni þess að Þjóðleikhúsið
sýnir nú leikrit eftir spænskan
höfund: Ef skynsemin blundar
eftir Antonio Buero Vallejo er
ekki úr vegi að minnast þess
spænska leikritahöfundar sem
þekktastur er og hefur oftar en
einu sinni verið leikið eftir hér
heima. Ég á við Federico García
Lorca.
Nýlega kom út hjá Seix
Barral í Barcelona tvö áður
óprentuð leikrit eftir García
Lorca: E1 público by Comedia
sin título. Um þessi leikrit
skrifar Spánarsérfræðingurinn
Kjell A. Johansson í sænska
blaðið Dagens Nyheter (9.2.
1979) og fjallar hann einnig um
stöðu García Lorca í spænsku
bókmennta- og listalífi samtím-
ans. García Lorca var eins og
kunnugt er myrtur í Granada
19. ágúst 1936, varð eitt af
fórnarlömbum þeirrar blindu
heiftar sem stríð, ekki síst
borgarastyrjaldir, eru. Sú saga
verður ekki rifjuð upp hér, en
talið er að andstæðingar lýð-
veldisins hafi framið morðið.
García Lorca stóð þá á hátindi
sköpunar sem varla á sinn líka í
nokkru landi.
Á árunum 1929—‘30 ferðaðist
García Lorca um Bandaríkin og
Kúbu. I þessari ferð orti hann
Bókmennllr
eftir JÓHANN
HJÁLMARSSON
ljóðin sem síðar voru gefin út í
bókinni Skáld í New York. Þetta
var súrrealískt tímabil á skáld-
ferli García Lorca. Bókin dregur
upp mynd einmanakenndar,
angistar og eyðiingar í heimi
stórborgarinnar, en verður
undir lokin lofsöngur um hið
upprunalega og einfalda líf.
Leikritið El, público er samið í
sömu ferð og í því er líkt
andrúmsloft og í ljóðunum. En
kunnugir telja E1 público eitt
margræðasta og tovrveldasta
verk García Lorca. Skáldið sem
oft tók mið af þjóðlegum erfðum
í bókmenntum freistar í þessu
verki að fara nýjar leiðir, gerist
brautryjðandi leikritunar sem
síðar átti eftir að eignast
fulltrúa í Beckett, Ionesco og
Genet. Ástin og dauðinn er það
efni sem García Lorca skrifaði
mest um. I E1 público er fjallað
um ástina, einkum ást öfug-
hneigðarinnar. Kynvilla er oft á
dagskrá hjá García Lorca. Hann
yrkir um hina fordæmdu og
myrku ást til að mynda flokk
sonnetta. í Skáldi í New York
hyllir hann Walt Whitman í
ljóði sem á opinskáan hátt
fjallar um kynvillu. Flest bendir
til þess að García Lorca hafi
verið kynvilltur og verður sú
ályktun til að skýra margt í
verkum hans og lífi. Það sem
hefur valdið því að E1 público
hefur ekki birst fyrr á prenti er
m.a. að ættingjar skáldsins vilja
ekki að einkamál hans verði
gerð opinber. Þeir leggja höfuð-
áherslu á García Lorca sem
skáld hinna þjóðlegu leikrita
Blóðbrullaups, Húss Bernördu
Alba og Yermu og Sígaunaljóð-
Federico García Lorca
anna sem gerðu hann eitt af
vinsælustu skáldum spænsku-
mælandi þjóða. García Lorca
ætlaði sér aftur á móti sjálfur
brautryðjandahlutverk í bók-
menntum.
Það var siður García Lorca að
flytja vinum sínum verk sín
áður en þau voru prentuð. Hann
tók mark á skoðunum þeirra.
Meðal þess sem hann las fyrir
þá var E1 público, en undirtektir
voru dræmar. Um það vitnar
vinur hans Rafael Martines
Nadal sem skrifar formála og
skýringar við útgáfuna á leik-
ritunum tveim. Um áramótin
1930—‘31 kynnti García Lorca
vinum sínum E1 público. Að
sögn Nadals komst García Lorca
þannig að orði við hann eftir að
hafa flutt hinum furðu lostnu
vinum sínum leikritið:
Er reynt ad koma
Kóka kóla-kerfi
á frædslumálin?
Þórir óttast áð gripið yrði til reglu-
gerða, sem er mikil freisting fyrir þá
sem ætlað er að stjórna. Dreifð
stjórn krefðist meira átaks, en það
gæfi betri árangur, þegar til lengdar
léti.
Þórir benti á, að fræðslukerfið
væri stærsta kerfið á Islandi, miklu
stærra en stærstu fyrirtækin, þar
sem nemendur og kennarar skiptu
tugum þúsunda. Þarna væri verið að
skipuleggja vissa þjónustu og sjá til
þess, að hún gengi fyrir sig, og
stjórna svo stórum hópi fólks. Það
skipti því máli hvernig svona stór
„Þeir áttuðu sig ekki á neinu
eða urðu jafnvel hræddir og ég
skil þá. Verkið er mjög erfitt og
óhugsandi að leika það nú, að
því ieyti hafa þeir rétt fyrir sér.
En eftir tíu eða tuttugu ár
muntu komast að því að því mun
verða vel tekið."
E1 público hefur ekki verið
leikið á Spáni. En í San Juan í
Puerto Rico var það flutt nýlega
og vakti gífurlega athygli.
Ættingjar García Lorca á Spáni
hafa mótmælt flutningi verks-
ins. Sá sem gaf leyfi til að flytja
það var Martinez Nadal. Hand-
ritið komst í hans hendur með
eftirfarandi hætti:
Sumarið 1936 var García
Lorca haldinn illum grun um
örlög sín. Hann velti því fyrir
sér hvort hann ætti að vera um
kyrrt í Madrid eða fara heim til
Granada. Hann hélt til Granada
með næturlest 16. júlí. Síðasta
deginum í Madrid eyddi hann
með Rafael Martinez Nadal.
Hann kvaddi vin sinn, en á
leiðinni til lestarinnar sneri
hann við, opnaði ferðatösku og
tók úr henni böggul sem hann
rétti Martinez Nadal og bað
hann að geyma. í bögglinum var
handritið að E1 público.
E1 público er eins og fyrr segir
mótað af súrrealisma, draum-
kenndum myndum og sýnum.
Það byrjar eins og það endar.
Sviðið er leikhús. Ein persón-
anna segir við leikhússtjórann:
„Áhorfendur eru komnir." Hann
svarar: „Hleypið þeim inn.“
Skáldið gerir ekki greinarmun á
mönnum og dýrum, allskyns
fyrirbrigði leika lausum hala í
i
i
Kennslustarf er svo viðkvæmt starf,
að ekki er hægt að skila því vel nema
vera vakandi og hafa frumkvæði. Því
næst ekki árangur nema hvatt sé til
frumkvæðis. Kennarinn verður því
að vera skapandi. En hvernig er
hægt að vekja áhuga hans á efni,
sem er niðursoðið? Þá verður
kennarinn eins og á færibandi.
Þórir dró fram helstu kosti beggja
kerfanna. Við dreifstýringu, þar sem
væri lítil aðgreining stjórnunar og
framkvæmdar, kvað hann helstu
kosti þessa:
hún hefur hvetjandi áhrif á
Viðtal við Þóri Einarsson, prófessor
SKIPULAGNING skólakerfa var
viðfangsefni Þóris Einarssonar,
prófessors, á skólaráðstefnu sjálf-
stæðismanna, þar sem hann var
einn frummælenda. Fréttamður
Mbl. ræddi við hann um þetta efni,
sem er mjög athyglisvert nú, þegar
breytingar á islenzku skólakerfi og
uppbygging þess eru svo mjög í
mótun.
Þórir vitnaði í ummæli eins
helzta stjórnunarfræðings Svía,
Eric Rhenmans, sem segir: „Opin-
ber yfirvöld og aðilar, sem settir
eru til að reyna að fylgjast með og
hafa áhrif á þróun innan ákveðinna
sviða eða málaflokka, hafa um of
orðið fyrir áhrifum af því versta
hjá hinum stóru og miðstýrðu
fjölþjóðafélögum. Yfirvöld fræðslu-
mála hafa um of líkt eftir Kóka
kóla í upphyggingu á stjórnskipu-
lagi sínu. Þetta gerir yfirvöld óhæf
til að örva raunverulega fram-
þróun, skriffinnska vex og veldur
því að íhlutun yfirvaldanna brýtur
frekar niður en styður við fram-
þróun málaflokksins, umfram allt
innan héraða með vandamál, sem
víkja frá „viðmiðunarhéraðinu“.
Sagði Þórir að varpa mætti fram
þeirri spurningu hvort reynt væri
að koma Kóka kóla-kerfi á fræðslu-
málin með frumvarpinu til laga um
framhaldsskóla. Hann var þvf fyrst
spurður hvort við værum á þeirri
braut.
Svarið var bæði já og nei. Benti
Þórir á, að allar þessar heimildir í
framhaldsskólafrumvarpinu gæfu
undir fótinn með það og væru vís-
bending um þá þróun. Mönnum
hætti til að ánetjast frekar mið-
stýringu, ef þeir hefðu heimild til
þess, þar sem bæði væri auðveldara
og fljótvirkara að stjórna þannig. En
um leið væri það hættulegra, þar
sem miðstýrðar lausnir dræpu niður
frumkvæði. Af þeim sökum kvaðst
heild væri skipulögð. Og henni mætti
vissulega líkja við aðrar skipulags-
heildir.
Þórir var beðinn um að gera
nánari grein fyrir þessum tveimur
andstæðum, miðstýringu og dreif-
stýringu, og spurður hvað hann teldi
eiga best við í skólakerfinu. Hann
mælti með dreifstýringu með vissri
samræmingu eða þeirri lágmarks-
samræmingu, sem nauðsynleg væri.
Þannig kallaði dreifstýringin á
frumkvæði, en miðstýringin tryggði
lágmarkssamræmi.
— Dreifstýring hefur það í för
með sér, að með því að láta vald til
einhverra annarra, þá ræður maður
við að stjórna fleirum, útskýrði
Þórir. Þá fær þetta fólk meiri ábyrgð
og það þykir eftirsóknarvert.
Flestir vilja spreyta sig. Það sam-
ræmist gildismati þjóðfélagsins.
frammistöðu, henni fylgir frum-
kvæði og nýjar hugmyndir, flókin og
sérhæfð vandamál leysast betur og
boðleiðir eru styttri.
Helstu kostir miðstýringar, en
henni fylgir sterk aðgreining stjórn-
unar og framkvæmda, eru þessir að
því er Þórir Einarsson taldi:
Ákvarðanir eru teknar af yfirsýn,
mikið samræmi er milli ákvarðana
og viðskiptavinir fá sömu meðferð.
Þá vaknar sú spurning hvort
námsefni þurfi að vera alveg eins?
Má ekki kennarinn beita eigin hug-
myndum og aðferðum? Þá þarf hann
að hafa aðgang að lindum, til að
bergja af. Þar þurfa því að koma til
bókasöfn, kennslugagnamiðstöðvar
o.s.frv. Þetta þýðir ekki að kennar-
inn standi einn, heldur getur allt
eins verið um að ræða hópstarf, sem
er mjög frjótt, segir Þórir. Kennar-
inn er þarna mjög mikilvægur.
Frá skólaráðstefnu sjálfstaðismanna. Þórir Einarsson í ræðustóli.