Morgunblaðið - 09.08.1980, Blaðsíða 28

28
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 9. ÁGÚST 1980
RRRRRRRRRRRRRRRRRRRHRRRRRHRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRBRRRRRRRRRKRRRKRHRRRRKRRRRKRRRRRKRRR^^
_________________,___________________________________:______________________________________________________________________________________i
Jón Hákon Magnússon — Kína III:
Það kemur óneitanlega flatt upp
á mann í kynnisferð um Alþýðu-
lýðveldið Kína, að eiga þess kost
að dvelja morgunstund með
endurreistum fyrrverandi iðnjöfri
frá Shanghai, manni sem var
næstum búinn að tapa ærunni, ef
ekki lífinu, á átakadögum menn-
ingarbyltingarinnar, Lin Piaos og
hinnar margnefndu fjórmenn-
ingaklíku, sem nú situr bak við lás
og slá og bíður eftir að verða
dregin fyrir dómstól alþýðunnar.
Maður á einhvern veginn ekki von
á því að enn finnist í þessu stóra
og margbrotna landi menn sem
tilheyrðu valdastéttinni, sem kín-
verskir kommúnistar undir for-
ystu Mao Tsetungs veltu af valda-
stólum fyrir rétt þremur áratug-
um.
Einn þessara manna heitir
Rong Yiren og er varaforseti
pólitískrar ráðgjafanefndar, sem
Kínverjar nefna á ensku The
National Committee of the Chin-
ese Peoples Political Consultative
Conference. Rong Yiren varð fyrir
barðinu á fjórmenningaklíkunni,
sem fyrirskipaði að hann skyldi
handtekinn og fangelsaður, en
Chou Enlai, fyrrum forsætisráð-
herra landsins, bjargaði sennilega
lífi þessa manns með því að
árið 1950, en árið 1949 var ég
ráðinn sérlegur ráðgjafi borgar-
stjórans í Shanghai, skömmu eftir
byltinguna. Fyrir byltinguna
hafði ég ekki haft nein samskipti
við kínverska kommúnistaflokk-
inn. Áður en kommúnistaflokkur
Kína komst til valda, flýðu þús-
undir iðnrekenda úr landi með
fjölskyldur sínar, enda skildu þeir
hvorki flokkinn né tilgang bylt-
ingarinnar. Ég get sagt ykkur að
ég kynntist grimrafd Shang Kai-
seks og hans manna á valdadögum
þeirra og trúði því þá ekki að
önnur stjórnvöid gætu orðið
grimmari eða verri. Nú, ég vildi
auk þess búa áfram í mínu
föðurlandi og fylgjast með fram-
förum byltingarinnar. Þegar bylt-
ingarher kommúnistaflokksins
tók Shanghai, sá ég strax að
hermennirnir voru vel agaðir og
uppfullir af eldmóði og mér fannst
foringjarnir vera einlægir í sam-
skiptum sínum við borgarbúa. Það
var einmitt á þessum tímamótum
að ég fór að velta fyrir mér hvort
ég ætti að þjóna byltingunni og
flokknum, eða ekki. Um svipað
leyti bað flokksforystan í Shang-
hai mig um að taka að mér fáein
efnahagsverkefni, sem ég og
gerði.“

bessi mynd var tekin á fundinum með Rong Yiren i sal Anhuifyikis i Höll alþýðunnar í Peking. Rong
Yiren er fyrir miðju í fremri röð, en annar maður fratvinstri er Xie Bangding. varaforseti Vináttusamtaka
kinverskrar alþýðu við erlend riki, þá Katla Pálsdóttir, Hörður Bjarnason, fyrrv. húsameistari ríkisins.
Rong Yiren, Jón Hákon Magnússon, Áslaug Harðardóttir og ýmsir embættismenn kínversku
vináttusamtakanna.
Endurreistur iðnrekandi á
Chou Enlai líf sitt að launa
fyrirskipa að hann skyldi sérstak-
lega verndaður. Rong Yiren gegnir
nú ýmsum mikilvægum embætt-
um fyrir stjórnvðld í Peking og á
meðal annars sæti í bankaráði
Kínabanka. Hann tók á móti
okkur Islendingunum í sal Anhui-
fylkis í Höll alþýðunnar, sem
stendur við Torg hins himneska
friðar í Peking, rétt steinsnar frá
grafhýsi Maos formanns. Þessi
endurreisti embættismaður ber
með sér uppruna sinn og menntun,
auk þess sem sjá má að lífið hefur
verið harður skóli.
Hann sagði okkur fyrst frá
umræddri ráðgjafanefnd. „Nefnd-
in var stofnuð árið 1949, eftir
byltingu kínverska kommúnista-
flokksins og að frumkvæði leið-
toga flokksins. Þetta eru ráðgef-
andi samtök, en í þeim eiga sæti
fulltrúar margra pólitískra flokka
og annarra hagsmunasamtaka í
Kína. Ráðið vinnur að því á
samræmdan hátt að byggja upp
Kína og starf okkar í ráðinu fer
fram jafnt utan sem innanlands.
Á erlendum vettvangi vinnum við
að því að auka og bæta samskipti
Kína við erlendar þjóðir.“
Starfsemin bönnuð
„Á árabilinu 1966—1976 þegar
Lin Piao og fjórmenningaklíkan
réði ferðinni í Kína, var starfsemi
ráðsins bönnuð, þrátt fyrir þá
staðreynd, að Mao Tsetung var
formaður ráðsins og Chou Enlai
varaformaður. Þetta sýnir yfir-
gangssemi fjórmenningaklíkunn-
ar. Á tímum menningarbyltingar-
innar voru meðlimir ráðgjafa-
nefndarinnar hundeltir um land
allt og ýmsum sökum logið upp á
þá. Þessu athæfi stjórnaði Lin
Piao og fjórmenningaklíkan. Árið
1976 tók ráðið á ný til starfa og
það hefur nú ekki aðeins verið
endurreist, heldur hefur það fært
út kvíarnar og starfsemin verið
stóraukin."
Við spurðum Rong Yiren, sem
kominn er af kunnum ættum
iðnrekenda í Shanghai, hvernig
stæði á því að hann ætti sæti í
þessu ráði.
„Mér var boðin þátttaka í því
Skipaður varaborgar-
stjóri í Shanghai
„Ég var síðan skipaður vara-
borgarstjóri í Shanghai, en var
fluttur til Peking árið 1959 og
skipaður aðstoðarráðherra í vefn-
aðarvöruráðuneytinu. Nú, svo
komst fjórmenningaklíkan til
valda og mér, eins og svo mörgum
öðrum, var ýtt út í ystu myrkur
meðan á menningarbyltingunni
stóð, enda kallaði klíkan mig
„fylgirakka kapitalismans". Ég
varð strax skotspónn innan
flokksins og menn eins og ég voru
hundeltir. Það gerði þessi klíka til
að draga athygli fólksins frá eigin
dugleysi. Það varð mér eflaust til
lífs, að Chou Enlai, forsætisráð-
herra, fyrirskipaði að ég skyldi
vera sérstaklega verndaður."
„Eftir að fjórmenningaklíkan er
úr sögunni, höfum við á ný hafið
enduruppbyggingu Kína og það
sama gildir um ráðgjafanefndina,
sem nú er á ný komin í sitt
eðlilega form.“
Greinarhöfundur spurði Rong
Yiren hvort það væri satt að
kínversk stjórnvöld leituðu nú
með logandi ljósi að fyrrverandi
verslunar- og iðnrekendum í Kína
til þess að endurreisa þá og fá þá
til liðs við sig við endurskipulagn-
ingu og uppbyggingu þjóðarbúsins
og að þegar væri búið að endur-
hæfa 4000 fyrrverandi iðnrekend-
ur.
„Strax eftir byltinguna var
mönnum, sem starfað höfðu við
viðskipti og verslun, boðið í þús-
unda-vís að hefja störf fyrir flokk-
inn og þjóðina. Þeir eru miklu
fleiri en 4000. Þeir skipta eflaust
tugum þúsunda sem þáðu þetta
boð, en ég hef ekki tölur um fjölda
þeirra handbærar. Við höfum
mikil not fyrir menn með reynslu
á sviði iðnaðar og verslunar. Við
höfum einnig þörf fyrir erlent
fjármagn í Kína og einnig óskum
við eftir umtalsverðri samvinnu
við útlendinga um að koma á fót
sameiginlegum iðnaði í landinu."
„Fjórmenningaklíkan hélt land-
inu lokuðu og valdatimi hennar
olli kínversku þjóðlífi miklu efna-
hagslegu tjóni. Nú hefur þessu
verið breytt og stjórnarstefnan
miðar að því að við tökum upp
miklu nánara samstarf við útlend-
inga við uppbyggingu landsins.
Það fer ekki á milli mála, að við
þurfum tæknilega aðstoð og upp-
lýsingar erlendis frá, ef við eigum
að geta komið undir okkur fótun-
um að nýju og orðið sjálfum okkur
nógir. Enduruppbygging samtaka,
eins og okkar, er í beinu samhengi
við skoðanir hins látna formanns,
Mao Tsetungs og Chou Enlais."
Rong Yiren, sem kominn er af
kapitalistaættum, er eins og
margir gallharðir kínverskir
flokksmenn mjög í nöp við valda-
baráttu og yfirdrottnunarstefnu
Moskvuvaldsins. Aðspurður um
þessi mál sagði þessi 64 ára gamli
fyrrverandi iðnrekandi: „Leiðtog-
ar Sovétríkjanna hafa svikið
kenningar Lenins og stefna nú að
heimsyfirráðum. Það eru nú t.d.
fleiri milljónir sovéskra her-
manna við landamæri okkar og
okkur stafar mikil hætta af þess-
um mikla herafla, rétt eins og
ykkur stafar hætta af sovéska
hernum í Evrópu. Kína er van-
þróað land og við óskum aðeins
eftir friði til þess að geta byggt
land okkar upp og bætt afkomu
fólksins. Sovétríkin ætla ekki að
veita okkur næði til þess. Valda-
barátta sovéskra leiðtoga beinist
ekki aðeins að Kína að mínu mati,
heldur öllum heiminum. Við verð-
um því að sameinast í baráttunni
gegn yfirdrottnunarstefnu Sovét-
ríkjanna. Ef þjóðir heims fengjust
til að sameinast í þessari baráttu,
þá myndi önnur innrás, eins og
innrás sovéska hersins í Afghan-
istan, ekki verða endurtekin. Ef
við sameinumst ekki gegn þessari
hættu, þá eigum við eftir að
upplifa eina eða tvær eða fleiri
innrásir Sovétmanna inn í önnur
frjáls ríki.“
Ýmislegt fleira bar á góma á
þessum athyglisverða morgun-
fundi í Höll alþýðunnar í Peking,
með þessum sérstæða manni, sem
ef til vill, ólíkt flestum öðrum
Kínverjum, hefur tekið virkan
þátt í þjóðlífi Kína, bæði fyrir og
eftir byltinguna. Hann ræddi m.a.
um vináttutengsl Kína og íslands,
sem hann taldi mikilvæg fyrir
báðar þjóðirnar þrátt fyrir stærð-
armun. Hann talaði einnig um
þörfina fyrir aukinni vináttu og
samvinnu Kína og V-Evrópu á
vettvangi alþjóðamála. Rong Yir-
en, eins og svo margir aðrir
Kínverjar, sem fylgjast með al-
þjóðamálum, lýsti áhyggjum sín-
um yfir -vaxandi hernaðarmætti
sovéska flotans á Norður-
Atlantshafi og umsvifum sovéska
landhersins í A-Evrópu, rétt við
bæjardyr Vestur-Evrópu.
Musteri og kirkjur
opnar á ný
Það er margt fleira undarlegt í
Kína um þessar mundir en að
hitta endurreistan iðnrekanda frá
Shanghai, sem á líf sitt að launa
Chou Enlai, hinum látna bylt-
ingarforingja kínverskra komm-
únista. Það er jafn undarlegt að
koma inn í Búddamusteri, sem
lokuð voru á valdatímum marg-
nefndrar fjórmenningaklíku, og
sjá þar jafnt unga sem aldna
Kínverja leggjast á bæn fyrir
framan Búddalíkneski. Núverandi
valdhafar í Peking hafa heimilað
hinum ýmsu trúarsöfnuðum að
hefja starfsemi sína að nýju, en
hún var bönnuð á tímum menn-
ingarbyltingarinnar. Ekki er ljóst
hversu mikið trúfrelsi ríkir í Kína,
en búið er að opna nokkrar kirkjur
og musteri víða um land. Banda-
rískur ferðalangur, sem greinar-
höfundur hitti í hinni fögru vatna-
borg Hangzhou í suðurhluta
landsins, sagðist hafa sótt sunnu-
dagsguðsþjónustu í kirkju þar í
borginni. Hann sagði að það hefði
komið sér á óvart að kirkjan hafi
verið troðfull af fólki og að hann
hefði verið eini útlendingurinn við
messuna.
Við íslendingarnir heimsóttum
þennan sama sunnudag Ling Yin
Búddamusterið í Hangzhou og þar
voru þúsundir Kínverja að spóka
sig og skoða þetta fræga musteri
sem er frá fjórðu öld. Þegar við
komum inn í aðalbænahúsið, sem
hefur að geyma 20 metra hátt
Búddalíkneski, sá maður Kínverja
kveikja á fjölda reykelsa í einu,
leggjast síðan á hné fyrir framan
líkneskið og fara með bæn. Flest
var þetta eldra fólk, mest konur,
en inn á milli mátti sjá ungt fólk.
Ég spurði einn fylgdarmann okkar
hvort unga fólkið væri að gera gys
að gömlum trúarsiðum með því að
herma eftir gömlu konunum.
Hann sagði að flest allt yngra fólk
í landinu væri trúlaust, en stund-
um gætu komið upp einstaklings-
bundin vandamál, sem engin ráð
dygðu við, önnur en að leita á
náðir bænarinnar. Ég varð lítið
eitt hissa og bað hann að nefna
dæmi. „Við skulum taka t.d. unga
konu, sem ekki getur átt barn og
læknavísindin geta ekki hjálpað
henni. Þá fer hún kannski á stað
sem þennan, kveikir á nokkrum
reykelsum og fer með bæn við
fótskör Búddalíkneskis.“ Ég
spurði viðkomandi hvort hann
leitaði á náðir bænarinnar, en
hann sagðist ekki hafa þörf fyrir
Búddatrú.
Á dögum menningarbyltingar-
innar var musterum, kirkjum,
moskum og ýmsum sögulegum
stöðum lokað um allt Kína af
pólitískum ástæðum. Rauðir varð-
liðar reyndu að eyðileggja marga
slíka staði, til að afmá minningu
þeirra af blöðum sögunnar. Nú eru
stjórnvöld að láta laga þessa
sögufrægu staði og hafa margir
slíkir staðir þegar opnað dyr sínar
að nýju fyrir gesti og gangandi.
Einn slíkur sögufrægur staður í
Hangzhou er aldagamalt musteri
og gröf Yue Fei hershöfðingja.
Rauðir varðliðar lokuðu staðnum
og eyðilögðu að hluta til, en hann
hefur nú verið lagaður og opnaður
almenningi. Þetta eru aðeins fáein
dæmi um hinar miklu breytingar í
kínversku þjóðlífi sem fyrir augu
manns ber í þessu margbrotna
landi.
óttast yfirráða-
stefnu Moskvuvaldsins
Verslunar- og iðn-
rekendur endurhæfðir