Morgunblaðið - 31.12.1982, Blaðsíða 8

8
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 31. DESEMBER 1982
Hvað segja formenn Alþýðuflokks,
Alþýðubandalags og Framsóknarflokks um áramót?
Morgunblaðið hefur að venju laj{( nokkrar spurninj'ar l'yrir l'ormenn AI|>ýðuflokks, Alþvðubandalags ojj
Kramsóknarflokks í (ilel'ni áramóta. Að |>essu sinni snúast spurninj'arnar um kjördæniamálið, stjórn-
arskrána, hina „stjórnskipulcj'u sjálfheldu44 oj{ vænlanlej'ar f>inj{kosninjíar. Fara svör formannanna hér
á eftir, en spurninj{arnar, sem blaðið lajjði fvrir |>á voru |>essar:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Stefnir þinn flokkur að þvi að
dregið verði úr misvægi atkvcða
eftir búsetu við kosningar til al-
þingis og að aðrar leiðréttingar
verði gerðar á kosningalöggjöf-
inni? Hvaða leið telur þú vcnleg-
asta i þessu efni?
Verða önnur stjórnarskrárákvæði
en þau sem að kosningarétti lúta
tekin til afgreiðslu fyrir þingrof
og kosningar?
Hvaða mál telur þú brýnast að
alþingi afgreiði fyrir þingrof?
Kemur til álita að þinu mati að
reynt verði að leysa hina „stjórn-
skipulegu sjálfheldu" með þvi að
mynda nýjan starfhæfan meiri-
hluta á þvi þingi sem nú situr og
slíta þar með núverandi stjórnar-
samstarfi til að ná fram þeim mál-
um, sem enga bið þola?
Telur þú að stefna beri að mynd-
un nýrrar vinstri stjórnar að kosn-
ingum loknum?
Forystumenn allra flokka hafa
lýst því yfir að efna beri til alþing-
iskosninga fyrr en seinna. Hve-
nær vilt þú að kosið verði og hve-
nær á að slíta alþingi?
Kjartan Jóhannsson, formaður Alþýðuflokksins:
Verðum að fá róttæka, sam-
henta og ábyrga ríkisstjórn
1.
Stefna Alþýðuflokksins varð-
andi jöfnun atkvæðisréttar og
kosningaskipun er svofelld samkv.
stefnuskrá flokksins: „Alþýðu-
flokkurinn vill að kjósendur hafi
allir jafnan rétt til að velja al-
þingismenn og kosningaskipun
verði breytt í samræmi við það; að
kjósendur hafi virk áhrif á stjórn
landsins með persónubundnum
kosningum; að stofnanir og emb-
ættismenn njóti lýðræðislegs að-
halds af hálfu Alþingis; að Alþingi
starfi í einni deild; að kosninga-
aldur verði lækkaður í 18 ár.
Alþýðuflokkurinn vill að kjör-
dæmaskipan og kosningalöggjöf
verði breytt. Að leiðarljósi verður
að hafa réttlæti milli einstakra
byggðarlaga, jöfnun atkvæðisrétt-
ar og hagsmuni hinna dreifðu
byggða. Stjórnarskráin þarf að
tryggja að þingstyrkur stjórn-
málaflokkanna sé jafnan í fullu
samræmi við kjörfylgi þeirra.
Frá lýðræðissjónarmiði er það
galli á núverandi kosningaskipun,
að kjósendum er gert næsta
ókleift að breyta röðun flokkslista,
sem oft er vaíinn af þröngum hópi
og raunar fer ekki fram lýðræðis-
leg keppni nema milli örfárra
frambjóðenda. Prófkjör er mjög
til bóta en þó ekki einhlítt. Al-
þýðuflokkurinn telur, að breyta
eigi núverandi skipun hlutfalls-
kosninga á þá lund, að kjósendur
geti einnig veitt stuðning eða
hafnað stuðningi við einstaka
frambjóðendur."
Þessi stefna var samþykkt á
flokksþingi 1976. Hún er í fram-
haldi af áratuga baráttu flokksins
fyrir jöfnun atkvæðisréttar. Mörg
undangengin ár hefur Alþýðu-
flokkurinn ítrekað bent á, að nú-
verandi misrétti verði að leiðrétta.
Þolinmæði okkar alþýðuflokks-
manna gagnvart sinnuleysi ann-
arra flokka í þessu máli er senn á
þrotum. Við höfum verið til við-
ræðna um ýmsar leiðir til þess að
ná þessu markmiði. Á síðasta
flokksþingi var ályktað um þetta
efni. Þar sagði:
„Það misvægi atkvæða sem nú
er við lýði felur í sér ranglæti, sem
ekki verður við unað. Alþýðuflokk-
urinn hefur í stefnuskrá og mál-
flutningi ætíð lagt ríka áherzlu á
að þetta verði leiðrétt. Flokks-
þingið bendir á, að einfaldasta
leiðin til aukins réttlætis í þessum
efnum er að landið allt verði eitt
kjördæmi, en það vekur jafnframt
athygli á að með breytingum á að-
ferðinni við úthlutun þingsæta við
núverandi kjördæmaskipan, megi
ná auknum jöfnuði í vægi atkvæða
án umtalsverðrar fjölgunar þing-
sæta.“
Eins og í ályktuninni er bent á
er sú leið einföldust til að tryggja
fullan jöfnuð milli flokka að gera
landið allt að einu kjördæmi. Sú
leið hefur hinsvegar ekki hlotið
stuðning annarra flokka. Enn
fremur virðist núverandi skipting
landsins í kjördæmi æði fastgróin
eins og sakir standa. Á hinn bóg-
inn er úthlutun þingsæta eftir nú-
verandi aðferð, sem kennd er við
d’Hondt óréttlát, enda löngu af-
lögð í öllum grannlöndum okkar.
Hún stríðir gegn jöfnuði milli
flokka, og það verður að teljast
handabakavinna að viðhalda
óréttlátri reglu við úthlutun þing-
sæta í kjördæmum og ætla sér síð-
an þeim mun meiri leiðréttingu á
landsvísu eftir á.
Vænlegasta aðferðin er sú að
láta heildaratkvæðamagn flokk-
anna í landinu ráða því alfarið,
hvaða þingstyrk þeir hljóta og
þannig sé t.d. tryggt að flokkur,
sem fær 25% atkvæða fái jafn-
framt 25% þingmanna. Jafnframt
ætti að setja ákvæði um lág-
marksfylgi til þess að flokkur
fengi þingmenn kjörna, t.d. að það
þyrfti 4% atkvæða hið minnsta
svo að einhver tala sé nefnd.
Hliðstæð ákvæði við þetta eru í
flestum grannlöndum okkar, sem
hafa hlutfallskosningar. Rökin
eru augljós. Þau eru sett til þess
að stuðla að stöðugleika og sporna
gegn offjölgun smáflokka, sem
gætu hlotið óeðlilega mikil áhrif
miðað við kjörfylgi.
Úthlutun þingsæta í kjördæmi
ætti síðan að fara fram innan
þessa ramma og til þess ætti að
velja reglu, sem veitir sem mestan
jöfnuð milli flokka, t.d. svonefnda
Lagué-reglu. Þessi leið er fær án
umtalsverðrar fjölgunar þing-
manna eins og bent er á í ályktun
flokksþings Álþýðuflokksins og
reyndar hefur verið sýnt fram á,
að með 63 þingmönnum má ná.
flestum þeim markmiðum, sem
bent hefur verið á að ná þyrfti og
raunhæft virðist að gera ráð fyrir
að ná megi í þessum áfanga.
2.
Þessu er vandsvarað. Ekki
vegna þess að Alþýðuflokkurinn
hafi ekki hug á því og vilja til
þess, heldur af því að undirbún-
ingur málsins er í höndum sér-
stakrar nefndar, svonefndrar
stjórnarskrárnefndar, en formað-
ur hennar, forsætisráðherra, hef-
ur sífellt lofað niðurstöðum alveg
á næstunni. Þær niðurstöður
liggja enn ekki fyrir og nefndin er
reyndar mörgum árum á eftir
áætlun með verk sitt. Nú fer óðum
að líða sá frestur sem ætla má að
geri kleift að kynna slíkar hug-
myndir og ræða í þjóðfélaginu
með eðlilegum hætti fyrir kosn-
ingar, nema tillögurnar reynist
svo veigalitlar að einu gildi hvort
afgreiddar verði eða ekki.
3.
Nú er brýnast að halda atvinnu-
lífinu gangandi fram yfir kosn-
ingar þannig að óstjórn liðinna
ára bitni ekki enn frekar en orðið
er á fólkinu í landinu, t.d. í þeirri
mynd að hér yrði atvinnuleysi og
upplausnarástand. Að halda at-
vinnulífinu gangandi og tryggja
fulla atvinnu svo og réttlát niður-
staða í jöfnun atkvæðisréttar er
brýnast.
4.
Önnur meirihlutastjórn, minni-
hlutastjórn eða jafnvel utanþings-
stjórn er betra en núverandi
ástand. Á það benti ég strax í
haust. Þráseta þessarar ríkis-
stjórnar stuðlar að upplausn í
efnahags- og þjóðmálum.
Þeir sem slík verk vinna, bera
þunga ábyrgð. Lengra er í raun-
inni ekki hægt að komast í
ábyrgðarleysi.
5.
Það sem við verðum að fá, er
róttæk, samhent og ábyrg stjórn,
sem hefur einbeitni og þolgæði til
þess að stöðva núverandi vitleysu,
stokka upp ýmsa grundvallarþætti
efnahagsmála og snúa sér af al-
vöru að nauðsynlegum kerfis-
breytingum í þjóðfélaginu. Hún
verður að afnema þá samtrygg-
ingu ábyrgðarleysis og fyrir-
greiðslupots, sem gegnsýrir þjóð-
félagið og gera einstaklinga, fyrir-
tæki og samtök þeirra ábyrg eigin
gerða. Við höfum ekki efni á því að
nota ómælda starfskrafta í eilíft
þjark um ekkert.
Þessi nýja ríkisstjórn verður að
reisa atvinnulífið úr rústum og
byggja upp sterkt og arðbært at-
vinnulíf, sem getur verið undir-
staða kjarajöfnunar og kjarabóta.
Hún verður að sýna aðhaldssemi
og nýtni í eigin gerðum og vernda
og bæta hag þeirra, sem höllum
fæti standa, ekki bara í orði held-
ur í verki. Hin nýja ríkisstjórn
verður að marka upphaf nýs tíma.
Stjórnarhættir liðins áratugar eru
ónýtir og úreltir. Því verður hún
að marka tímamót. Slíka ríkis-
stjórn viljum við alþýðuflokks-
menn fá og erum reiðubúnir til að
beita okkur fyrir því. Þessa
stefnubreytingu vildum við fá
1978. Það brást. Þá rufum við
stjórnarsamstarfið. Núverandi
ríkisstjórn hélt áfram úreltri
stefnu og úreltum vinnubrögðum.
Afleiðingarnar blasa við. Eftir
næstu kosningar verður að takast
að brjótast úr farvegi vanans.
Nafngiftin á ríkisstjórninni skipt-
ir ekki máli né heldur samstarfs-
aðilar, heldur hitt, hvort þeir eru
reiðubúnir til þess að takast á við
verkefni með þeim hætti og með
því hugarfari sem hér hefur verið
lýst. Alþýðuflokkurinn er reiðubú-
inn til þess að taka saman hönd-
um við þá, sem þannig vilja standa
að verki.
6.
Ef stjórnarskrárnefnd skilar
tillögum, sem kleift er að afgreiða
á fáeinum vikum, geta kosningar
farið fram í aprílmánuði og þingi
ætti þá að slíta 3—5 vikum fyrr.
Ef tillögur stjórnarskrárnefndar
berast ekki á næstu vikum eða
ekki reynist unnt að afgreiða þær
á skömmum tíma, verður að leysa
kosninga- og kjördæmismálið hið
snarasta og efna til kosninga svo
fljótt sem auðið er eftir að þing
hefur komið saman nú í janúar.
Steingrímur Hermannsson formaður Framsóknarflokksins:
Við erum komn-
ir á yztu nöf í
efiiahagsmálum
l.
Svarið við fyrri hluta spurn-
ingarinnar er já. Við teljum, að
það eigi að leiðrétta vægi á milli
kjördæma og færa það í svipað
horf og var eftir kjördæmabreyt-
inguna 1959. Við höfum tekið virk-
an þátt í allri umræðu um þetta
mál, meðal annars á vegum for-
manna flokkanna nú. Við erum
tilbúnir að skoða allar leiðir. Þó
eru nokkur grundvallarsjónarmið,
sem ekki mega gleymast að okkar
mati. Við teljum til dæmis
óheilbrigt að meirihiuti á Alþingi
verði eða gæti orðið frá tveimur
kjördæmum. Við vildum gjarnan
ná þessu með fjölgun kjördæma-
kjörinna manna í Reykjavík og
Reykjanesi, en okkur er ljóst að
uppbótarsætum verður að halda
engu að síður til að ná viðunandi
jafnvægi á milli flokka. Að lokum
vil ég árétta það, að við vildum
gjarnan ná þessu með sem allra
minnstri fjölgun þingmanna.
2.
Við teljum ákaflega æskilegt, að
önnur stjórnarskrárákvæði verði
tekin til afgreiðslu fyrir þingrof
og kosningar. Það er illt að taka
einn þáttinn út úr eins og kosn-
ingalög eða kjördæmamálið, því
að við endurskoðun stjórnarskrár-
innar koma fjölmörg önnur atriði
til álita, sem varða rétt manna í
þéttbýli og dreifbýli. Við teldum
æskilegt að taka stjórnarskrár-
málið fyrir í einu lagi. Ég óttast
hins vegar, að miðað við þann
kjördag sem til umræðu hefur ver-
ið, til dæmis í apríl, þá sé svigrúm
eða tími mjög naumur til að af-
greiða víðtækar breytingar á
stjórnarskránni. Þó kann að vera
hægt að draga út einstök atriði,
sem menn eru sammála um.