Morgunblaðið - 31.12.1982, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 31. DESEMBER 1982
13
iðnaði, og frumherjar Landssam-
bandsins börðust fyrir að fá leyst.
Hallgrímur Pétursson, sálma-
skáld, vitnar í upphafi formála
Passíusálma sinna til þessara
orða Rómverjans Markúsar Varró:
„Það verður dýrast, sem lengi hef-
ur geymt verið og gefur tvöfaldan
ávöxt í hentugum tíma fram bor-
ið“. Eftir þessu fór sálmaskáldið,
og samdi ekki né birti Passíu-
sálma sína fyrr en eftir mikla og
langa íhugun. Árangurinn varð
líka glæsilegur. Það er vonandi, að
ákvarðanir islenskra stjórnvalda
um málefni iðnaðarins beri góðan
ávöxt, loksins þegar þær verða
gerðar lýðnum ljósar. Eitt er víst,
að íhugunartíminn er yfrinn orð-
inn.
Þær beinu aðgerðir, sem stjórn-
völd hafa gripið til á undanförn-
um árum til að reyna að skjóta
tryggari stoðum undir atvinnu-
vegina, hafa lítt tekið mið af hags-
munum iðnaðar. Hefur þetta ár
verið svipað að þessu leyti. Þá hef-
ur gengisþróun undanfarin tvö ár
verið inaðinum ákaflega óhag-
stæð, og sú stefna, sem ríkis-
stjórnin hefur fylgt í gengismál-
um, hefur reynst iðnaðinum
skeinuhætt.
Hefur gengisþróunin skapað út-
flutningsiðnaði mikla erfiðleika,
eins og margoft hefur verið bent á.
Hins vegar vill stundum gleymast,
að breytingar á gengi ýmissa
gjaldmiðla, einkum Evrópulanda,
hefur gífurleg áhrif á þann hluta
iðnaðarins, sem á í samkeppni við
innflutning frá þessum löndum.
Hækkun gjaldmiðla ýmissa Evr-
ópulanda hefur að undanförnu
verið til muna minni en kostnað-
arhækkanir hérlendis. Afleið-
ingarnar hafa ekki látið á sér
standa, innfluttar vörur hafa
flætt inn í landið og staðið neyt-
endum til boða á nánast útsölu-
verði. Þær greinar Landssam-
bands iðnðarmanna, sem einkum
hafa liðið fyrir þessa þróun, eru
húsgagna- og innréttingaiðnaður,
málmsmíði, einingahúsafram-
leiðsla og brauð- og kökugerð.
Hefur innflutningsaukningin í
þessum greinum orðið gífurleg, og
virðist lítið lát ætla að verða þar
á. Þannig má ætla að aukning á
innflutningi húsgagna og innrétt-
inga hafi aukist úr 154 millj.
króna árið 1981 í um 280 millj.
króna í ár, og innflutningur ein-
ingahúsa hefur aukist úr 9.3 millj.
króna árið 1981 í um 33 millj.
króna í ár. Þá get ég ekki stillt mig
um að óska íslendingum til ham-
ingju með þann árangur, að í ár
skuli þeir hafa náð „milljónaköku-
markinu", en innfluttar kökur á
því herrans ári 1982 voru um 400
tonn að magni, sem svarar til
þess, að vér íslendingar höfum
sporðrennt yfir milljón erlendum
kökum á árinu.
Sú mynd, sem ég hef hér að ofan
dregið af ástandi og horfum í iðn-
aði er dökk. Ég þykist og vita, að
svipaða sögu sé að segja úr fleiri
atvinnuvegum landsmanna, enda
hygg ég að síst sé ofmælt þótt ég
segi, að atvinnulíf landsmanna
standi á brauðfótum um þessar
mundir. Á meðan drepa stjórn-
málamenn tímann með því að
karpa um hin svonefndu bráða-
birgðalög, sem að mínu mati voru
þó til nokkurs gagns, svo langt
sem þau náðu. Öllum meiriháttar
ákvörðunum varðandi málefni at-
vinnuvega er hins vegar slegið á
frest, allt er látið reka á reiðanum.
Meðan þetta uggvænlega ástand
varir, hefur stjórnmalaumræðan í
landinu tekið á sig kynlega mynd.
í stað þess að ræða vanda atvinnu-
veganna, sem auðvitað er einnig
vandi heimilanna, virðist öllu
púðri eytt í stjórnarskrármál og
fjölgun þingmanna. Hér finnst
mér málum ekki skipað í rétta röð.
Ef ekkert verður að gert, er hætt
við, að í stað nýrrar stjórnarskrár
lýðveldisins íslands sitjum við
uppi með stjórnarskrá þrotabús-
ins Islands.
Enginn ætti að ganga þess dul-
inn, að aukinn hagvöxtur hér á
landi verður að mestu að byggjast
á iðnþróun. Því leyfi ég mér að
vænta þess, að málefni iðnaðarins
beri mjög á góma í þeirri stjórn-
málaumræðu, sem fylgir kosn-
ingabaráttunni, er í hönd fer. Að
svo mæltu óska ég félögum í
Landssambandi iðnaðarmanna —
samtökum atvinnurekenda í lög-
giltum iðngreinum, svo og lands-
mönnum öllum, árs og friðar.
Víglundur
Þorsteinsson,
form. Fél.
ísl. iðnrekenda
Árið 1982 verður að teljast ár
áfalla í íslenskum þjóðarbúskap.
Á árinu höfum við orðið fyrir
svipuðum áföllum og á árunum
1974 og 1975, en þó ekki eins þung-
um og á árunum 1967 og 1968.
Eins og jafnan eftir slík áföll er
einkum rætt um gengisbreytingu,
en hún skilar engum varanlegum
árangri vegna þess sjálfvirka vísi-
tölukerfis, sem hér er við lýði.
Gengisfelling, sem skrúfar'upp
verðbólguna, kallar á nýja mjög
fljótt. Gengisfelling, sem tekin er
út úr vísitölunni, er hins vegar
viðurkenning á verri stöðu og get-
ur jafnhliða öðrum aðgerðum lagt
grunn að viðreisn atvinnulífsins
til frambúðar.
Vandamálin undanfarið sýnist
mér mega greina í tvennt:
1. Ytri áföll, sem lýsa sér í erfið-
leikum á sölu nær allra afurða
okkar á heimsmörkuðum,
vegna þess efnahagssamdráttar
sem heimurinn nú er í. Sá sam-
dráttur hefur jafnframt leitt til
þess, að íslenskur iðnaður hefur
mætt harðnandi samkeppni
innflutnings hér heima og
misst markaðshlutdeild.
2. Innri vandamál, sem eiga rót
sína í stjórnleysi hér á landi.
Annars vegar alvarlegt stjórn-
leysi í fiskveiðum. Hins vegar
óstjórn í efnahagsmálum al-
mennt, sem hefur ýtt undir
eyðslu og sóun og leitt af sér
hrikalegar erlendar lántökur og
stóraukinn viðskiptahalla.
í raun má segja, að í stjórn
þjóðmála hafi verið tjaldað til
einnar nætur í senn. Engin lang-
tímamarkmið hafa legið þar til
grundvallar. Ráðdeild og sparn-
aður hafa verið bannorð. Mottóið
hefur verið: Eyðum í dag — borg-
um á morgun.
En nú, við byrjun ársins 1983,
stöndum við frammi fyrir þeirri
ógn, að ekki er von til að þorskur-
inn bjargi okkur eins og oft áður,
— þvert á móti er veruleg hætta á
að sjávarafli dragist enn frekar
saman á næstu árum.
Við íslendingar verðum nú að
setja okkur víðtæk þjóðhagsleg
markmið, byggð á núverandi
ástandi fiskstofna, til að vinna að
á næstu árum. Ég ætla ekki að
reyna að setja þau fram á tæm-
andi hátt, en þó hljóta þau í meg-
inatriðum að verða:
1. Bætt stjórnun fiskveiða, sem
miði að jöfnuði sóknar og afla-
vonar.
2. Jafnvægi í viðskiptum við út-
lönd á næstu tveimur til þrem-
ur árum.
3. Fjölbreyttari atvinnustarfsemi:
Annars vegar stórbætt sam-
keppnisstaða iðnaðar og hins
vegar raunhæf stóriðjuupp-
bygging með virkri þátttöku er-
lendra aðila.
4. Að vinna bug á óðaverðbólg-
unni.
Það verður að gæta þess við
lausn efnahagserfiðleikanna nú,
að aðgerðirnar stuðli að bættum
starfsskilyrðum allra atvinnu-
vega. Slæmt árferði í sjávarútvegi
eykur mjög þýðingu iðnaðar í
þjóðarbúskapnum. Þeim auknu
kröfum rís iðnaðurinn undir, ef
hann fær betri skilyrði að starfa við.
í því sambandi er hollt að rifja
upp efnahagsaðgerðirnar 1967 og
1968. í kjölfarið fylgdi mesta vaxt-
arskeið í iðnaðarframleiðslu, sem
orðið hefur. Það vaxtarskeið hófst
strax árið 1968 og náði hámarki
árin 1970—1974, en þá óx iðnaðar-
framleiðsla að meðaltali um 8,5%
á ári.
En það er ekki nægjanlegt að
gera ávallt kröfur á hendur ríkis-
stjórna á hverjum tíma, því í raun
er það jafnmikið á valdi okkar
sjálfra að leggja grunn að góðum
lífskjörum í landinu.
Mig langar að nefna vopn, sem
við eigum til að ráðast að þeim
vanda sem nú blasir við. Það vopn
er markviss ráðstöfun eigin fjár-
muna.
1. Með því að ástunda hóflegan
sparnað í stað óhóflegrar
eyðslu.
2. Að beina kaupum okkar í stór-
auknum mæli að innlendri
framleiðslu.
Með slíkum aðgerðum vinnum
við margt í senn.
Við leggjum fram drjúgan skerf
til að draga úr viðskiptahalla og
hröðum mjög uppbyggingu iðnað-
ar í landinu. Og síðast en ekki síst,
þá stuðlum við að fullri atvinnu á
Islandi.
Með samstiga átaki til að stöðva
óráðsíu undangenginna ára, get-
um við, þrátt fyrir erfiðleikana,
gert komandi ár viðunandi fyrir
okkur öll og borið gæfu til að af-
stýra því atvinnuleysi sem nú
blasir við.
lendingu á Stapa vorið 1936, en þá
munaði mjóu eins og oft áður að
menn kæmust heilir í höfn.
Myndræn er lýsing Valdimars:
„Það sást ekkert nema heiður
himinn og brekkan allt í kring
... “ . Þegar Matthías spyr Valdi-
mar að lokum hvort hann hafi
ekki orðið hræddur í volkinu, er
svarið svo eftirminnilegt að ég get
ekki stillt mig um að birta það:
„Nei, ég var ekkert hræddur.
Mér hefur alltaf fundizt tignarlegt
að deyja í sjó! Ég stóð með fötuna
í hendinni og velti því fyrir mér
hvort hafa mætti af henni nokkurt
gagn úr því sem komið var. Ég
ætlaði samt að halda í hana hvað
sem tautaði".
Hversdagsleikinn verður Matt-
híasi að yrkisefni í samtali við
Magnús Hafliðason á Hrauni í
fyrstan bindi. í þessum samtals-
þætti eru margar aukapersónur,
en allar verða þær mikilvægar
þegar upp er staðið. Flugvél ferst
á stríðsárunum.
Skip týnist í hafi. Hlóðlátar
samræður veita okkur innsýn í
mannleg örlög. Einhverra hluta
vegna minnti þessi þáttur mig á
Hemingway og einnig Per Olof
Sundman. Kannski var það hin
yfirþyrmandi návist dauðans í
miðju hversdagslegu spjalli sem
fékk mig til að minnast þessara
tveggja höfunda. Matthías hefur
síst af öllu notfært sér frásagn-
armáta þeirra, en fólkið, umhverf-
ið laðað fram álíka stemmningu
og oft er hjá þeim.
Það er ekki bara Hlín Johnson í
samtalinu: Allt nóg, þegar hann
var annars vegar, sem fræðir
okkur um Einar Benekdiktsson. í
fjögurra binda Samtölum er gíf-
urlega mikið efni saman komið
um Einar Benediktsson. Ýmsir
viðmælendur Matthíasar mæra
Einar. Maður gæti stundum hald-
ið að íslendingar hefðu ekki átt
annað skáld.
Erlendir menn sem Matthías
talar við eru auk þeirra sem þegar
hafa verið nefndir, Jorge Luis
Borges, Thor Heyerdahl, Thorkild
Björnvig, Yehudi Menuhin og Pet-
er Unstinov. Burtséð frá þeim
skoðunum sem fram koma í sam-
tali við Peter Ustinov er það
merkilegt hvernig Matthías lætur
Ustinov túlka eigið mat á gagn-
rýnendum eins og þeir komu
Matthíasi fyrir sjónir árið 1969.
Vonandi hafa viðhorf þessara
tveggja höfunda breyst eitthvað
síðan þá, en heiti samtalsins er í
beiskara lagi: Það eru forréttindi
flóarinnar að ferðast á baki
hundsins.
Eins og maður sem skrifar sam-
töl í blað er gagnrýnandinn líka
rithöfundur, skáld þegar best læt-
ur.
Það mætti skrifa langt mál um
samtöl Matthíasar við þessa er-
lendu menn, einkum Jorge Luis
Borges; ég efast um að til sé ítar-
legra viðtal við hann en það sem
birtist í Samtölum. Eins og fleira í
Samtölum er þetta efni sem hlýt-
ur lengi að vera í minnum haft og
verður áreiðanlega oft vitnað til.
Ég myndi sérstaklega ráðleggja
öllum þeim sem fást við að skrifa,
ekki síst ungum skáldum, að
brjóta þetta samtal til mergjar.
Hver veit nema þeir áttuðu sig þá
á íslenskri sérstöðu sinni? Það þarf
stundum útlendinga til að stað-
festa það sem menn hafa verið að
láta sér detta í hug. Borges segir
m.a.:
„Þegar ég les óbundið mál, sem
mér finnst leiðinlegt, muldra ég
það. En svo kemur allt í einu fín
eða nothæf setning, t.a.m. eftir
Robert Louis Stevensen eða Kipl-
ing, og þá verð ég að fara með
hana upphátt. Þá breytist hún í
ljóð. Ég held munurinn á ljóði og
óbundnu máli liggi síður í því sem
rithöfundurinn skrifar en hinu,
sem lesandinn les. Þegar einhver
les óbundið mál, á hann von á því
að fá einhverjar upplýsingar, en
þegar hann les ljóð, veit hann, að
það hefur áhrif á tilfinningar
hans. Hann les því ljóðið með öðr-
um hætti en óbundið mál. En það
merkir ekki, að það sé skrifað með
öðrum hætti".
Meðal þeirra samtala Matthías-
ar Johannessens sem fyrst vöktu
verulega athygli á honum var
samtal hans við Stein Steinarr
sem birtist í Morgunblaðinu 18.
apríl 1957. Þetta var Miðnætur-
samtalið fræga, en þau áttu eftir
að verða fleiri og eru geymd í öðr-
um bókum en Samtölum. En í öðru
bindi er samtal við móður Steins,
Etelríði Pálsdóttur. Þetta samtal
er meðal hinna mörgu góðu heim-
ilda um skáld og skáldskap sem
finna má í Samtölum. Eitt af því
sem Etelríður hefur að segja um
sinn „vanmetna" son, er þetta:
„Mér hefði aldrei dottið í hug, að
hann ætti eftir að láta í ljós í
bundnu máli jafnmikinn sársauka
vegna lífs síns og tilveru eins og
síðar hefur komið í ljós“.
Ekki má gleyma samtölum
Matthíasar við ýmsa listamenn.
Ég nefni ísleif Konráðsson, Jón
Kaldal, Jón Leifs, Nínu Tryggva-
dóttur, Svavar Guðnason og Þor-
vald Skúlason.
Ég held að það sé ákaflega
vafasamt að setja „blaðamanninn"
Matthías Johannessen í sérstakan
bás og skáldið með sama nafni í
annan. Það hefur verið ljóst frá
upphafi að skáldið ræður ferðinni
í þeim mörgu samtalsþáttum sem
Matthías hefur skrifað. Ónefndar
eru bækur sem sanna þetta
kannski enn betur en Samtöl
I—IV: bækur þar sem fjallað er
um Þórberg Þórðarson, Tómas
Guðmundsson, Pál Isólfsson,
Ásmund Sveinsson, Jóhannes
Kjarval, Gunnlaug Scheving,
Halldór Laxness, Sverri Haralds-
son og Braga Ásgeirsson.
ÍSLANDS
Lestun í erlendum
höfnum
AMERÍKA
PORTSMOUTH/
NORFOLK
Mare Garant 14. jan.
City of Hartlepool 24. jan.
Mare Garant 7. feb.
NEW YORK
Mare Garant 13. jan.
City of Hartlepool 25. jan.
Mare Garant 4. feb.
HALIFAX
City of Hartlepool 3. jan.
Stuölafoss 24. jan.
BRETLAND/
MEGINLAND
FELIXSTOWE
Álafoss 10. jan.
Eyrarfoss 17. jan.
Alafoss 24. jan.
Eyrarfoss 31. jan.
ANTWERPEN
Alafoss 11. jan.
Eyrarfoss 18. jan.
Alafoss 25. jan.
Eyrarfoss 1. feb.
ROTTERDAM
Alafoss 12. jan.
Eyrarfoss 19. jan.
Alafoss 26. jan.
Eyrarfoss 2. feb.
HAMBORG
Alafoss 13. jan.
Eyrarfoss 20. jan.
Alafoss 27. jan.
Eyrarfoss 3. feb.
WESTON POINT
Helgey 11. jan.
NORÐURLÖND/
EYSTRASALT
BERGEN
Vessel Mánafoss 7. jan.
Vessel Dettifoss 14. jan
KRISTIANSAND
Dettifoss 8. jan.
Dettifoss 17. jan.
MOSS
Dettifoss 4. jan.
Vessel Manafoss 7. jan.
Vessel Dettifoss 14. jan.
HORSENS
Mánafoss 11. jan.
Manafoss 26. jan.
GAUTABORG
Dettifoss 5. jan.
Mánafoss 12. jan.
KAUPMANNAHÖFN
Dettifoss 6 jan.
Mánafoss 13. jan.
HELSINGBORG
Dettifoss 7. jan.
Mánafoss 14 jan.
HELSINKI
Grundarfoss 10. jan.
Vessel 26. jan.
GDYNIA
Grundarfoss 12. jan.
Vessel 28. jan.
THORSHAVN
Mánafoss 20. jan.
VIKULEGAR
STRANDSIGLINGAR
- fram og til baka
(rá REYKJAVÍK alla mánudaga
(rá ISAFIROI alla þriötudaga
(rá AKUREYRI alla (immtudaga