Morgunblaðið - 31.03.1983, Blaðsíða 2

50
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 31. MARZ 1983
eftir Björn Bjarnason
Við vordm staddir hjá þinghúsinu í
Washington. Við höfðum setið fundi
með ráðgjafa Gary Hart, öldunga-
deildarþingmanns, sem nú ráðgerir
forsetaframboð fyrir demókrata, og
sérfróðum mönnum um gagnkafbátahernað í
rannsóknastofnun þingsins. Næst áttum við að
fara í skrifstofur Center for Defense Informa
tion og hitta þar að máli starfsmenn og for-
stjóra. Við hlökkuðum til að koma í stofnunina,
þar sem hún hafði öðlast sess í umræðum um
íslensk öryggismál vegna deilunnar um það
hvort kjarnorkuvopn væru á íslandi eða ekki
sem var óleyst á þessari stundu, í júní 1980.
Tíminn var naumur og við vissum ekki hvar
skrifstofur Center for Defense Information
(CDI) var að finna, en gerðum okkur þó Ijóst að
það væri þarna í þinghúshverfinu. Við ákváðum
að taka leigubfl. En þegar við vorum komnir inn
í hann varð okkur Ijóst, að við vorum ekki með
heimilisfang stofnunarinnar. Við tókum það til
bragðs að útskýra fyrir bflstjóranum hvert væri
erindi okkar og næst ættum við að fara í þessa
nafngreindu stofnun sem væri þarna í hverfinu,
en við vissum ekki nákvæmlega hvar, hún lyti
stjórn Gene La Rocque, fyrrum aðmíráls í
bandaríska flotanum. „Oh, yes,“ sagði hinn
gamalreyndi bflstjóri, „You mean Admiral
Jingle-Bells. I know where he is.“ Þessi orð
mætti þýða: „Nú, þið eigið við aðmírál Lausa-
skrúfu. Ég veit hvar hann er til húsa.“ Okkur
þótti frekar miður, að bflstjórinn notaði svo
óvirðuleg orð um næsta viðmælanda okkar, en
vorum þó stoltir yfir því að við værum að fara á
fund hjá alkunnum manni.
Gene La Rocque hafði tengst umræðum á
íslandi sem hófust um veturinn 1979 til 1980 og
voru enn ein lotan í deilum um það, hvort á
íslandi væru kjarnorkuvopn. Stofnun aömíráls-
ins fyrrverandi hafði í febrúar 1975 gefið út kort
í riti sínu, þar sem ísland var auðkennt eins og
þau lönd þar sem stofnunin taldi að finna mætti
kjarnorkuvopn.
Um langt árabil hafa herstöðvaandstæðingar
á íslandi vakið máls á því, að hér séu kjarn-
þWÐVIUINN
KMtudagur 14. 4wfwbrr l»7» —»74. IM. 44. árg.
Staðsettar á Keflavíkurflugvelli:
Fljúgandi stjórnstödvar
fyrir kjarnorkustyrjöld

A KrfUvlkurflu*vrllt eru ftatertUr tv»r herþotur fyrir utan Bandarikin. þar tem illkar njúgandi
af gerðtnni E-3A. lem gegna hlutverki .tjórn.ioOva ftJdrntloOvar eru ataOfeUar Er þar enn ein fUO-
I kjarnorkuatrMM. Uland er eina landiO I heimlnurn. festingin á áráfarhlntverki henldOvarlnnar.
I (r«ll I »»"«»• UfrbMinu NrkM>rk«nur fr.m .»h.rþo<ur
■f f*r«um> f III f»H bor>« k]arn*Bprrnf Jur *6* ■«> flufM.yll mrfi
k).rn..pr*nf]um IJO polur .1 þrn.r f*r« munu *»r. ii.RBMI.r I
BrrlUndi »f per hni» nof><*f' Hufþol III ■» f.r» tr.Mr lanfl Inn I
Sov.irlkin D.f rn. N jrhrl»r Mglr .0 I k]»rnorku»trlbi %» þ*uum rtlum
•Ij0rn*» fr. fi)«f.odi tl)Orn.l»»vum .rm »ru I þMum .f f*r»mni E 1A
Tver vllk.r .l)*r».l«»..r *ru .USMtl.r . Krfl.vfkurflufvtUi
t>)ðAvil)inn h.fbi I þ*..u liWfni 1*1 .f Pm, Hi.hop Mm *r bl.«*full
F-lll
afgreiddar?
- EruUilyr*, f>nr h*ndi « K*f1»vfkurf)ufv*lli u| u .ffr*i«* r-llt
ifvtl.r'
- ftaklum i*fundum flufv.l. p)ðou.tu
^hnaa. JJOwai h.nd fyrir .hdfnin* o|
’lk).nn. of «1
•f þ»r hof.h.r viAfcr
þ*» *r rifinl.f* .111 .
H.f.P III nufv.lar.il vi«dvðlhi
,.A«*m. .11 vitknmu. þu vml, n
- Ofckur «M)*».«pob uu ijoF 111 riu.in.r i BrMlbadi
- t| f*l rfcfci tv.r.» þvl, *f h*f *fck*rt umUnd þ»tt* rru rtuf
vdlnr rhifhrrttn. þ*r rru *kki Irn.d.r okkur ÞO vrrftur *« hrmf). Ill
Enfland. *A* mhv.ft .nnat hv.r »*m þer »ru «i*»<rii.r f.« «rt thki
•v.r*« .von. .purninfum r.f vrii rkkrrt um þdl*
Flytur
kjarnasprengjur

• þr« *l pvl .« nhh
Innheimlukaflann vuntar i nýju skanalönin!
Fellur skattheimtan niöur um
áramótin?
mni . iln««um «)oli1um
Vidreisn
er daud
Vegna samstarfs
Atþýðubandalags
og
Framsók narflok k s
ItofchT 4 'ufck*
Alþy Oul lofch ur of Sj.lf
drdd rn Alþy«ub*nd.l.« o«
m.rf. Þ.r mr» hrlf» vift
rnsn.r «• )Oi
,l,s,uh. 1.4.4 **"> l
.4,4*. n, , l,',..". U.('
Geirs-
klíkan
hafnaði
Matthíasi
i*t hMinT«r»þrv■

Forsíða Þjóðviljans 14. desember 1979. Þann dag, tveimur dögum eftir að
utanríkisráðherrar Atlantshafsbandalagslandanna höfðu ákveðið að endur-
nýja kjarnorkueldflaugar Bandaríkjanna í V-Evrópu, komst Þjóðviljinn á
snoðir um það, að AWACS-vélarnar, sem komu hingað til lands í september
1978, væru „fljúgandi stjórnstöðvar fyrir kjarnorkustyrjöld“. Og Ólafur R.
Grímsson tók að lýsa stöðinni í Keflavík sem „kjarnorkuvopnastöð“.
orkuvopn. Síðan sumarið 1980 hafa þeir þó haft
hægt um sig í þessu efni, enda voru dylgjur
þeirra um þetta efni þá teknar fastari tökum en
oft áður. Hér í þessari grein verða hinar sögu-
legu deilur frá því fyrir þremur árum rifjaðar
upp og auk þess birtar upplýsingar sem ekki
hafa komið fram áður.
Eftir viðtalið við Gene La Rocque í Washing-
ton í júní 1980 var ég sannfærður um það, að
honum væri í raun nákvæmlega sama hvort á
íslandi væru kjarnorkuvopn eða ekki, hins veg-
ar þætti honum ekki miður að vera dálítið í
sviðsljósinu vegna málsins. Hann gæti til dæmis
notað athyglina til að koma því á framfæri sem
virtist bjargfiist sannfæring hans, að ekki væri
neitt að marka það sem bandarísk stjórnvöld
hefðu um kjarnorkuvopn að segja og þau hik-
uðu ekki við að fara á bak við vinveittar þjóðir,
ef því væri að skipta. Taldi hann þá stefnu
stjórnvalda í Washington að játa hvorki né
neita tilvist kjarnorkuvopna á hinum eða þess-
um staðnum innan og utan Bandaríkjanna út í
hött. Undir það sjónarmið aðmírálsins fyrrver-
andi má taka, en hitt er jafn fráleitt að þar meö
sé sköpuð forsenda fyrir því að réttlætanlegt sé
að telja meira en líklegt að kjarnorkuvopn séu á
íslandi eins og Gene La Rocque gerði síðast
þegar af honum fréttist og skoðun hans á þessu
atriði.
í þeirri grein sem hér birtist, verða höfuð-
þættir deilunnar sumarið 1980 kynntir. Niður-
stöðum lýst og afstöðu einstakra manna, en þó
sérstaklega Olafs R. Grímssonar, formanns
þingflokks Alþýðubandalagsins, sem í forystu-
grein Morgunblaðsins var kallaður blaðafulltrúi
Gene La Rocque og stofnunar hans á Islandi.
Nauðsynlegt er að huga að þessu máli í víðara
samhengi, því að það tengist meðal annars í
gegnum Gene La Rocque umræðunum um að
Vesturlönd eigi að halda að sér höndum í kjarn-
orkuvopnavígbúnaði sem tók nýjan kipp meðal
annars að tilstuðlan Sovétríkjanna eftir að utan-
ríkisráðherrar Atlantshafsbandalagsins ákváðu
á fundi 12. desember 1979 að endurnýja meðal-
langdrægan kjarnorkuvopnabúnað í Vestur-
Evrópu til að svara SS-20 eldflaugum Sovétríkj-
anna.
AWACS-vélar og
NATO-ákvörðun
12. desember 1979 tóku utanrík-
isráðherrar Atlantshafsbanda-
lagsins hina margræddu ákvörðun
að endurnýja kjarnorkuherstyrk
bandalagsins í Vestur-Evrópu með
því að koma þar fyrir meðal-
langdrægum kjarnorkueldflaug-
um frá Bandaríkjunum. Skyldu
fyrstu eldflaugarnar koma til sög-
unnar í árslok 1983, hefði þá ekki
tekist að fá Sovétmenn með samn-
ingum til að fjarlægja þær SS-20
kjarnorkueldflaugar sem þeir
hafa sett niður og miðað er á
skotmörk í Vestur-Evrópu. Sov-
étmenn snerust harkalega gegn
þessari ákvörðun NATO og deil-
urnar um hana standa enn, enda
hefur samkomulag ekki tekist í af-
vopnunarviðræðum um eldflaug-
arnar. Friðarhreyfingarnar í Evr-
ópu hafa beint spjótum sínum
gegn því að bandarísku eldflaug-
arnar komi til Evrópu.
Hinn 14. desember birtist síða
frá Samtökum herstöðvaandstæð-
inga í Þjóðviljanum. Þar ritaði
Jón Ásgeir Sigurðsson, blaðamað-
ur á Vikunni, grein undir yfir-
skriftinni: „Island dregið inn í
kjarnorkustríð!" Þar var
AWACS-vélunum á Keflavíkur-
flugvelli lýst sem „fljúgandi
stjórnstöð fyrir kjarnorkustríð"
og málið tengt ákvörðun utanrík-
isráðherrafundar NATO 12. des-
ember. Var gefið til kynna að
AWACS-vélarnar hér á landi ættu
að stjórna kjarnorkuárás orrustu-
þotna í Bretlandi gegn Austur-
Evrópu! Grein sinni lauk Jón Ás-
geir Sigurðsson með þessum orð-
um:
„ísland hefur verið fléttað inn í
kjarnorkustríðsnetið, án þess að
við höfum verið spurð. Enn höfum
við verið svikin — opinber afstaða
okkar til kjarnorkuvopna hundsuð
og líf okkar allra lögð að veði.
Fram til dáða herstöðvaandstæð-
ingar. Herinn burt og ísland úr
NATO.“
Og ekki nóg með það, á forsíðu
Þjóðviljans þennan dag stóð í
stríðsfyrirsögn: „Staðsettar á
Keflavíkurflugvelli: Fljúgandi
stjórnstöðvar fyrir kjarnorku-
styrjöld."
Daginn eftir, hinn 15. desember,
birti Þjóðviljinn forsíðuviðtal við
Ólaf R. Grímsson, alþingismann
Alþýðubandalagsins, undir fyrir-
sögninni: „Lykilstöð í kjarnorku-
vopnakerfi USA.“ Var viðtalið
tekið í tilefni af frétt blaðsins um
AWACS-vélarnar. ólafur sagði
meðal annars um varnarstöðina í
Keflavík: „Hér er því greinilega
um kjarnorkuvopnastöð að ræða,
þó enn hafi ekki fengist nein skýr
svör um það frá bandarískum yfir-
völdum, hvort hér hafi verið eða
séu hreyfanlegar kjarnorku-
sprengjur, en eins og kunnugt er,
hafa bandarísk stjórnvöld ætíð
neitað að gefa skýr svör við slíkum
spurningum."
Forystugrein Þjóðviljans hinn
15. desember 1979 hét: „Herstöðin
ísland heilinn í kjarnorkuvopna-
stríði." Þar sagði meðal annars:
„íslendingar hafa verið leyndir því
að þeir eru þegar orðnir flæktir í
kjarnorkuvopnaáætlanir NATO
og Bandaríkjamanna. Hér hefur
Hallgrímur Thorsteinsson, frétta-
maður hljóðvarps.
verið komið fyrir heilanum sem
stjórna á gjöreyðingarátökum á
norðurhveli. Það skýrir þær full-
yrðingar hermálasérfræðinga, að
ísland muni verða forgangsskot-
mark á fyrstu mínútum kjarn-
orkuvopnaátaka."
Gengid með grímur
Milli klukkan 8 og 9 að morgni
fimmtudagsins 8. maí 1980 gengu
nokkrir menn með grímur í hringi
fyrir framan aðsetur utanríkis-
ráðuneytisins í Iögreglustöðinni
við Hverfisgötu í Reykjavík. Þeir
voru að mótmæla kjarnorkuvopn-
við rannsóknina sem hann gerði
fyrir útvarpið.
um á íslandi í tilefni af því, að
hinn 10. maí voru 40 ár liðin síðan
breskt hernámslið gekk á land í
Reykjavík. Frá athöfnum hinna
grímuklæddu manna var skýrt í
fréttatíma hljóðvarpsins klukkan
átta þennan sama morgun. Sára^
fáir söfnuðust þó saman þeim til
stuðnings, en strætisvagnafarþeg-
ar um miðstöðina á Hlemmi vissu
ekki hvaðan á sig stóð veðrið.
Samkvæmt frásögn Þjóðviljans
kröfðust herstöðvaandstæðingar
þess með þessum mótmælum „að
kjarnorkuvopn og hergögn þeim
tilheyrandi yrðu á brott úr land-
inu“. Og ennfremur stóð í Þjóðvilj-
anum í tilefni af mótmælunum 8.
maí: „Við mótmælum því, að hér-
lendis skuli geymd kjarnorkuvopn
og ítrekum enn einu sinni þá
kröfu, að bandarískur her verði á
brott."
Ólafur R. Grímsson var orðinn
formaður þingflokks Alþýðu-
bandalagsins í maí 1980. Hann
hafði í desember kallað varnar-
stöðina í Keflavík „kjarnorku-
vopnastöð" og hinn 17. maí 1980
sagði hann í þingræðu: „... það
eru yfirgnæfandi tæknilegar líkur
til þess að herstöðin á Keflavík sé
að verulegu leyti tengd kjarnorku-
vopnakerfi Bandaríkjanna, jafn-
vel svo að þar séu einhvern tíma
um sinn eða jafnvel að staðaldri
vopn sem væri hægt að nota til
kjarnorkuárása ... Ég tel að það
hafi fáar breytingar skapað jafn-
mikla árásarhættu fyrir ísland á
síðari árum og staðsetning
AWACS-flugvélanna hér. Það er
alveg ljóst, að það er enginn þátt-
ur sem hugsanlega kann að ógna
eins mikið því sem Sovétmenn
kalla sitt öryggi eða sem Sovét-
menn, ef til árásar kæmi, hefðu
hvað mestan áhuga á að eyði-
leggja... Ég get ekki annað en
komist að þeirri niðurstöðu að það
séu yfirgnæfandi líkur til þess, að
herstöðin í Keflavík sé lykilþáttur
í kjarnorkuvopnakerfi Bandaríkj-
anna...“
Fréttastofa hljóð-
varps stundar rann-
sóknablaðamennsku
Sendiráði Bandaríkjanna barst
hinn 22. maí 1980 skeyti frá Good-