Morgunblaðið - 13.10.1985, Blaðsíða 10

10 B
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR13. OKTÓBER1985

AXEL SPRINGERl
iSá
STORVELDATAFLIÐl
Fiskveiðisamn-
ingur setur strik
í reikninginn
Kiribati heitir örsnautt eyríki
á Kyrrahafi, sem flestir
vissu fátt um fyrr en í ágúst sl.
þegar yfirvöldin þar veittu Sovét-
mönnum leyfi til að veiða innan
fiskveiðilögsögunnar. Bandaríkja-
menn sérstaklega hafa miklar
áhyggjur af þessum samningi.
Líta þeir svo á, að með honum hafi
Sovétmenn náð fótfestu á Kyrra-
hafi og að hann sé aðeins fyrsta
skrefið í þá átt, að þeir komi þar
upp bækistöð.
Forseti Kiribatis, Teremia
Tabai, er þar á öðru máli. „Hér er
aðeins um að ræða viðskiptalegan
samning," segir hann, en fyrir að
fá að veiða innan fiskveiðlögsög-
unnar, sem er tveggja milljóna
fermílna hafsvæði umhverfis eyj-
arnar 33, greiða Sovétmenn 1,7
milljón dollara á ári.
Kiribati, sem áður hélt Gilbert-
eyjar, var undir Bretum fram til
1979 en þá urðu eyjaskeggjar
sjálfstæð þjóð. Telur hún aðeins
um 58.000 manns og er meðal
þeirra fátækustu, sem um getur.
Nú hefur hún gert samninga við
Sovétmenn og um það geta Banda-
ríkjamenn sér sjálfum að mestu
leyti kennt.
Norður og austur af eyjunum
eru auðugustu túnfiskmið í heimi
og eru þau efnahagsleg undirstaða
margra eyríkjanna á Kyrrahafi,
t.d. Samoa, Salómons-eyja og
Kiribati. Árum saman hafa hins
vegar gríðarmiklir túnfiskveiði-
flotar frá Bandarikjunum rányrkt
þessi mið og engu skeytt um al-
þjóðleg lög og reglur. Árlega hafa
þeir ausið upp túnfiskinum fyrir
milljónir dollara og skilið eyja-
skeggjana eftir í kjölfarinu fisk-
lausa á fleytunum sínum. Svo
vitnað sé til orða kunnugs manns
þá „gaf þetta framferði Sovét-
mönnum ágætis tækifæri til að
grípa inn í og nýta sér þá óvild á
Bandaríkjamönnum, sem vaxið
hefur ár frá ári“. Þess vegna er nú
líka svo komið, að íbúarnir á
Kyrrahafseyjunum eru orðnir að
þrætuepli milli stórveldanna.
Langstærsti markaðurinn fyrir
túnfisk er i Bandaríkjunum, en
Japanir, Taiwan-búar og Suður-
Kóreumenn, sem einnig eru mikl-
ar túnfiskætur, hafa fallist á að
veiða utan fiskveiðilögsögunnar
eða samið um veiðarnar við ein-
stök ríki. Það á ekki við um
Bandaríkjamenn.
Túnfiskstríðið eins og það er
kallað á Suður-Kyrrahafi náði há-
marki í ágúst í fyrra þegar yfir-
völd á Salómons-eyjum lögðu hald
á Jeanette Diana, bandarískan
túnfiskbát, sem var með sína eigin
þyrlu um borð. Eftir mikið mála-
vafstur var skipstjórinn sektaður
um 360.000 ísl. kr., bátseigandinn
um 1280 þús. og 21 milljónar kr.
krafist fyrir bátinn sjálfan. Sam-
band bandarískra túnfiskveiði-
manna, sem er sterkur þrýstihóp-
ur í Bandaríkjunum, tók þessu
ekki með þegjandi þögninni. Sekt-
irnar voru að vísu greiddar og
bátnum sleppt en andvirði þeirra
var dregið frá fjárstuðningi
Bandaríkjastjórnar við Salóm-
ons-eyjar og innflutningur frá
eyjunum til Bandaríkjanna bann-
aður. Þeir einu, sem töpuðu á
þessu, voru íbúar eyjanna.
fbúarnir á Kiribati hafa hins
vegar engu að tapa. Þeir eru svo
fátækir, að þeir hafa ekki efni á að
reka sín eigin varðskip, engin efni
á sendiráðum erlendis og ekki einu
sinni á því að vera í Sameinuðu
þjóðunum. Áður en þeir urðu
sjálfstæðir voru þjóðartekjurnar
um 14 milljónir dollara á ári, aðal-
lega af fosfatvinnslu, en nú eru
þær aðeins 1,6 milljónir dollara.
Fosfatið kláraðist rétt fyrir
sjálfstæðistökuna.
fbúarnir á Kiribati eiga ekkert
eftir nema fiskinn. Bandarísku
bátarnir veiða enn vel innan fisk-
veiðilögsögunnar og á einum degi
tekur einn bátur jafn mikið og
fiskimennirnir á Kiribati geta
gert sér vonir um að ná á heilu ári.
„Fiskurinn er allt, sem við eig-
um.“ segir Tabai, forseti. „Banda-
ríkjamenn vildu ekki hjálpa okkur
og þess vegna snerum við okkur til
Sovétmanna. Svo einfalt er það.“
Aðrar þjóðir á Kyrrahafi eru nú
að velta því fyrir sér að fara eins
að.
- ALISTAIR WILSON
Maðurinn
sem vissi
hvað féll
í kramið
Axel Springer, vestur-þýski
blaðakóngurinn, er látinn.
Þegar ég heyrði fréttirnar sá ég
fyrir mér Berlín fyrir tuttugu árum,
göturnar fullar af fólki og rauðum
fánum og nafnið hans hrópað úr
tugþúsund börkum. „Niður með
Springer" var hrópað og „Springer,
við skulum ná þér“. Þá datt mér líka
annað í hug. Hvers vegna var mað-
urinn hataður svona óskaplega?
Springer var ákaflega ensksinn-
aður. Það voru breskir herforingjar
sem gáfu honum leyfi og hvöttu til
að stofna fyrsta blaðið, og lífsverkið
hans, blaðahringurinn, útbreidd
blöð sem lögðu megináherslu á kyn-
líf og gróusögur og á að úthrópa
vinstrimenn, var aðeins þýsk útgáfa
af fyrirbæri, sem alþekkt er í Eng-
landi.
Þeir, sem gerðust ritstjórar hjá
Springer, urðu að játast fjórum
megin reglum sem ekki virðast neitt
svakalegar á prenti. Þær voru að að-
hyllast friðsamlega sameiningu
Þýskalands, að berjast fyrir sáttum
Þjóðverja og gyðinga og einhuga
stuðingur við ísrael, að hafna öllum
alræðishugmyndum og að verja „fé-
lagslega markaðshagkerfið".
Sumir kölluðu Springer „fasista-
útnára“ og höfðu sjálfa sig að fífli
með því. Hann var af prentara- og
forleggjarafjölskyldu í Hamborg,
sem var andvíg nasismanum og
Springer sem fékk sig undanþeginn
herþjónustu, gekk aldrei Hitler á
hönd.
Springer byrjaði á útvarpsfrétta-
timaritinu „Hör Zu„ og síðan á
„Hamburger Abendblatt", fyrsta
dagblaðinu sínu. Einkunnarorð þess
voru „Verið góð hvert við annað".
Áður en það kom út skrifaði hann
að hann vildi „gefa út blað sem væri
í takt við tímann, blað sem lyti sín-
um eigin lögmálum" og þar með var
hann kominn með uppskriftina að
vinsælu síðdegisblöðunum, sem áttu
eftir að rjúfa þá gömlu, þýsku hefð
að blöðin væru bara stöðnuð flokks-
málgögn.
Blaðaveldið óx og Springer hóf að
gefa út það virta og íhaldssama blað
„Die Welt“, æsifréttablaðið „Bild-
Zeitung" sem nú selst í fimm millj-
ónum eintaka og tvö vinsæl sunnu-
SOMASKEPNURl
Svínið er alls
ekkert svín
Svín hafa yfirleitt ekki verið í
hávegum höfð, eins og ýmsar
líkingar bera með sér, til dæmis
hefur sóðum, heimskingjum og al-
ætum oft verið líkt við svín. En nú
hefur brezki rithöfundurinn Russ-
el Ash hrakið þessar kenningar lið
fyrir lið í bók sem hann hefur
skrifað um þessar skepnur og var
nýlega gefin út hjá Ebury Press í
London. Samkvæmt niðurstöðum
hans eru svín nefnilega hreinleg
og matvönd og hafa þar að auki
hátt greindarstig.
I kafla sem nefnist „Þrjár kenn-
ingar um svín afsannaðar," hrekur
hann hinar gömlu staðhæfingar:
Svín eru sóðar: — Svínin hafa
fáa stóra svitakirtla. Þess vegna
þurfa þau að kæla sig í vatni eða
leðju. Sumir svínabændur hafa út-
búið litlar vaðlaugar halda svín-
unum sinum og segja að þau kjósi
frekar að velta sér upp úr vatni en
leðju.
Þá reyna þau að halda stíum
sínum hreinum með því að hægja
sér eins langt og unnt er frá
svefnstað sínum.
Svín eru alætur: — í ljós hefur
komið að þau eru matvandari en
flest önnur húsdýr. Vísindamenn
gerðu nýlega tilraun sem leiddi í
ljós, að svín fúlsuðu við 171
grænmetistegund af 243 sem þeim
var boðið upp á.
Svin eru heimsk. — Þeir sem
rannsakað hafa atferli dýra hafa
komizt að þeirri niðurstöðu að
svínið sé líklega 10. greindasta
dýrið í jarðríki eða nálega jafnvel
viti borið og fremdardýrin; hvalur,
höfrungur og fíll. Jafnvel hundur-
inn stendur þeim ekki á sporði.
Tamningamenn sem hafa þjáfað
svín eru furðu lostnir yfir því hve
auðveld þeim reynist að læra allar
hundakúnstir og yfirleitt á
skemmri tíma en hinn tryggi
fylginautur mannsins.
Ash bendir á að á ýmsum tím-
um mannkynssögunnar hafi svín
verið tamin og þiálfuð til marg-
víslegra hluta. Á Skotlandi og
Minorca hafi þeim meðal annars
verið beitt fyrir plóga, Forn-
Egyptar hafi notað þau við þresk-
ingu korns og Englendingar til að
rífa upp rætur úr akurlendi og
jafnframt þjálfað þau til svipaðra
verka og veiðihunda.
I bókinni er að finna margs kon-
ar vitnisburð um eðliskosti svína.
Til dæmis má lesa þar eftirfarandi
umsögn brezka náttúrufræðings-
ins W.H. Hudson: „Mér fellur vel
EITT STRÍÐALIÐ: Greind dýr en óneitanlega dálítið hávaðasöm.
afstaða þeirra til annarra dýra,
einkum þó til mannsins," segir
hann. „Svínið er hvorki tortryggið
né þýlynt eins og hestar, nautpen-
ingur og sauðfé. Það er heldur
ekki ósvífið eins og geitin sem gef-
ur dauðann og djöfullinn í allt, né
heldur fjandsamlegt eins og gæs-
in. Þá er það ekki heldur hroka-
fullt eins og kötturinn eða smjaðr-
andi sníkjudýr eins og hundurinn.
Frá sjónarhóli svínsins er maður-
inn jafningi og vinur." Eftir þess-
um ummælum og öðrum í bókinni
að dæma virðist svínið vera um-
gengisgóð skepna með talsverða
sjálfsvirðingu.
En Ash lætur samt ekki hjá líða
að minnast á lesti svínanna. Á
Bretlandi hafa þau löngum legið
undir því að vilja fá sér neðan í
því, að minnsta kosti í þeim borg-
um þar sem mikið er um brugg-
hús. Og svínið er síður en svo
hljóðlátur granni. Dr. Stanley
Curtis sem starfar við dýrafræði-
deild háskólans í Illinois í Banda-
ríkjunum hefur mælt hávaðann í
hríni þess og komizt að raun um
að hann mælist um það bil
100—115 desibel. Hávaðinn í
Concorde-þotunni við flugtak er
112 desibel.
- LAURENCE MARKS
Axel Springer.
dagsblöð. Þegar fólk kvartaði um að
hann hefði ekkert umboð til að
neyða skoðunum sínum upp á þjóð-
ina var hann vanur að vitna til
„daglegs stuðnings milljóna les-
enda“.
„Að lokum fer illa fyrir Springer,"
sagði á einu barmmerkjanna frá
1968 og þegar árin liðu fylltist hann
hugarvíli, altekinn af einhverri dul-
arfullri útgáfu af mótmælendatrú.
Sonur hans svipti sig lífi árið 1980
og blaðaveldið var erfingjalaust.
Svo fór að flest baráttumál Spring-
ers urðu óvinsæl meðal almennings
eða hættu að skipta máli og pólitísk-
ur Iúðrablástur varð æ sjaldgæfari
á síðum Springer-blaöanna. Að lok-
um voru það helst leiðtogar tsraela
sem syrgðu hann, en þá þjóð hafði
hann ávallt stutt af trúmennsku og
einskæru örlæti úr eigin vasa.
Hver skyldi svo hafa verið ástæð-
an fyrir því að Springer var sjálfur
erkióvinurinn í augum margra Þjóð-
verja? Hatrið á honum náði há-
marki seint á sjöunda áratugnum, á
tímum stúdentaóeirðanna, þegar
dagskipunin var „Spörkum Spring-
er“ þegar reynt var að koma í veg
fyrir dreifingu blaða hans og þegar
samtök þýskra rithöfunda ákváðu,
að félagar þeirra skyldu aldrei birta
eftir sig stafkrók í þessum blöðum.
Það er ekki erfitt verk að mis-
bjóða Þjóðverjum og ritstjórnar-
stefnan, sem fylgt var á „Bild-
Zeitung" var lýðskrum og oft hrein
ósannindi. Willy Brandt var minnt-
ur á það fyrir einar kosningarnar að
hann væri óskilgetinn og hefði snúið
aftur til Þýskalands í einkennisbún-
ingi bandamanna og stúdentaleið-
togar voru úthrópaðir sem leiguþý
austur-þýskra kommúnista. Þegar
„Bild“ skoraði á lesendur sína að
taka lögin í sínar hendur og einn
þeirra skaut á stúdentaleiðtogann
Rudi Dutschke, fannst mörgum
Þjóðverjum sem Springer sjálfur
hefði tekið í gikkinn.
Þessir atburðir höfðu djúp áhrif á
ungt fólk og hugsjónaríkt. Ofræging
og eitrað níð hafði verið sérgrein
nasistablaðanna og því sagði þetta
fólk af skiljanlegum ástæðum en
ranglega þó: „Nú er þetta allt að
byrja aftur."
Þegar litið er til baka virðist sem
Springer-blöðin hafi valdið mennta-
mönnunum mestu tjóni. „Bild“ sner-
ist gegn þeim af offorsi og vefengdi
þá rótgrónu trú, að þeir ættu að
vera einhver samviska þjóðarinnar,
að þeir ættu að ýta við og örva fjöld-
ann með nýjum hugmyndum. Á sinn
ameríska hátt sagði „Bild“ eitthvað
á þessa leið: „Venjulegt fólk hefur
aðeins áhuga á bílum, íþróttum,
kynlífi og sjónvarpinu og hvers
vegna ekki? Það, sem þið, menning-
arvitarnir, kallið fordóma fólksins,
er vilji meirihlutans og við erum
rödd hans, ekki þið.“
Rétturinn til að vera bara neyt-
andi, til að láta sér á sama standa
og hugsa ekki einu sinni, var trúar-
játning, sem ekki hafði áður heyrst í
Þýskalandi. Vinstrimenn báru
barmmerki, sem á var letrað „Bild
Macht Dumm“, „Bild er forheimsk-
andi“ og rithöfundar eins og Grass
og Böll tættu í sig Springer-blöðin
með sinni miklu mælsku og leiftr-
andi stíl. Samt sem áður var það
sannleikskorn að finna í staðhæf-
ingum Springer-blaðanna, að þýskir
menntamenn hafa ekki síðan verið
vissir í sinni sök um eðli og inntak
þýsks samfélags.
„Springer-blöðin hafa meiri áhrif
á þýska verkamenn en verkalýðsfé-
lögin,“ skrifaði Ulrike Meinhof, sem
var ágætur dálkahöfundur áður en
hún lagði út á braut byssunnar og
ofbeldisins.
NEAL ASCHERSON