Morgunblaðið - 25.03.1988, Blaðsíða 51

Ella, Jón og Sigríður og börnin
ykkar öll,
„Drottinn gefi dánum ró,
en hinum líkn sem lifa.“
* 1
Blessuð sé minning Astríðar Jó-
hannesdóttur á Torfalæk.
Ingibjörg Björnsdóttir
Á haustdögum 1940 hleypti
heimdraganum ung stúlka frá
Gauksstöðum í Garði. Nafn hennar
var Ástríður Jóhannesdóttir, í dag-
legu tali kölluð Ásta. Ferðinni var
heitið norður í land að Blönduósi,
þar sem hún ætlaði að stunda nám
vetrarlangt við húsmæðraskólann.
Dvölin varð í það sinn ekki lengri
og Ásta sneri aftur heim í föður-
garð næsta vor. En þennan vetur
tengdist hún fyrstu böndum við
ungan Húnvetning, Torfa Jónsson
á Torfalæk, sem allar frekar fram-
tíðaráætlanir snerust síðan um. Þau
Torfi gengu í hjónaband 1944 og
bjuggu á Torfalæk samfellt í 44 -
ár. Þannig varð ferðin, sem upp-
hófst í Garðinum endur fyrir löngu,
lengri en fyrirhugað hafði verið.
Hún varð upphafið að hamingju-
ríkri ævi og starfi, sem lauk með
fráfalli Ástu þann 12. marz sl., en
í dag verður hún jarðsett á Blöndu-
ósi.
Ásta fæddist á Gauksstöðum
þann 23. maí 1921. Foreldrar henn-
ar voru Helga Þorsteinsdóttir, ætt-
uð frá Meiðastöðum í Garði og Jó-
hannes Jónsson frá Gauksstöðum.
Var Ásta hin sjötta í röðinni fjórtán
bama þeirra.
Það var blómlegt mannlíf á
Gauksstöðum í þá daga og þurfti
stór húsakynni til að allir kæmust
vel fyrir. Reisulegur bærinn var
byggður nánast á sjávarkambinum
og örstutt frá vörinni þaðan, sem
róið var á opnum bátum. Þá, eins
og nú, byggðist afkoma manna í
Garðinum eins og raunar á Suður-
nesjum öllum, á sjónum og það var
róið hvenær sem gaf og von var til
að fá fisk. Neðar í túninu á Gauks-
stöðum voru myndarleg fiskverkun-
arhús og stakkstæði til þurrkunar
á saltfiski. Áfast við bæinn var fjós
og hlaða, því að Jóhannes á Gauks-
stöðum var sannkallaður útvegs-
bóndi.
Stutt var til næstu nágranna í
Garðinum, jafnvel í þá daga og
nær- eða fjarskyldir ættingjar á
öðrum hverjum bæ.
Þetta var í hnotskum það um-
hverfi, sem Ásta ólst upp við og sem
mótaði hana. Sem smástrákur átti
ég því láni að fagna að kynnast vel
þessu frændfólki mínu, því að Helga
á Gauksstöðum var föðursystir mín
og tók mig í fóstur í tvö sumur.
Dvöl mín þar stendur mér enn ljós-
lifandi fyrir sjónum. Allar stundir
var eitthvað að gerast í starfi eða
leik, iðandi líf, og mér fínnst nú,
að þessi tápmikla fjölskylda hafi
ekki verið í ró og unað sér hvíldar
nema um blánóttina. Ég minnist
þess varla að hafa verið samvistum
við lífsglaðara og hláturmildara fólk
en frændfólk mitt á Gauksstöðum.
Þó var lífið þar ekki alltaf dans á
rósum.
Það leiðir af sjálfu sér, að í svo
stómm bamahópi hlaut það að
koma í hlut elstu dætranna að
hjálpa til við heimilisstörfin og upp-
eldi yngri bamanna. Það hlutverk
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 25. MARZ 1988 51
ræktu þau Ásta og systur hennar
frábærlega vel. Hjartahlýju og um-
hyggju þeirra og móður þeirra fékk
ég, aðkomustrákurinn, einnig að
njóta og ég stend í ævarandi þakk-
arskuld fyrir það.
Ásta hafði til bmnns að bera
alla bestu kosti Gauksstaðafjöl-
skyldunnar. Hún var fríð og glæsi-
leg svo að til þess var tekið, glað-
lynd, hláturmild og blíðlynd. Þannig
man ég eftir henni frá því í gamla
daga í Garðinum, og ég fékk sönn-
un fyrir því, að sú minning var
sönn, en ekki bara hillingar. Það
leið langur tími, líklega einir þrír
áratugir, án þess að leiðir okkar
Astu lægju saman. Ég vissi, að hún
bjó í hamingjusömu hjónabandi á
glæsilegu stórbúi meðal Húnvetn-
inga. Þegar við hittumst loks að
nýju, og mig minnir, að það hafi
verið heima hjá þeim Torfa á Torfa-
læk, hafði hún að vísu elst eins og
lög gera ráð fyrir. Hún hafði ekki
gengið heil til skógar um nokkuð
langt skeið, og það hafði líka sett
nokkuð mark sitt á hana. En það
var aðeins á yfirborðinu. Innifyrir
bjó sama fallega stúlkan, sömu
skæm augun, brosið og hláturinn
skammt undan og bjartsýnin á
sínum stað. Svo lítið hafði hún í
rauninni breyst.
Atvikin höguðu því þannig til,
að heimsóknir mínar að Torfalæk
urðu tíðari eftir þetta, bæði vegna
sameiginlegra verkefna okkar
Torfa og þó fyrst og fremst vegna
vináttu- og frændsemistengsla, sem
stofnað var til að nýju.
Það var stórkostlegt að sjá,
hversu vel var búið á Torfalæk og
snyrtimennska ríkjandi utan dyra
sem innan. Þar hafði fjölskyldan
öll lagt hönd á plóginn, foreldrar,
synirnir Jóhannes og Jón, og
tengdafólk. Ásta varð fljótt rótgróin
í Húnaþingi og ekki spillti fyrir, að
systur hennar tvær, Sveinbjörg og
Dídí, höfðu um langt árabil verið
giftar og búsettar í nágrenni Torfa-
lækjar. Og síðar bættist bróðir
þeirra, Einar, í þann hóp. En þótt
Asta væri hamingjusöm og ánægð,
þar sem hún var, bar hún alltaf
sterkar taugar til heimaslóðanna í
Garðinum, og hún naut þess að riíja
upp minningar þaðan.
Nú er ferðin á enda og Ásta
horfin, en eftir lifir minningin um
hugljúfa konu. Vini okkar, Torfa,
og fjölskyldu hans, svo og öllum
ættingjum Ástu er vottuð dýpsta
samúð.
Ingvi Þorsteinsson
Haustið 1940 settust tvær systur
af Suðumesjum á skólabekk í
Kvennaskólanum á Blönduósi, og
stuttu síðar kom þangað þriðja syst-
irin. Þá voru gæfuspor stigin. Syst-
umar þtjár frá Gauksstöðum í Garði
staðfestust fyrir norðan og urðu
allar myndarlegar húsfreyjur í
Húnaþingi. Þær eignuðust gjörvi-
legan hóp afkomenda og hafa sum-
ir þeirra þegar reynst máttarstólpar
í atvinnu- og félagsmálum. Mörgum
ámm seinna fluttist einnig einn
bræðra þeirra norður til Blönduóss,
eignaðist þar húnvetnska konu og
hefur'reynst hagleiksmaður í verk-
um sínum.
Nú er ein systranna fallin frá.
Ástríður á Torfalæk, sem andaðist
13. þ.m., verður til moldar borin í
dag frá Blönduóskirkju.
Asta á Torfalæk, eins og hún var
jafnan nefnd' af vinum sínum og
nágrönnum, var dóttir Jóhannesar
útvegsbónda Jónssonar á Gauks-
stöðum í Garði og konu hans Helgu
Þorsteinsdóttur. Hún starfaði nokk-
uð á Blönduósi eftir að skólavist
hennar lauk í Kvennaskólanum þar.
En vorið 1944 verða tímamót í lífí
hennar. Þá giftist hún Torfa Jóns-
syni á Torfalæk, sem þegar gerðist
athafnasamur bóndi og síðar sveit-
arhöfðingi.
Torfalækjarheimilið hefur löng-
um verið í fremstu röð myndar-
heimila í héraðinu. Þannig er það
mér fyrir bamsminni frá tíð for-
eldra Torfa, Jóns Guðmundssonar
og Ingibjargar Bjömsdóttur. Sú
stórmerka kona lést árið 1940 og
þarf ekki getum að því að leiða,
að heimilið var ekki hið sama eftir
fráfall hennar. Nýja húsfreyjan kom
því að Torfalæk við aðstæður, sem
mér finnst að nú sé hægt að segja
að hafi beinlínis kallað á hana, enda
var þá sem ný gæfusól rynni upp
yfír heimilið. Þá fóra í hönd miklir
framfaratímar. Ungi bóndinn á
Torfalæk stóð árlega í stórræðum,
en Ásta lá ekki á liði sínu. Hún
skipaði sinn sess með sóma og
reyndist mikil húsmóðir. Snyrti-
mennska og reglusemi var alla tíð
til fyrirmyndar og raunar hvort sem
litið var innan bæjar eða utan. Hún
var rausnarleg kona, sem gott var
að heimsækja, enda tók hún á móti
gestum sínum og þeirra hjóna með
alúð og gleði. Húsakynni á Torfa-
læk era rúmgóð og fallega búin,
þannig að hvort hæfði öðra, hús-
freyja og heimili, sem mér fannst
jafnan sem ein samofin heild.
Ásta naut virðingar og vináttu
fjölmargra samferðamanna sinna,
þó ekki síst þeirra sexn þekktu hana
best, t.d. þeirra sem unnu um lengri
eða skemmri tíma á Torfalæk. Þetta
fólk heyrði ég iðulega fara sérstök-
um viðurkenningarorðum um hús-
móður sína og var þó ekki kastað
rýrð á hlut bóndans, enda vora þau
hjón einstaklega samhent. Böm og
unglingar vora sumar eftir sumar
á Torfalæk og munu ýmis þeirra
hafa bundið tryggð við heimilið til
lengri tíma. Telja má einstakt hve
Ásta sýndi Ingimundi heitnum,
bróður Torfa, mikla hlýju og nær-
gætni. Hann dvaldi hjá þeim hjón-
um til dauðadags og var sá af þeim
Torfalækjarbræðram sem þarfnað-
ist þess að eiga forsjá og skjól.
Hann talaði líka oft fallega um
Ástu sína.
Ásta starfaði töluvert í samtök-
um kvenfélaganna í sýslunni, t.d. í
mörg ár í orlofsnefnd húsmæðra.
Hún var víða aufúsugestur. Hún
var fríð kona og gjörvilega að yfir-
bragði, fijálsmannleg í framgöngu
og viðmót hennar einkenndist af
hlýju og hreinskiptni.
Þau hjónin eignuðust tvo sonu,
sem báðir era atgervismenn, eins
og þeir eiga kyn til. Sá eldri er
Jóhannes búfræðikandidat, bóndi á
Torfalæk II, kvæntur Elínu Sigur-
laugu Sigurðardóttur frá ísafírði
og eiga þau fimm böm. Jóhannes
er formaður Búnaðarsambands
A-Hún. og formaður stjómar Fram-
leiðnisjóðs landbúnaðarins. Yngri
sonurinn er Jón íslenskufræðingur,
búsettur í Reykjavík, kvæntur
Sigríði Kristinsdóttur og eiga þau
einn son. Jón er starfsmaður Lands-
bókasafnsins og útgáfufélagsins
Svart á hvítu.
Ásta hafði átt við langvarandi
vanheilsu að stríða, áður en nýr
sjúkdómur bættist við sem skyndi-
lega varð ekki við ráðið. Þrátt fyrir
það tókst henni að sinna svo um
heimili sitt fram undir hið síðasta,
að þar sást enginn misbrestur á.
Unga stúlkan af Suðumesjum, sem
fluttist norður í Húnavatnssýslu og
festi þar rætur, skilaði sínu dags-
verki. Við nágrannar hennar eram
þakklátir fyrir þetta dagsverk, við
eram þakklátir fyrir vináttu hennar
og góðvild og við eram þakklátir
fyrir það hvemig hún átti þátt í að
byggja upp nýja framtíð. Við biðjum
henni fararheilla til nýrra heim-
kynna.
Við Helga flytjum Torfa, sonum
þeirra, tengdadætram, bamaböm-
um og öðra venslafólki einlægar
samúðarkveðjur.
Pálmi Jónsson
Það var á haustdögum 1959, að
leið mín lá norður í Húnaþing þar
sem ég tók við skólastjóm grann-
skólans á Blönduósi og við hjónin
ásamt sonum okkar áttum síðan
heimili í nær níu ár.
Þau störf sem þar biðu mín hafa
jafnan verið umdeild í þjóðfélaginu
og því ekki óeðlilegt að þeir sem
þau vinna séu næmari fyrir við-
horfi næsta manns en hinir, sem
standa Ijær afskiptum náungans.
Það var á þessum áram sem ég
kynntist heimilinu á Torfalæk. Þau
kynni urðu okkur aðkomufólkinu
mikils virði og rriinningamar frá
þeim dögum hafa ekki fymst sem
fundir. En þar er nú brotið blað.
Ástríður Jóhannesdóttir, húsfreyjan
sem stjómaði heimilinu á þeim
árum, sem ég kynntist því, er dáin.
Ásta var dóttir Jóhannesar Jóns-
sonar útvegsbónda á Gauksstöðum
í Garði syðra og konu hans Helgu
Þorsteinsdóttur. Ung stúlka fór
Ásta til náms í kvennaskólann á
Blönduósi, sem þá var virt mennta-
stofnun og sótt víða að. Á skólaár-
unum kynntist hún Torfa Jónssyni
á Torfalæk. Þau komu sér saman
um að styðja hvort annað á lífsveg-
inum, gengu í hjónaband og hún
fluttist til hans heim að Torfalæk
og lifði þar síðan ævina alla með
sínum ágæta manni. Hann lifir nú
þessi erfiðu þáttaskil.
Það er flestum nokkurt átak að
koma í nýtt umhverfi og sam-
hæfast breyttum lífsháttum, skipta
þá miklu máli þær eðliseigindir sem
einstaklingurinn er búinn.
Unga húsfreyjan á Torfalæk hef-
ur án efa mátt að mörgu hyggja í
sinni nýju stöðu fyrstu fótmálin svo
ólíkt sem líf og landshættir era á
Suðurnesjum og í Húnaþingi, þar
sem nú átti að verða hennar heima.
En það kom fljótt í ljós að það vafð-
ist ekki fyrir henni að bregðast við
þeim vanda sem best mátti fara,
enda mun hún hafa haft góða heim-
anfylgju frá grónu myndarheimili
foreldra sinna.
Býli þeirra Torfa Jónssonar og
Ástu Jóhannesdóttur varð eitt hið
myndarlegasta og best setna í
Húnaþingi og yfir því hlýr blær
heimilishyggju sem gerir hvern dag
góðan.
Sem ég fyrr sagði urðu kynnin
af Torfalækjarheimilinu okkur mik-
ils virði og ljós þráður í stuttum
lífsveg okkar í Húnaþingi. Tillits-
semi hjónanna þar og raunsæ af-
staða til starfs okkar olli því að við
kynntumst þeim meira en flestum
öðram í byggðinni. Synir þeirra,
Jóhannes og Jón, dvöldu á heifhili
okkar yfir skólatímann tvo vetur
og kannski sögðu kynnin af þessum
ágætu drengjuiri okkur meira um
heimili þeirra og uppfóstur en orð
eða almennt rygti, ekki síst um
móðurina.
Áratuga kynni mín af æskufólki
á grannskóíaaldri hafa gefið mér
þá lífssýn að börnin flytji ómeðvitað
með sér hugblæ heimilisins til skól-
ans og út í umhverfíð.
Það var mikils virði fyrir konuna
mína, sem kom þarna öllum ókunn-
ug, að mæti skilningsríku og hlýju
viðmóti húsfreyjunnar á Torfalæk.
Þetta sýndi hún á margan hátt en
þó kannski ótvíræðast þegar þau
hjón sendu okkur syni sína til heim-
ilisvistar. Þá varðmóðir að trúa
annarri móður, sem hún treysti,
fyrir drengjunum sínum.
Ég kynntist Torfalækjarheimil-
inu og húsfreyjunni þar aðeins tæp-
an áratug en síðan hef ég talið
hana í fremstu röð þeirra kvenna
sem ég til þekki. Um afskipti henn-
ar af málum utan heimilishyggjunn-
ar veit ég ekki neitt, ef til vill hafa
þau einhver verið en í huga mínum
skiptir það engu höfuðmáli. Ég lít
á umsýslu heimilis og barna sem
göfugasta og þýðingarmesta starf
hverrar móður og skyldi jafnan í
fyrirúmi sitja, það mun þjóðinni
fyrir bestu.
Nú er Suðumesjastúlkan, sem
um áratugaskeið var húsfreyja á
einu mesta myndarheimili Húna-
þings, horfin á vit hins óþekkta.
Við brottför sína gat hún hugró
litið til baka yfir gengin spor og
skyggnst út til framtíðarinnar. Yfir
býlinu á Torfalæk er birta þess
besta í íslensku þjóðlífi. Trúin á
gróandann. Þar býr nú annar sonur-
inn, Jóhannes, með sinni góðu konu,
Elínu Sigurðardóttur. Þar vaxa upp
bamabömin, efnilegt fólk og lof-
andi. Hinn sonurinn, Jón, helgar
störf sín íslenskri tungu. Hér er því "
vel fyrir ölluséð og ljóst að vel hef-
ur verið að verki staðið.
Torfi, Jóhannes, Ella, Jón og þið
öll hin. Ég samhryggist ykkur. Þið
haið misst mikið, en þið áttuðlíka
mikið. Það tvennt hlýtur að fara
saman.
Torfi. Ég veit að í vor finnst þér
fjallavindurin sunnan af heiðinni
ekki jafn hlýr og áður og kaldinn
inn Húnaflóann naprari. En ef litið
er til himins á heiðum degi era
háloftin björt og skuggalaus.
Þorsteinn Matthíasson
t
Móðir okkar,
SIGRÍÐUR ÓSK EINARSDÓTTIR,
Meðalholti 4,
Reykjavík,
lést í Borgarspítalanum 24. mars.
Fyrir hönd annarra vandamanna,
Einar Sigurbjartur Jónsson,
Amalía Jóna Jónsdóttir,
Óskar Harry Jónsson,
Njörður Marel Jónsson,
Dagmar Guðbjörg Jónsdóttir.
t
Móðir okkar, stjúpmóðir, tengdamóöir og amma,
ÓLÖF KRISTBJÖRG GUÐBRANDSDÓTTIR,
Keldulandi 17,
Reykjavik,
sem andaöist mánudaginn 21. mars síöastliðinn, verður jarðsung-
in frá Bústaðakirkju föstudaginn 25. mars kl. 13.30.
Jóhanna Dóra Þorgilsdóttir,
Eyþór Haraldur Ólafsson, Unnur Kjartansdóttir,
Guðrún Ólafsdóttir, Hersir Oddsson,
Einar Ólafsson, Guðrún Stefánsdóttir,
Agnar Ólafsson, Erla Ásmundsdóttir
og barnabörn.
t
Eiginkona min,
SÓLRÚN VILHJÁLMSDÓTTIR,
Hringbraut 89,
Keflavík,
verður jarðsungin frá Keflavíkurkirkju laugardaginn 26. mars kl.
14.00.
Pótur Benediktsson.
Lokað
Skrifstofa BSRB er lokuð frá kl. 14.00 í dag vegna jarð-
arfarar VILBORGAR EINARSDÓTTUR, Ijósmóður.