Morgunblaðið - 31.03.1988, Blaðsíða 52

52
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 31. MARZ 1988
Afmæliskveðja:
Páll H. Jónsson
frá Laugum
Páll Helgi Jónsson er fæddur að
Mýri í Bárðardal, hátt til heiða,
hinn 5. apríl 1908. Foreldrar hans
voru hjónin Aðalbjörg Jónsdóttir og
Jón Karlsson, bóndi þar og- organ-
isti. Hann var undraverður maður
að músíkhæfileikum og dugnaði,
þótt eigi gengi hann heill til skóg-
ar. Gengu af Jóni hinar ótrúlegustu
sögur, og má segja, að þegar í lif-
anda lífí hafí hann orðið þjóðsagna-
persóna. Ekki að furða þótt af Jóni
sé kominn fjöldi leiðandi söng- og
músíkmanna bæði norðan heiða og
sunnan.
Frá sjö vikna aldri ólst Páll upp
hjá alnafna sínum í Stafni í
Reykjadal og konu hans Guðrúnu
Tómasdóttur.
Þótt ég megni ekki að skrifa um
vin minn Pál H. Jónsson áttræðan
eins og vert væri, langar mig samt
tii að minnast hans nokkrum orðum
í þakklætis- og virðingarskyni fyrir
þau þó of fáu ár, sem leiðir okkur
lágu saman á lífsleiðinni.
Margs er að minnast, en fátt eitt
verður sagt. Hvort tveggja er, að
Páll H. er óvenju íjölhæfur maður,
og afköst hans með ólíkindum. Um
30 ára skeið, samfleytt í blóma
lífsins, var hann fastráðinn vinsæll
kennari við Héraðsskólann að
Laugum í Reykjadal, og svo aftur
síðar stundakennari þar í átta ár,
og þá einnig við Húsmæðraskólann.
Bóndi var hann í sjö ár, og önnur
sjö forstöðumaður Fræðsludeildar
SIS, þá jafnframt ritstjóri Smvinn-
eftir Ingibjörgu S.
Guðmundsdóttur, Rak-
el Valdimarsdóttur og
Katrínu Pálsdóttur
Ástæðan fyrir því að við teljum
nauðsynlegt að fjalla frekar um
stöðu Landakotsspítala í fjölmiðlum
er að lítið hefur verið komið inn á
mjög mikilvæg verðmæti — það er
hagsmuni sjúklinga og starfsfólks.
Sjúklingar sem hafa leitað eftir
og fengið þjónustu á Landakotsspít-
ala undanfarin ár og verið ánægðir
með þá einstaklingsmiðuðu, per-
sónulegu þjónustu sem þar er veitt
geta ekki lengur gert ráð fyrir að
eiga þá þjónustu vísa ef til sam-
dráttar í rekstrinum kæmi. Mikil-
væg tengsl sjúklinga við sjúkrahús-
ið bæði við lækna og hjúkrunarfólk
myndi ekki vera hægt að rækja
áfram heldur þyrftu sjúklingar að
leita til annarra stofnana sem væru
þeim framandi.
Landakotsspítali tekur sjö bráða-
vaktir í mánuði. Á hverri slíkri vakt
koma að jafnaði 30 sjúklingar. Stór
hluti þessara sjúklinga er aldrað
fólk með mikil hjúkrunarvandamál,
sem annað hvort hefur verið reynt
að sinna inn á heimilum af ótrú-
legri þrautseigju eða það fínnst
aleitt liggjandi inn á heimilum
sínum ósjálfbjarga Því miður hefur
hvorki verið hægt að bjóða upp á
futlkomna heimahjúkrun og heimil-
ishjálp eða pláss á hjúkrunarheimil-
um bæði vegna skorts á starfsfólki
og Qármagni. Um það bil 25% af
legurými á bráðasjúkrahúsunum
þremur á Stór-Reykjavíkursvæðinu
er fast vegna þess að ekki er hægt
að koma þessu fólki inn á öldrunar-
deildir sem eru sniðnar fyrir þarfir
þess.
Landakotsspítali hefur mjög gott
starfsfólk og ekki hafa verið miklir
erfiðleikar við mönnun. Þetta er lítil
stofnun og starfsfólkið tilbúið til
þess að leggja mikið á sig til að
unnar og samvinnustarfsmanna-
blaðsins „Hlyns" meirihluta þess
tíma. Þessi starfsaldur nær samtals
yfir rúma hálfa öld (52 ár), og eru
þá ekki tekin með í reikninginn §öl-
mörg aukastörf, er Páli voru falin
um lengri eða skemmri tíma.
En þar með er ekki öll sagan
sögð. Þetta er aðeins atvinnusaga
mannsins í stórum dráttum;
„brauðstritið" svokallaða. Af þeirri
sögu einni saman mætti þó hver
maður vera fullsæmdur. Samt veit
enginn, hversu mörgum „mann-
árum“ Páll hefur varið til viðbótar
í ástundun fagurra lista, sjálfum
sér og öðrum til yndisauka og
lífsfyllingar. En staðreyndir verka
hans eru til vitnisburðar um, að
ekki var setið auðum höndum gagn-
vart þeim verðmætum lífsins, sem
hvorki mölur né ryð fær grandað.
Hann er skáld, og var kirkjuorgan-
isti og margfaldur söngstjóri um
áratuga skeið og jafnframt og
samtímis stjómarformaður heilla
kórasambanda. Liggur eftir Pál
óhemjumikið og fíjótt menningar-
starf. Þá er hann afkastamikill rit-
höfundur; hefur skrifað margar
bækur, ljóðabækur, skáldsögur,
meiriháttar fræðirit, leikþætti og
leikrit, sem sýnd hafa-verið opin-
berlega víða um land og leikin í
útvarpi. Þá er Páll margverðlaunað-
ur bamabókahöfundur. Sést af
þessu hversu fjölhæfur og verkmik-
ill listamaður hann er, og þá einkum
með tilliti til þess, að hann var kom-
„Ef fótur er settur fyr-
ir núverandi starfsemi
þá kemur það fyrst og
fremst niður á öllum
þeim fjölda sjúklinga
sem bíða innlagna á
sjúkrahús eða þurfa
bráðaþjónustu."
viðhalda starfseminni. Þar sem oft
gengur erfíðlega að fá fólk til starfa
á heilbrigðisstofnanir er starfsfólk
á slíkum stofnunum mikils virði.
Starf sem beinist að því að skapa
og viðhalda góðum starfsanda, þróa
fagmennsku, bæta starfsaðstöðu og
ná upp góðri starfseiningu, er mikil-
vægt og í raun mælanlegt til tekna.
Ef til uppsagna starfsmanna kæmi
og þyrfti síðar að ráða og þjálfa
starfsmenn upp á nýtt hefði það i
för með sér mikinn kostnað.
Vitað er að snöggar breytingar
á hefðbundinni starfsemi og stofn-
un eru óæskilegar, slíkar bréytingar
þurfa aðdraganda og undirbúning.
AUar breytingar eiga að leiða til
batnaðar og ætti að vera fagnað
en ekki að vekja hræðslu. Þegar
breytingar þurfa að eiga sér stað
er mikilvægt að skilja undirstöðu-
þætti þess kerfís sem verið er að
fjalla um, stöðugleikaþætti, hvemig
málum er háttað í núverandi kerfí
og hvað breytingin hefur í för með
sér.
Við lokun einnar deildar og niður-
fellingu bráðavakta er gert ráð fyr-
ir rúmlega fimmtíu milljóna króna
spamaði á ári. f rekstri deilda eru
laun fyrir hjúkrun og aðstoð við
hana auðvitað fyrirferðarmest.
Launakerfi lækna við Landakots-
spftala er þannig háttað að laun
þeirra skerðast ef sjúklingum
spítalans fækkar. Kostnaður við
aðra þjónustuliði er einnig áætlað-
ur.
Kostnaður við hjúkrunarþjón-
inn hátt á fímmtugsaldur, þegar
fyrsta bók hans kom út, og lengst
af síðan ekki gengið fullkomlega
heill til skógar. Það má því heita
með ólíkindum, hversu mikið liggur
eftir hann.
Af öllu þessu sést, hvílíkur menn-
ingarfrömuður Páll hefur verið og
hveija þýðingu hann hefúr haft
fyrir samtíð sína. Snjall ræðumaður
og fyrirlesari er Páll, enda verið
eftirsóttur til málflutnings á fjöl-
mennum samkomum við hátíðleg
tækifæri og I útvarpi. Blaða- og
tímaritsgreinar Páls em óteljandi
og hafa jafnan vakið athygli. Snjail-
ar tækifærisvísur hans hafa flogið
víða um land.
Páll H. Jónsson er mér að sjálf-
sögðu persónulega nærstæðastur
og eftirminnilegastur frá sam-
starfsárum okkar á vegum sam-
vinnusamtakanna. Þótt ég væri far-
inn frá SÍS, þegar Páll kom þangað
vorum við samt um nokkurt skeið
samheijar og samstarfsmenn —
hann sem forstöðumaður fræðslu-
deildar Sambandsins, ég sem þá-
kallaður útbreiðslustjóri Samvinnu-
trygginga. Þá varð mér ljóst, hver
afburða og alhliða félagsmálamað-
ustuna er fyllilega útskýranlegur
og viðmið um fjölda hjúkrunar-
stunda áætlað á sjúkling er í fullu
samræmi við viðurkennda staðla.
Oft er rætt um yfírvinnu hjúkrunar-
fræðinga og séð ofsjónum yfír
henni. Sú yfirvinna er tilkomin
vegna þess að þörfín fyrir hjúkr-
unarþjónustu við sjúklinga er sífellt
fyrir hendi. Oft verður þessi þörf
erfið kvöð í starfí hjúkrunarfræð-
inga og sjúkraliða og krefst af þeim
vinnuframlags langt út fyrir það
sem þeir sjálfir kysu. Þeir sjúkling-
ar sem fá sjúkrahúsvist eru í flest-
um tilfellum mikið veikt fólk, þar
sem göngudeildarþjónusta fyrir
aðra hefur aukist til muna.
Rétt er að beina því til kosinna
fulltrúa þjóðarinnar að vera ekki
of skjótráðir t ákvörðun þess eðlis
að riðla starfsemi LandakotsspítaJa
fyrirvaralaust. Stjómendur stofn-
unarinnar hafa leitað eftir samráði
við stjómendur heilbrigðismála um
það hvort þeir óski eftir samdrætti
í störfum og þjónustu stofnunarinn-
ar. Ávalit hefur verið óskað eftir
að hún sinnti að fuliu sfnu hlut-
verki. Ráðamenn verða að vinna
áfram með stofnuninni að áætlun
um framtíðina. Ef fótur er settur
fyrir núverandi starfsemi þá kemur
það fyrst og fremst niður á öllum
þeim flölda sjúklinga sem bíða inn-
lagna á sjúkrahús eða þurfa bráða-
þjónustu.
En snögg breyting sem þessi
myndi einnig hafa áhrif á alla starf-
semi stofnunarinnar og trúlega
skaða hana þannig að dýrt yrði að
byggja upp aftur. Þrátt fyrir stórar
yfiriýsingar Qármálaráðherra verð-
ur slfkt ógæfuspor vonandi ekki
stigið heldur unnið að lausn málsins
af þekkingu og skynsemi.
Höfundar: Ingibjörg S. tíuð-
mundsdóttir er hjúkrunnrforstjóri
ogRakel VaJdimarsdóttir og
Katrín Pálsdóttir bjúkmnarfram-
k væmdastjórar.
ur Páll var. Þekking hans, skýrleiki
I hugsun og framsetningu ein-
kenndi málflutning hans, og hvort
tveggja var yljað af hugsjónaglóð
hins upptendraða samvinnumanns
og birtist þannig sem áhrifamikil
mælska. Hygg ég, að sjaldan eða
aldrei hafí betur verið staðið að
málsvöm og sókn fyrir málstað
samvinnumanna í ræðu og riti en
á forstöðu- og ritstjómarárum Páls
H. Jónssonar. Finnst mér nú, á
þessum róstutímum í samvinnu-
stjóm og starfí, skarð fyrir skildi,
enda mæla nú margir, „að Guð og
menn og allt sé orðið breytt og ólíkt
því, sem var í fyrri daga“.
Á félagsmálaferli mínum hefí ég
aldrei átt ánægjulegri samstöðu og
samvinnu við nokkum mann heldur
en Pál. Þá fannst mér einatt „ljúft
og létt hvert spor“. Skemmtinn var
hann og hrókur alls fagnaðar, með
hnyttiorð á vörum, 1. fl. fundarmað-
ur, átti gott með að láta „taka lag-
ið“, söngmaður ágætur. Ekki sízt
eru mér minnisstæðir húsmæðra-
fundir SÍS og kaupfélaganna í Bi-
fröst sumar eftir sumar. Páll sljóm-
aði þar öllu til orðs og æðis, auk
þess sem hann að öðru ieyti var
aðalgerandinn og hreif þessar
virðulegu konur upp úr skónum.
Þær elskuðu hann allar og gleyma
honum aldrei; ekki sizt fyrir söng-
inn, fjörugan og hressandi, sem
hann laðaði þannig fram með hljóð-
færaleik og eigjn hljómmikilli söng-
rödd sinni, að það „leiddi á lífið
fagran blæ“, svo að þeim fannst
„hver dagur sem dýrleg jól". En
um þetta má ég vel vitni bera.
Skemmtilegur ferðafélagi var
Páll, Iifandi og fjörugur, hafsjór af
sögum, söngvum og Ijóðum. Eg
naut oft samvistanna við hann á
langleiðum í bílnum okkar.
Ekki get ég látið hjá h'ða að minn-
ast nú og þakka Páli ógleymanlega
einkaskemmtiferð okkar, sem hann
tók mig óverðskuldaðan með sér í
um „fomar slóðir" I Aðaldal og
Reykjadal, meðal ættingja og vina.
Aldrei þessu vant slepptum við
beizlinu svolítið framaf okkur á til-
fallandi „stund milli stríða", og
nutum áhyggjulausir unaðsstunda
á mörgum bæjum. Allstaðar átti
Páll vinum að mæta — einkum
söngvinum frá fyrri árum — og oft
og víða var lagið tekið af hjartans
lyst, og ekki alltaf fyrir miðnætti.
Það voru dýrlegir dagar — og heið-
Margrét Soffía Björnsdóttír
grafíklistamaður frá Sauðakróki
hefur opnað sýningu á verkum
sfnum f sýningarsal Bókasafns
Akraness og stendur sýningin
fram til páskadags. Á sýninguni
er 52 verk sem aðallega eru unn-
in á undanförnum mánuðum.
Þetta er fyrsta einkasýning Mar-
grétar en hún hefur áður tekið þátt
í samsýningum bæði innanlands og
utan. Margrét er búsett á Sauðár-
króki og kennir þar myndmennt
bæði við grunnskólann á staðnum
svo og í Fjölbrautaskólanum. Hún
nætur — í annars „nóttlausri vor-
aldarveröld".
Nú, á áttræðisafínæli sínu, þann
3ja í páskum, þegar Páll H. Jónsson
verður áttræður og lítur yfír farinn
veg, á ég von á því, að honum fínn-
ist hann hafa verið gæfumaður í
einkalífi sínu, þótt hann sem aðrir
hafi mátt reyna, að „sorgin gleymir
engum". Ungur að árum kvæntist
hann unnustu sinni og jafnöldru,
glæsilegri stúlku, Rannveigu Krist-
jánsdóttur Jónssonar frá Fremsta-
felli í Kinn, bróðurdóttur Jónasar
frá Hriflu. Hún lézt árið 1966, mjög
fyrir aldur fram, 58 ára gömul,
eftir 38 ára farsælt og ástrikt
hjónaband. Þau eignuðust fimm
myndarleg böm, sem í aldursröð
eru þessi: Sigríður, húsmóðir í
Kópavogi, — Aðalbjörg, húsmóðir í
Reykjadal — Ásdís, býr í Reykjavík
— Heimir cand. mag. og Páll Þor-
lákur verkstjóri, báðir í Kópavogi.
Síðari kona Páls er Fanney hús-
mæðrakennari Sigtryggsdóttir
Hallgrímssonar frá Stóru-Reykjum
í Reykjahverfi, listfeng og mikilhæf
kona. Þau bjuggu sér hlýlegt og
myndarlegt menningarheimili, fyrst
í Holti hjá Laugum, en síðar á
Húsavík. Hefur sambúð þeirra verið
Páli sérstaklega mikilvæg, einkum
eftir að efri árin færðust yfir og
heilsu hans tók að hraka.. Kær-
leiksrík umhyggja þeirra hvors fyr-
ir öðru er aðdáunarverð og hrífandi.
Mér þætti ekki ólíklegt, að Páll eft-
ir straumskiptin miklu í lífí hans,
myndi hafa viljað segja við Fann-
eyju sína: „Þú komst sem engill af
sjálfum Guði sendur."
Eg þakka yndi margra unaðs-
stunda á heimili þeirra Fanneyjar
og Páls, og við Gróa kona mín sérs-
taklega 3ja daga dvöl hjá þeim í
sambandi við hátíðahöldin þar
nyrðra í tilefni af aldarafmæli
Kaupfélags Þingeyinga og sam-
vinnuhreyfíngarinnar árið 1982. Sú
dýrðardvöl gleymist aldrei, og ekki
heldur samvinnusögulegur leikþátt-
ur Páls, „ísana leysir", sem fluttur
var að Laugum í hátíðarsýningu við
mikla hrifníngu mikils mannfjölda.
Við verðum áreiðanlega mörg,
sem hugsum hlýtt til Páls H. Jóns-
sonar frá Laugum á upprennandi
merkisdegi hans, og þökkum hon-
um heilshugar dáðríkt og óeigin-
gjamt ævistarf öðrum til gleði og
lífsfyllingar.
Baldvin Þ. Kristjánsson
stundaði nám við Myndlista- og
handíðaskóla íslands og síðan fram-
haldsnám í Danmörku um fímm ára
skeið. Margrét vinnur aðallega með
þurmál og hefur þróað með sér
ákveðna litameðferð.
Margrét hefur ásamt fleiri aðilum
opnað verkstæði á Sauðárkróki þar
sem hún vinnur að list sinni þegar
timi gefst. Sýningin á Akranesi er
opin daglega frá kl. 16-21, nema
skírdag og páskadag, en þá er opið
frá kl. 14-21. Sýningin er sölusýn-
ing.
- JG
Hagsmunir sjúklinga og
starfsfólks Landakotsspítala
Morgnnblaðid/Jón Gunnlaugsson
Margrét Soffía Björnsdóttir vid eitt verka sinna á sýninguni á Akra-
nesi.
Akranes:
Málverkasýning
Akranesi.