Morgunblaðið - 02.09.1988, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 2. SEPTEMBER 1988
Jltofgi Útgefandi Árvakur, Reykjavík
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Aðstoðarritstjóri Björn Bjarnason.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guðmundsson, Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst IngiJónsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 800 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 70 kr. eintakið.
Stríð
á friðartímum
Sænska bókin Krig i fredstid,
Stríð á friðartímum, eftir
Charlie Nordblom sem skýrt var
frá hér í blaðinu í gær og fjallar
um leynilega starfsemi Sovét-
manna á Norðurlöndum er í raun
aðeins enn ein staðfestingin á
hinni umfangsmiklu neðanjarð-
ar- og njósnastarfsemi sem Sov-
étmenn reka í þessum löndum
og annars staðar. Þó er nýmæli
við þessa bók að skipulega er
gengið til verks við að meta
leynilega starfsemi Sovétmanna
á Norðurlöndum og leitað sér-
staklega upplýsinga um opin-
bera sovéska starfsmenn í þess-
um löndum til að kanna, hvort
unnt sé að sýna fram á tengsl
þeirra við einhveija af leyniþjón-
ustum Sovétríkjanna. í bókinni
er stjómendum þessara útsend-
ara skipt í þrennt: KGB hina
almennu sovésku leyni- og
njósnastofnun, GRU leyniþjön-
ustu hersins og LA. alþjóðadeild
miðstjómar sovéska kommúni-
staflokksins.
Allar vinna þessar stofnanir
hver með sínum hætti að því að
búa í haginn fyrir Sovétríkin og
oftar en einu sinni hefur verið
upplýst, að útsendurum þeirra
hefur tekist að fá borgara ann-
arra landa til að starfa fyrir sig
gegn hagsmunum eigin lands.
Frægasta dæmið úr seinni tíð
er frá Noregi, þegar háttsettur
maður í norska utanríkisráðu-
neytinu sem hafði látið að sér
kveða í stjómmálum innan
Verkamannaflokksins, Ame
Treholt, var afhjúpaður sem sov-
éskur njósnari. Þá var töluvert
rætt um svokallaða útsendara í
áhrifastöðum, það er einstakl-
inga sem geta haft áhrif á
stefnumótun og ákvarðanir í
stjómsýslu eða annars staðar
og lúta forsjá eða fara að fyrir-
mælum frá stjómum ríkja, sem
leynt eða Ijóst sækjast eftir ítök-
um í viðkomandi landi. Að af-
hjúpa slíka menn er síður en svo
auðvelt og Ame Treholt náðist
ekki nema vegna þess að lög-
reglan elti hann í langan tíma
og gat handsamað Hann með
sakargögn á sér.
Af bókinni Stríð á friðartím-
um má ráða, að hér á landi
hafi að minnsta kosti 20 starfs-
menn í sovéska sendiráðinu
síðan 1965 verið í þjónustu
KGB, GRU eða IA. Ástæða er
til að staldra sérstaklega við þá
staðreynd, að af fjórum sovésk-
um sendiherrum sem hér hafa
verið síðan 1975 em þrír til-
greindir á lista bókarinnar yfir
leyniþjónustumenn: Georgíj
Farafbnov 1975 til 1979 (KGB),
Míkhaíl Streltsov 1979 til 1984
(GRU) og ígor N. Krasavín sem
hér hefur verið frá því að for-
veri hans hvarf með flýti úr landi
eftir leiðtogafundinn 1986, en
Krasavín er sagður starfa á veg-
um IA. Á sínum tíma var vakin
athygli á því, að Farafonov væri
ekki aðeins á vegum KGB held-
ur væri hann í hópi sérstakra
útsendara er störfiiðu í þágu
alþjóðadeildar miðstjóraar
kommúnistaflokksins og hefðu
það hlutverk að rækta samband
við skoðanabræður Sovétstjóm-
arinnar utan landamæra henn-
ar.
Fjöldi sovéskra sendiráðs-
manna hér á landi hefur oft
verið til umræðu. í stuttu máli
sagt hafa íslensk stjómvöld
bmgðist illa við hugmyndum um
að fækka fólki í sovéska sendi-
ráðinu í Reykjavík, þótt engin
haldbær rök séu fyrir því með
vísan til eðlilegra samskipta
þjóðanna að þar þurfí að vera
jafii margir og raun ber vitni.
Að vísu er stundum látið að því
liggja, að kaupi Sovétmenn ekki
af okkur vömr leiði það til þess
að þeir verði að fækka sendi-
ráðsstarfsmönnum sfnum. Virð-
ast ýmsir líta á þessa starfs-
menn sem einskonar skiptimynt
í verslunarviðskiptum þjóðanna.
Að meta starfsemi sovéskra
sendiráða á þeim forsendum er
rangt. Á hana á auðvitað að líta
í samhengi við alhliða stefnu og
markmið sovéskra stjómvalda.
Þau em hér eins og annars stað-
ar að reyna að búa í haginn
fyrir sig pólitískt og beita að
sjálfsögðu sömu ráðum og í öll-
um öðmm löndum. Em til nýleg
dæmi um það, hvemig KGB-
menn hafa komið ranghug-
myndum á framfæri í því skyni
að hafa áhrif á innlendum
stjómmálavettvangi og nægir
þar að nefna umræður fyrir
tæpu ári um að hér yrði að nýju
efiit til leiðtogafundar risaveld-
anna.
Fyrir nokkmm missemm vom
töluverðar umræður um innra
öryggi og ráðstafanir til að
treysta það. Svo virðist sem far-
ið sé með niðurstöður þeirra
umræðna hjá opinbemm aðilum
sem trúnaðarmál. Hitt er víst
að hér sem annars staðar þurfa
menn að vera á varðbergi og
átta sig á því, að stríð kann einn-
ig að vera háð á friðartímum.
Viljum byggja up]
þjóðfélag fyrir all
eftirMaríuE.
Ingvadóttur
Hér fer á eftir ræða, sem
María E. Ingvadóttir, formaður
sjálfstæðiskvenfélagsins Hvatar
flutti á fundi um efnahagsmál
hjá Sambandi ungra sjálfstæðis-
manna fyrir skömmu.
Óhætt er að segja, að ólga efna-
hagslífsins setur mark sitt á dag-
legt líf okkar, þessa dagana.
Verðbréfasjóðir leysa út bréf til
umbjóðenda sinna í stórum stfl,
kaupmenn senda út nýja verðlista
í kappi við aðgerðir ríkisstjómarinn-
ar, talað er um vaxtalækkun á al-
mennum markaði og vaxtahækkun
á húsnæðislánum. Verður niður-
færsla? Verður gengisfelling? Er
nokkur furða þó að hinn almenni
borgari verði ruglaður í ríminu og
viti ekki hvemig við skuli bregðast?
Aðgerðir ríkisstjómarinnar nú,
eins og alltaf áður, miðast við að
bjarga málum þegar í óefni er kom-
ið, fyrr næst ekki samstaða um
aðgerðir. Til þess er ætlast að þess-
ar aðgerðir renni styrkari stoðum
undir atvinnulífíð, en hefur sá
árangur orðið sem skyldi, og hvar
liggur rót efnahagsvandans?
Frelsi og ábyrgð
Við sjálfstæðismenn leggjum
mikla áherslu á fielsi einstaklings-
ins til orða og athafna. Þannig nýt-
ur einstaklingurinn sín best, þegar
hann með hugviti sínu, reynslu og
þekkingu nýtir sér tækifærin. ís-
lendingar eru dugmikið fólk og sjá
má þess glögg merki, til dæmis
með fjölda fyrirtækja í landinu, að
þeir kunna vel að nýta sér einstakl-
ingsfrelsið. Frelsi fylgir mikil
ábyrgð.
Frelsi til að stofna og reka fyrir-
tæki verður að fylgja sú ábyrgð,
að ekki sé stefnt á stórt áhættu-
spil, heldur arðvænlegan rekstur
sem skilar eigendum sínum arði og
er þar með þjóðhagslega hag-
kvæmur. Á þetta skortir nokkuð.
Ekki er auðvelt að koma auga
á, hvar sá hugsunarháttur læddi sér
inn í atvinnulífssöguna, að sá sem
stofnaði framleiðslufyrirtæki væri
þar með búinn að tryggja sér ríkis-
forsjá, ef illa færi. Eg efast ekki
um að óstöðugt efnahagslíf á sinn
þátt í því, en einnig bruðl og
óráðsía og ef til vill er það einmitt
bruðl sem tröllríður þjóðinni í dag.
Þegar dugmiklir athafnamenn
ofreisa sig með ótímabærum fjár-
festingum, eru þeir ekki aðeins að
valda sjálfum sér og sínum lánar-
drottnum tjóni, heldur þjóðinni allri.
Stjómendur fyrirtækja verða að
gera sér grein fyrir þeirri ábyrgð
sem á þeim hvflir. Þeirri ábyrgð,
að þeir standi undir þeim ákvörðun-
um sem þeir taka. Smiður lærir
smíðar, læknir læknisfræði o.s.frv.,
en hver sem er getur stofnað fyrir-
tæki. í sjálfu sér væri ekkert við
það að athuga, ef fyrirtækið væri
einungis fjármagnað með eigin fé
og áhætta lægi þar með einungis
hjá eigendum.
Eigið fé fyrirtækja er of lítið og
þess vegna er fjármagnskostnaður-
inn of mikill hjá þeim og einmitt
þetta of litla eigið fé á sinn þátt í
mikilli eftirspum fjármagns og þar
með háum vöxtum.
Það verður að gera þær kröfur,
að eigið fé fyrirtækja verði viðun-
andi. Einn möguleikinn er hlutafjár-
útboð, en það gæti reynst erfitt að
fá fólk til að fiárfesta í fyrirtækjum,
nema að fyrirtækið hefði á sér það
orð að fólk treysti því. Fólk fiárfest-
ir ekki í hlutabréfum, nema að hafa
af því einhvem arð. Ég tel að með
almennum hlutafiárútboðum muni
hagur fslenskra fyrirtækja batna til
muna. Ekki aðeins vegna aukins
eigin fiár og þar með betri rekstrar-
skilyrða, heldur einnig vegna þess
aðhalds og þeirra krafna, sem gerð-
ar yrðu til stjómenda fyrirtækj-
anna. Rætt hefur verið um að opna
íslenska fiármagnsmarkaðinn fyrir
erlendum aðilum og gefa frelsi til
erlendrar lántöku. Eg tel það óþarfa
að hafa áhyggjur af því að erlendir
aðilar yfírtaki íslensk fyrirtæki. í
fyrsta lagi getum við haldið eigna-
raðild þeirra takmarkaðri. í öðru
lagi verúa erlendir aðilar að sjá sér
hag í því að fjárfesta hér á landi,
sem jafnframt yrði þá okkar hagur.
Varðandi erlendar lántökur, þá er
sjálfsagt að íslensk fyrirtæki taki
hagkvæm lán erlendis, en jafn sjálf-
sagt að þau beri ábyrgðina sjálf og
María E. Ingvadóttir
„Með frjálsri verðlagn-
ingu átti samkeppnin
að blómstra, en raunin
varð sú, að nú vannst
frelsi til að halda uppi
verði á vörum. I stað
þess að koma á hag-
kvæmari rekstri til að
verða samkeppnisfær-
ari, er verðlagi haldið
uppi og þar með smæð
markaðarins nýtt, ekki
í hagnaðarskyni, sem
hefði verið skiljanlegt,
heldur til að halda uppi
bruðlinu.“
noti fjármagnið í arðvænlega fjár-
festingu en ekki til að greiða niður
taprekstur.
Meiri sparnaður —
minnabruðl
Spamaður verður að aukast,
bæði í atvinnurekstri og hjá ein-
staklingum. Því þarf enn frekar en
nú er að hafa hvata í skattareglum
til verðbréfa- eða hlutabréfakaupa.
Alusuisse:
Alsvið nýtur góðs af hrá
Zflrích, frá önnu Bjarnadóttur,
fréttarítara Morgunblaðsina.
REKSTUR Alusuisse hefur
gengið vonum framar það sem
af er þessu ári. Öll dótturfyrir-
tæki þess voru rekin með hagn-
aði fyrsta fjórðung ársins. For-
ráðamenn svissneska álfyrir-
tækisins greindu fréttamönnum
frá þessu í gær i bátsferð um
Ziirich-vatn. Hans Jucker for-
stjóri sagði að gott efnahags-
ástand og hátt álverð hefðu
komið fyrirtækinu vel. Það hef-
ur sigrast á erfiðleikunum sem
það var í fyrir nokkrum árum
og mun greiða hluthöfum arð
að nýju á næsta ári.
Hráefnaviðskipti álsviðs gengu
einkar vel. Hátt markaðsverð á
áli og hagstæð skráning dollara
stuðluðu að því. Hráálsframleiðsla
fyrirtækisins (370.000 tonn á ári,
þar af tæp 90.000 í ÍSAL) svarar
nú 75% af þörfum þess. Alusuisse
vinnur úr 500.000 tonnum á ári
Álbirgðir og markaðsverð
Mii'jónir f Bandaríkjunum cen,/pund
1977 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88
Heimiid: IPAI / Metals Week
Álbirgðir eru nú mun minni en nokkru sinni á
undanförnum 10 árum
og kaupir 25% hráálsins á frjálsum eru vöruskipti, fyrirtækið selur
markaði. Stór hluti viðskiptanna hráálsframleiðendum til dæmis