Morgunblaðið - 30.12.1988, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 30. DESEMBER 1988
21
Frá Grænhöfðaeyjum:
og líður illa. Fólk sýnir þeim ótta-
blandna virðingu og skýtur að þeim
smápeningum eða mat.
Myndir og texti:
Dóra Stefánsdóttir
Menntun er mikið uppáhald á
Grænhöfðaeyjum. Ef spurt er hvað
sé mest áríðandi fyrir eyjamar kem-
ur orðið formagiáo alltaf fyrr eða
seinna fram í umræðunni. Orðið
þýðir menntun, fræðsla eða upplýs-
ing. í byijun október hófu skólar
landsins vetrarstarfið og átti þá að
framkvæma eitthvað af hinum
glæstu áætlunum um menntun.
Mánaðarblaðið Tribuna sló því
upp á forsíðu að þriðjungur þjóðar-
innar væri í skólum. Þetta virðist
nú eitthvað ýkt, því að hvemig sem
ég lagði saman uppgefnar tölur um
fjölda nemenda, bæði hér og erlend-
is, komst ég ekki upp í nema rúm
hundrað þúsund nema, en fjöldi
landsmanna er að nálgast 400 þús-
und. En þó rétta talan sé ekki nema
fjórðungur er hún há samt fyrir
þessa fátæku þjóð.
Skólaskylda er hér fjögur ár.
Bömin byjja 7 ára í skóla, og því
miður eru þau mörg sem hætta
strax 10 ára gömul. Jafnvel þó
ekkert sé fyrir þau annað að gera
en vera í skóla. Foreldrarnir hafa
ekki efni á því að láta þau halda
áfram. Þannig sagði einn skipvetj-
anna á Feng mér að tvær dætur
sínar, 12 og 13 ára, væm nú heima
við að hjápa móður sinni við hús-
verkin. Ekki veitir henni víst af en
hætta er á að framtíð dætranna
verði í engu glæstari en líf móður-
innar.
Lélegur árangur
í gegn um ótal síur kemur að
lokum feikilega sterkur stofn af
fólki. Fólk sem virðist ekki mikið
fyrir manni að sjá er oft heljar-
menni að burðum og getur unnið
þrotlaust morgun, kvöld og miðjan
dag, hvort heldur í steikjandi sólar-
hita eða hífandi roki. Fólk eins og
þetta hefur byggt þjóðfélagið upp
og heldur áfram að sjá fyrir því.
Fáir eru einir
I stað þess velferðarþjóðfélags
sem við þekkjum, þar -sem sam-
félagið hleypur undir bagga með
þeim sem minna mega sín er fólk
á Grænhöfðaeyjum upp á hvert
annað komið. Og sem betur fer virð-
ast langflestir eiga til einhverra að
leita. Ungu stúlkumar sem eignast
böm áður en þær eru sjálfar af
bamsaldri koma börnunum í fóstur
hjá foreldmm sínum eða eldri systr-
um. Þær geta sjaldnast séð fyrir
bömunum sjálfar þar sem litla
vinnu er að fá og enginn kostur á
frekara skólanámi eftir að lausa-
leikskróginn er kominn í heiminn.
Hinir öldruðu reiða sig líka á forsjá
bama sinna, jafnvel þó þau séu
horfín af landi brott. Algengt er
að fólk sem farið er til annarra
landa sendi stóran hluta af launum
Jafnvel Tribuna varð að viður-
kenna að bömum gengi ekki of vel
í skóla og um 71% þeirra félli á
prófum. Menntamálaráðherrann á
að hafa gefið þá skýringu að þessu
réði „geysilegur skortur á efni og
uppsöfnuð gremja og óréttlæti".
Hvað hann átti nákvæmlega við
með þessum orðum útskýrði blaðið
ekki.
Ljóst er þó hveijum sem heyra
og sjá að aðstaða bama til náms á
Grænhöfðaeyjum er vægakt sagt
léleg. Oft búa þau við mikla fátækt
sem kemur fram í næringarskorti
og þar af leiðandi litlu úthaldi. Jafn-
vel skólarnir eru stundum án raf-
magns, hvað þá heimilin. 0g það
er erfítt að læra að lesa í myrkri.
Erfíðleikar eru líka miklir í sjálfu
tungumálinu. Kennt er á hinu opin-
bera tungumáli, portúgölsku, þó
það sé mjög ólíkt því kreól sem er
móðurmál bamanna. Mörg hver
kunna. þau slæðing í portúgölsku
þegar þau bytja í skólanum og sum
eru jafnvel svo heppin að hafa kenn-
ara sem getur kennt þeim á móður-
málinu. Dæmin um hið gagnstæða
em hins vegar mörg.
Það em ekki bara bömin sem
em hér í skóla. Fullorðinsfræðsla
er einnig vaxandi. Flest hinna full-
orðnu verða að byija á byijuninni
og læra að lesa og skrifa. Einkum
em konur illa menntaðar og ólæsi
meðal þeirra miklu meira en meðal
karla. Ifyrir bragðið eiga þær mun
erfiðara með að fá einhveija laun-
aða vinnu. Svo vitnað sé enn í Trib-
unu em 25 þúsund manns nú á
lestramámskeiðum um allar eyjarn-
ar. Hversu mikið framhald verður
á þeirri menntun er hins vegar óvíst
með öllu.
Framhaldið erfitt
Framhaldsskólar em hér bæði
fáir og smáir. Hægt er að komast
í menntaskóla, tækniskóla og stýri-
mannaskóla en flest nám annað
verður að sækja til útlanda. Og það
dreymir ungt fólk hér um. Vestur-
lönd em í mestu uppáhaldi. Þar
hafa menn hins vegar ekki nærri
eins mikinn áhuga á að mennta
fólk héðan eins og í hinum svoköll-
uðu Austantjaldslöndum og í Kúbu.
Fólk héðan fær styrk til náms í
þessum löndum og er því hjálpað á
margvíslegan hátt í gegnum námið.
Kúba er að mörgu leyti auðveld-
asti staðurinn til framhaldsnáms.
Þar er töluð spænska, sem ekki er
svo ólík portúgölskunni að flestum
gengur vel að bjarga sér. Enn hef
ég hins vegar engan hitt sem borið
hefur lofsorð á þá menntun sem
hann hefur fengið á Kúbu. Þá kjósa
menn heldur Austur-Þýskaland eða
Sovétríkin þar sem málið er að
sönnu erfíðari hjalli að yfírstíga en
menntunin þykir betri.
Vegna þess hversu erfítt er að
komast í framhaldsnám er erfítt að
fá menntaða kennara. Strax um
tvítugt eru þeir sem eitthvað kunna
farnir að kenna hinum, eftir örstutt
námskeið í kennsluaðferðum. Einn
vina minna er til dæmis nýkominn
af 10 daga kennslunámskeiði og
er farinn að kenna hér ensku. Hann
talar málið prýðilega, enda hefur
hann unnið á hóteli þangað sem
margir ferðamenn koma. En form-
lega menntun í málinu hefur hann
enga.
Darwinskt þjóðfélag
Eftir tæpa tveggja mánaða dvöl
á Grænhöfðaeyjum geri ég mér æ
betur grein fyrir að hér er ennþá
þjóðfélag í ætt við það sem Darwin
lýsti í þróunarkenningu sinni. Að-
eins þeir hraustustu komast af og
eitthvað verður úr þeim. Mjög auð-
velt er að bogna undir því óskap-
lega álagi sem fylgir því að búa í
svona þjóðfélagi sem hefur svo ekk-
ert að bjóða þeim sem ekki standa
sig.
Vinnuaflið kemur aðeins úr
sterkasta hluta þjóðarinnar, og fólk
sem aðeins er farið að reskjast á
fljótt allt undir öðrum. Þeir sem
fæddir eru fatlaðir eða fatlast vegna
Þjóðfélag hinna sterku
Grænmetið er girnilegt en Evrópubúar með veika maga verða að sjóða það allt áður
en þess er neytt.
Beðið eftir eggjum. Alltaf er einhver skortur á matvælum og safnast þá múgur og margmenni saman
fyrir utan búðirnar. Oft byijar fólkið að biða strax eldsnemma á morgnana og einn morguninn fyrir
klukkan 8 sá ég lögregluþjón sem reyndi að stilla til friðar meðal æstra viðskiptavinanna.
vinir gátu ekki hjálpað honum.
Hann skreið því um götumar þar
til velviljaðir útlendingar skutu
saman svo að hann gat keypt sér
nýjan stól. Fyrir hinn feikiduglega
fískimann Jón var hins vegar ekk-
ert unnt að gera eftir að hann
missti báða fætur vegna sykursýki.
Hann eyðir nú deginum í að spila
við kunningjana sem sitja á rúm-
stokknum hjá honum og gefa hon-
um fyrir mat og öðrum nauðsynjum.
Ég hef lesið kenningar um að
geðrænir sjúkdómar séu eitt af erf-
iðustu vandamálum Afríku. Engin
meðferð er veitt vegna þessara
sjúkdóma og hinir geðveiku eru
látnir sjá um sig sjálfír. Þeir eru
margir á götunum hér í Mindelo,
sumir hinir friðsömustu og eru glað-
ir og ánægðir með lífið í sínum
einkaheimi. Aðrir eru árásargjamir
sínum heim til ættingja og vina.
Þjóðfélagið veitir hinum veiku
aukna hjálp í formi ókeypis læknis-
þjónustu og lyfja til hinna allra fá-
tækustu. Vanefnin eru hins vegar
mikil og fólkið á því allt undir ætt-
ingjunum og vinum.
Fyrir útlendinga er erfíðast að
sætta sig við hversu mikið af þján-
ingum fólksins eru í raun óþarfar.
Verið er að beijast við sjúkdóma
sem eru bein afleiðing fátæktar og
hungurs ásamt skorti á hreinlæti.
Fæsta þessara sjúkdóma þekkjum
við íslendingar nema af afspum,
þótt eldri kynslóðin kannist við
suma þeirra. Það þarf svo lítið til
þess að halda þessum vágestum í
burtu. En þetta litla vantar ein-
mitt. Fátæktin sér um flokkunina
og aðeins hinir sterku eiga ein-
hveija von.
Frá fiskmark-
aðnum i Mindelo.
Þar er alltaf
geysilegur
hávaði og líf
í tuskunum.
slysa, þeir sem eiga við langvarandi
veikindi að stríða, hvort þau heldur
eru líkamleg eða andleg, og öll
munaðarlausu bömin verða að reiða
sig á miskunnsemi annarra.
Þessum hópum er hjálpað af
mikilli rausn miðað við efnahag.
En vanefnin eru mikil. Þegar t.d.
hjólastóllinn hans Manúels brotnaði
loksins í sundur, eftir að búið var
að halda honum saman með snær-
um í mörg ár, átti hann ekki fyrir
nýjum stól og ættingjar hans og
í fssssism jji
I »|
1
Vetur í Portúgal
Ferðaskrifstofurnar EVRÓPUFERÐIR, RATVIS OG FERÐAVAL
bjóða ykkur upp á 4,6,8 og 10 vikna ferðir til Portúgal í vetur.
Hægt er að velja um gistingu á Madeira,í Algarve eða á Lissa-
bon-ströndinni. Verð frá kr. 53.200,-
Einnig standa ykkurtil boða styttri ferðir (3-30 dagar) með gist-
ingu í íbúðum eða 3 til 5 stjörnu hótelum víðsvegar um
Portúgal. Þið getið heimsótt heimsborgirnar Lissabon og
London í einni ferð, spókað ykkur á strönd ALGARVE eða leik-
ið golf á einhverjum bestu golfvöllum Evrópu.
Þeir sem vilja hvílast og slappa af í fögru umhverfi býðst úrval
af gististöðum á hinni margrómuðu eyju Madeira.
Ef þig vantar ferðafélaga, þá er hann
e.t.v. á skrá hjá okkur.
Nánari upplýsingar fúslega veittar á skrifstofum okkar
evrópuferðir (rawíS FERÐAfí&VAL hf
TRAVEL AGENCY vJ3í7
4, 6, 8,
og 10 vikur
Lissabon
Algarve
Madeira
KLAPPARSTlG 25-27
101 REYKJAVÍK,
SÍMI 628181.
Ttavel
KIMRAB0R6 M,
211 KÚPftVOEI SÍMIS41522.
TRAVEL AGENCY '
HAFNARSTRÆTI 18,
101 REYKJAVÍK, SÍMI14480.