Morgunblaðið - 21.12.1990, Blaðsíða 22

ACTIVE BODIES ER NV HERRALlNA FYRIfl PÁ ATHAFNASÖMU.
fAanlegt scm eau de toilette. after shave. deo stick.
SHOWERGEL, 00 COOLING BODV LOTION ACTIVE BODIES.
MORGUNBLAÐIÐ FOSTUDAGUR 21. DESEMBER 1990
ungum er hann kemur fram með,
verður þess valdandi að hann kemst
upp á kant við samfélagið, sem ekki
ber skynbragð á snilld hans.
Hvorki Howard Roark né Peter
Keating eru trúverðugar persónur
enda er ætlun höfundar fremur að
skapa tvo persónugervinga, fulltrúa
andstæðra lífsskoðana. I þessum
skilningi er bókin heimspekileg. Per-
sóna Roarks er útópía í anda ofur-
mennis Nietzsches. Það eru ekki
aðeins byggingar hans sem eru
meistaralega gerð listaverk heldur
allt líf hans. I inngangi að banda-
rísku útgáfunni segir höfundur bók-
arinnar Ayn Rand að Roark hafi
verið tiiraun hennar til þess að skapa
hinn „ídeala“ mann. Þessi tilraun
er að mínu mati andvana fædd og
það sem ég átti einna erfiðast með
að fella mig við er ég las bókina.
Ayn Rand
Að því undanskildu er Roark um
margt athyglisverður einstaklingur
og leitar sterkt á mann. Þeir erfið-
leikar er honum mæta lýsa án efa
á raunsannan hátt erfiðleikum hæfi-
leikafólks í nútímasamfélagi auglýs-
ingamennsku og lýðskrums.
Keating er nær veruleikanum,
Uppruninn
Bækur
Fram til orustu
' Sæmundur Guðvinsson
Bókmenntir
ErlendurJónsson
Sæmundur Guðvinsson:
ÍSLENSKIR HERMENN.
135 bls. Almenna bókafélagið.
Reykjavík, 1990.
Sæmundur Guðvinsson er kunnari
sem blaðamaður en bókahöfundur.
í raun er bók þessi líka blaða-
mennska. Þetta eru sex þættir
byggðir á viðtölum. Ástæða þess að
þáttunum er safnað svona á einn
stað er sú að fyrir er tekið eitt af-
markað efni. Það er reyndar efni sem
hlýtur að teljast harla fágætt í hönd-
um íslenskra blaðamanna. Islenskir
hermenn? Hljómar það ekki einhvern
veginn framandlega?
Staðreynd er það nú samt. En
hermenn þessir eru: Þorsteinn Elton
Jónsson, flugkappi í orustunni um
Bretland og ofurhugi í Bíafrastríð-
inu, Njörður Snæhólm sem fór til
Noregs til að læra refarækt en gerð-
ist þess í stað norskur hermaður í
heimsstyijöldinni síðari, Þorvaldur
Friðriksson, liðsforingi í fremstu
víglínu í Kóreustríðinu en þjónaði
einnig í hernámsliðinu í Þýskalandi
og í varnarliðinu á Keflavíkurflug-
velli, Gunnar Guðjónsson sem barð-
ist í Víetnam, Haraldur Páll Sigurðs-
son, atvinnuhermaður í Afríku, og
að lokum Arnór Siguijónsson, út-
skrifaður frá liðsforingjaskólanum
norska og síðan þjónandi í her Sam-
einuðu þjóðanna í Líbanon og loks
varnarmálaráðunautur ríkisstjórnar-
innar.
Ef höfundur hefði tekið saman
og sent frá sér þessa bók fyrir
fimmtán tuttugu ánim hefði lionum
verið eins hollt að halda sig innan
dyra. Hvað hefur þá breyst? Og
hvenær? Því eitthvað hefur breyst.
Af er það sem áður var. Líkast til
hefur hvort tveggja breyst, heimur-
inn og við.
Jónas Jónsson sagði skömmu eftir
stríð að landsfeðurnir íslensku, sem
stofnuðu lýðveldið, hefðu alls ekki
átt að þegja um það að hér yrðu að
vera varnir í framtíðinni. Sú þögn
hefði komið þeim í koll síðar, t.d.
er þeir sömdu um veru varnarliðsins
hér.
Frá árdögum sögunnar til þessa
dags hefur verið barist. Tegundin
maður er engin elsku friðardúfa.
Hefur hermennska jafnan verið met-
in eftir hlutverk því sem hermennirn-
ir hafa gegnt hveiju sinni. Fáir
mæltu því í mót, svo dæmi sé tekið,
að hermenn bandamanna í síðari
heimsstyijöldinni hefðu göfugu hlut-
verki að gegna. Bandarískir her-
menn í Víetnam áttu sér hins vegar
formælendur fáa en marga haturs-
menn. Hlutverk þeirra var því engan
veginn talið göfugt svo vægt sé til
orða tekið.
Þættir þessir eru flestir persónu-
legir. Höfundar segja frá reynslu
sinni. Hrottalegar eru þær frásagn-
ir, sumar hveijar. Lengstur er þátt-
urinn með Þorvaldi, enda hefur hann
mesta og fjölbreyttasta reynsluna.
Þátturinn með Arnóri er líka mjög
athyglisverður. Arnór gerir grein
fyrir orsökum þess að hann ákvað
að innritast í herskóla. Það gerði
hann að vel athuguðu máli og ekki
í neinu flaustri og enn síður vegna
einhverra andartaks geðhrifa.
Stríðsmaður hefur hann aldrei verið.
Hersveitir Sameinuðu þjóðanna
gegndu pólitísku hlutverki fremur
en hernaðarlegu. I Líbanon gat hins
vegar að líta stríð á alla vegu og
af öllu tagi. Mat Arnórs á hervörnum
er því faglegt, ef svo má segja, óháð
pólitík og duttlungum og eingöngu
byggt á bláköldum veruleika.
Ekki telur Arnór að því komið að
íslendingar geti sjálfir tekið að sér
varnir landsins. »Við höfum að því
er virðist ekki efni á að reka svo
vel sé þessa einu björgunarþyrlu sem
við eigum.«
»Friðurinn er fallvaltur,« segir
Arnór. Því miður hefur hann lög að
mæla. Helftin af fréttum dagsins er
að venju einhvers konar stríðsfréttir.
Ekki raska þær ró okkur fremur en
frásagnir af veðri og vindum á fjar-
lægum slóðum. Oft búa þó að baki
þung örlög. Saga þessara manna
getur fært okkur heim sanninn um
það.
Vilhjálmur J. Árnason
Ayn Rand:
Uppruninn
Þýðing: Þorsteinn Siglaugsson.
691 bls.
Fjölsýn forlag — Þór Sigfússon
1990
Stöku sinnum sýna útgefendur
þá djörfung að gefa út bækur er
virðast lítt falla að hefðbundnum
vinsældaformúlum. Sumar þessara
bóka vega svo þungt að viðteknum
gildum í samfélagi okkar að fólki
finnst þær móðgun, aðrar draga upp
framandi mynd af manninum og
mannlífinu svo lesandinn á erfitt
með að setja sig inn í þær aðstæður
er bókin lýsir. Þetta gerir meiri kröf-
ur til lesandans en almennt gerist,
bæði hvað varðar tíma og umhugs-
un. Oftar en ekki er hann skilinn
eftir í óþægilegri óvissu með fleiri
spurningar en svör að afloknum
lestri. Ein bók af þessu tagi er „The
Fountainhead“ er kom fyrst út í
Bandaríkjunum 1943 og náði þá öll-
um að óvörum metsölu. Síðan hefur
bókin komin út í milljónum eintaka
og verið þýdd yfir á fjölmörg tungu-
mál. Nýlega kom bókin svo út í
íslenskri þýðingu undir nafninu
Uppruninn.
Uppruninn er ekki skemmtisaga
og efni hennar getur varla talist
ýkja spennandi ef greint er frá því
í stuttu máli. Bókin fjallar um tvo
arkitekta, þá Peter Keating og How-
ard Roark. Sagan hefst þar sem
þeir eru að leggja út í lífið. Báðir
eru að yfirgefa arkitektaskólann, sá
fyrmefndi lýkur námi vinsæll félags-
málamaður og með hæstu einkunn.
Hinn síðarnefndi er rekinn úr skóla,
enda einstæðingur er illa getur fellt
sig við þau viðteknu gildi er mönnum
er uppálagt að fylgja í skólanum.
Hann rís því upp gegn þeim og upp-
sker brottvikningu og útskúfun.
Hvor í sínu lagi heija þeir störf í
New York, annar vinsæll og með
bjarta framtíð, hinn aleinn með enga
gráðu en framúrskarandi hæfileika.
I bókinni. fylgjumst við með fram-
gangi þessara manna og hvernig
þeir nálgast viðfangsefni sín út frá
ólíkum markmiðum og getu. Peter
Keating er slyngur við að koma sjálf-
um sér á framfæri. Fyrr en varir
er hann búinn að hreiðra um sig í
öllum þeim klíkum sem skipta máli.
í gegn um kunningsskap kemst hann
í góða stöðu til þess að afla sér
stórra verkefna er skila honum mikl-
um peningum og mikilli frægð. Hann
skortir aftur á móti faglegan metnað
og getu til þess að standa undir
auknum kröfum, slíkt kemur að vísu
ekki endilega að sök því í krafti
aðstöðu sinnar, m.a. hjá fjölmiðlum,
getur hann mótað og byggt upp já-
kvætt viðhorf gagnvart sjálfum sér.
Howard Roark hefur í raun ein-
ungis það sem Peter Keating skort-
ir, þ.e.a.s. faglegan metnað, hæfi-
leika og vilja til þess að gera betur.
Hann er snillingur á sínu sviði sem
sættist einungis á fullkomnun. Hann
vill fá að byggja í sínum stíl og
hafnar öllum samningum og mála-
miðlunum. Hann ætlar viðskiptavin-
um að bera skynbragð á hæfileika
sína og leggur því ekkert upp úr
smeðjuskap og auglýsingaskrumi.
Þetta ásamt byltingarkenndum nýj-
FYRIR KARLMENNI
ACTIVE BODIES
persónugervingur hins viðtekna,
sambland af ýmsu vafasömu er við-
gengst í kunningjaþjóðfélaginu.
Hann stendur vel fyrir sínu en er
kannski fúllmikill auli til þess að
vera verulega óviðfelldinn og trú-
verðugur.
Bókin Uppruninn er ekki spenn-
andi bók eins og segir í fréttatilkynn-
ingu frá forlaginu. Hún er aftur á
móti sérlega grípandi og áleitin og
vekur mann til umhugsunar um
menn og mannlegt samfélag.
Ayn Rand tekst í bók sinni að
móta skarpa ádeilu á þjóðfélagið.
Þrátt fyrir að bókin sé komin fast
að fimmtugu og gerist í umhverfí
sem mörgum er framandi á hún enn
fullt erindi til nútíma íslendings.
Hvort persónur eins og Roark séu
trúverðugt svar við þeim vanda er
þetta samfélag er í, skal ég hinsveg-
ar láta ógert að svara.
Bókin er nokkuð vel skrifuð og
þýðing Þorsteins Siglaugssonar oft-
ast góð. Á stöku stað er textinn þó
of upphafinn og samtölin svolítið
stirð en ekki þó svo að til mikils
vansa sé fyrir bókina í heild.
Afi gamli jólasveinn
Bókmenntir
Sigurður Haukur Guðjónsson
Höfundur: Brian Pilkington.
Þýðing: Þprgunnur Skúladóttir.
Prentun: I Danmörku.
Útgefandi: Iðunn.
Það er engu líkara en listamönn-
um okkar og skáldum hafi þótt al-
veg nóg um „átrúnað“ okkar land-
anna á jólasveinana, hræðslu ungra
barna við þetta hyski sem í fjöllum
bðyr. I hugum okkar flestra mun
það hafa mynd sem skáldið Jóhann-
es úr Kötlum dró til, svo meistara-
lega og kyngimagnað að seint mun
máð út. En þar fylgdi köttur, jóla-
kötturinn, og skelfirinn mesti,
Grýla. Þegar ég kynntist lýsingu
Jóhannesar fyrst, þótti mér vissast
að fætur stæðu ekki undan sæng,
og ógjarnan var farið um ganga
nema ljós væru kveikt, og var, þrátt
fyrir það, hratt stigið. Nú gerast
jólasveinar mennskir, allra viðkunn-
anlegustu skinn. Höfundur vill ekki
ráðast að gömlu þjóðtrúnni, gerir
greinarmun á jólaveinum, sumir eru
alvörusveinar, aðrir svona hermi-
að skemmta börnum í verzlunum
um jól. Elskulegur, gamall afi, sem
leikur hlutverk sitt af mikilli alvöru
og list, því hann ann börnum, hæn-
ir þau að sér. En það er verst fyrir
þá sem hafa atvinnu af því að vera
jólasveinar, að jól eru aðeins einu
sinni á ári. Haraldur reynir aðra
vinnu, en tekst illa, því veldur
skeggið, sem aðalstarfi hans fylgir.
Pilkington logar af háði er hann
segir þessa sögu, gerir karlvesal-
ingnum hveija skráveifuna eftir
aðra. Með því undirstrikar hann,
að hér er ekkert að óttast, þetta
er aðeins venjulegur gamall afi, eins
og börn þekkja skemmtilegastan
og beztan.
Þýðing Þórgunnar er góð. Ger-
semar þessarar bókar eru þó mynd-
ir listamannsins. Logandi kátína,
meistarahandbragð, fundvísi á
spaugilegar hliðar lífsins, valda að
lesandinn hreinlega veltist um af
hlátri. Æskuminningar og þroski
fulltíða manns haldast hér í hend-
ur, og úr verður frábær bók, bók
sem gaman er að rétta barni. Hafi
allir, er að unnu, kæra þökk fyrir.
Brian Pilkington
karlar.
Bókin segir frá einum slíkum,
Haraldi. Hann hefir atvinnu af því
VISA
Raðgreiðslur
Póstsendum samdægurs
-SWRAK FRAMUK
SNORRABRAUT 60 - SÍMI 12045