Morgunblaðið - 15.02.1992, Blaðsíða 35

35
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 15. FEBRUAR 1992
*
Sr. Arelíus Níels-
son - Minning
Kveðja til samstarfsmanns.
Fám var hann líkur. Harpa í
hendi skaparans með hljóm frá
bljúgum huga barns til snarks frá
eldi hugsjóna riddarans. En hæst
og skýrust var hljómaldan frá nöktu
hjarta kærleikans, sem Kristi er
vígt.
Eg man er eg var gestur í stofum
í Fnjóskadal, stofum þar sem jafn-
vel voru hvorki upp myndir af
„Drottinn blessi heimilið" eða þá
Hallgrími Péturssyni, hve undrun
mín var rnikil, er eg sá þar myndir
af séra Árelíusi. Hann hafði aðeins
verið prestur þar í 3 mánuði, en
slíkum töfrum var þjónusta hans
slegin, að hjörtu dalsins urðu æ síð-
an vinir, skynjuðu sig himninum
nær. Er hann kom í Háls bar lauf-
vindur dalsins honum til eyrna, að
bóndi í framdal væri við rúmið heft-
ur. Presturinn ungi tók pjönkur sín-
ar, hélt á heimilið, gekk að orfi og
hrífu. Svitin bogaði af honum dag
eftir dag, og sú kom stund, að tún-
ið var hirt. Þá var hugað að heim-
ferð. Gömul kona vildi borga. Því
var hafnað. Þá snaraðist konan að
kistli, tók lotningarfull fram bók,
vafða í voð, gekk til klerks og stakk
undir hendi hans. Heim gekk hann,
án þess að vita, með dýrgrip flestum
öðrum meiri, en þann auð þó mest-
an, að hann hafði flutt þá predikun
sem aldrei gleymist og gert dalbúa
alla að eyrum.
Slíkum töfrum var þjónusta hans
æ síðan slegin. Eg gleymi aldrei
undrun hinna prestslærðu, þá þeim
barst til eyrna, að helgidómurinn í
Langholti skyldi þannig reistur, að
fýrst væri það safnaðarheimilið, síð-
an kirkjan. Þessu háttalagi voru
valin þau orð, að tár vættu kinnar.
viðkvæms manns, en forystusveitin,
sóknarnefndin leidd af skólastjóran-
um og byggingarnefndin af Lauf-
skógabónda, átti þann kjark er
þurfti til að hrinda djarfri hugmynd
í framkvæmd. Safnaðarheimilið
reis. Salir fylltust. Starf, sem ís-
lenskir söfnuðir höfðu aldrei
kynnst, var hafið. Presturinn var
kennari líka, bindindisfrömuður,
tendraður af hugsjón ungmenna-
hreyfingarinnar, og allt þetta setti
á starf hans mót. Hann kom á fót
forskóla fyrir börn; stofnaði stúku;
hjónadeild; æskulýðsfélag; barna-
kór; bræðrafélag; kvenfélag.
Hversu undrast má ekki starfsþrek
þessa manns og það því fremur ef
í huga er haft, að prestsverk hans,
utan predikunarstóls, voru fleiri en
flestra presta annarra. Nú, gleym-
um því ekki heldur, að þrátt fyrir
þetta allt fann hann ■ stundir til
skrifta, samdi bækur, reit greinar
um allt milli himins og jarðar, en
þó með það takmark eitt að benda
á þann Krist er hann í lotning
kraup.
í predikunarstól var hann snjall,
en þó þótti mér mest um vert þær
ræður, er hann flutti okkur frá alt-
ari, tendraður hughrifum stundar-
innar. Þá varð arnsúgur vængja-
taksins slíkur að seint gleymist.
Maður fólksins, fjöldans, en þó einf-
ari, hinn feimni sveitapiltur. Slíkum
hæfir best að ráða einn för. Það
varð þó hlutskipti hans, að
prestakalli hans var við skrifborð
breytt, fært í annan stakk. Hversu
vel skildi eg ekki eldhugann, er
hann sagði við mig eitt sinn: Hauk-
ur minn, hve miklu fremur hefði
eg ekki kosið mér skrifstofustúlku
við hlið en annars prests. Það hefði
nægt.“ Samstarf okkar varð mér
reynsla, engri lík, og lífinu er eg
þakklátur fyrir að hafa fengið að
kynnast þessum stórbrotna manni.
Víst var hann oft af „lærðum" mis-
skilinn, guðfræði hans til fárra fiska
metin, það voru líka brauðin og fisk-
arnir tveir, er ungur sveinn lagði í
kjöltu Krists. Með þeim mettaði
hann þó þúsundir. Til þess notaði
hann líka orð og störf séra Árelíus-
ar. Eg minnist síðustu jóla. Gamall
maður hafði tekið sér stöðu við
strætisvagnaskýli. Vagnstjóri átti
þar leið um, þekkti prestinn sinn,
nam staðar og spurði: „Veistu ekki,
að á jóladag hefjast ferðir ekki fyrr
en tvö?“ „Já, en þá kemst eg ekki
íkirkjuna mína.“ Vagnstjórinn bauð
gamla manninum inn, keyrði frá
torgi að Langholtskirkju. Eg hitti
þá báða við dyr, brosandi sæla.
Prestinn minn yfir að hafa náð til
tíða, vagnstjórann yfir að hafa gert
öldnum höfðingja greiða.
Maður þakkláts fjölda, það var
hann, og nú kveður íslenska kirkjan
hann með þeirri viðhöfn er hún
kann mesta. Slíkan sigur vann hann
að lokum. Þökk til séra Árelíusar
fyrir kynnin öll, samstarf og
kennslu, og vaki kærleikans Guð
yfir öllu sem hjarta hans sló fyrir.
Haukur.
„Hann vinur okkar er dáinn.“ Æ
oftar berast okkur öldruðum þessi
eða þvílík orð. Svo var ekki um
andlátsfregn séra Árelíusar Níels-
sonar. Þótt hann væri aðeins rösk-
lega áttræður — en nú er það mörg-
um góður aldur — þá vissum við
er vitjuðum hans á sjúkrabeði í síð-
asta mánuði, að nú var þrotið þrek
þessa sérstæða orkumanns, og sem
betur fór þurfti hann ekki að þjást
lengi. Þessi önnur spítalalega hans
á átta áratugum varð einnig sú síð-
asta. Dauðakallið kom 7. þessa
mánaðar eftir fárra daga legu.
Og nú eru bara minningarnar
eftir, ríkar, hugljúfar og sterkar.
En hvar skal bera niður, þegar svo
einstæður maður er kvaddur?
Hverju get ég bætt við fyrri ávarps-
orð, mælt eða rituð til hans á merk-
um tímamótum?
Mig skortir nú sem oft áður
málsnilld sr. Árelíusar og mynd-
auðgi hugans til að geta minnst
hans sem vert er og ég vildi, þegar
hann er nú allur. Eftir 40 ára náin
kynni geymast svo sterkar minning-
ar af einum sérstæðasta og áhrifa-
ríkasta persónuleika þjóðar okkar á
þessari öld að fátt eitt verður nefnt
í stuttri minningargrein. Hvorki
gefst hér færi né tími til að rekja
feril hans, afrek né persónusögu,
heldur bregða upp fáeinum mynd-
um af manni sem ekki gleymist
þeim er kynnst höfðu.
Stórbrotin og margslungin skap-
gerð sr. Árelíusar, andríki, atorka
og orðkynngi létu engan ósnortinn.
Geislandi orðfimi og skáldgáfur,
spámannlegur eldmóður og sann-
færingarkraftur gerðu hann um
árabil að áhrifaríkasta predikara
íslensku þjóðkirkjunnar. Kenning
hans var að birta söfnuði sínum
þann milda, mannúðarríka Krist,
sem volaðir og vesælir, bersyndugir
og bannfærðir ættu hjá athvarf og
hæli án ótta við eilífa útskúfun og
vítisloga hins gamla boðskapar.
Þessa einföldu barnstrú flutti sr.
Árelíus Níelsson í ræðum og ritum,
við skírn barns og útför hins aldur-
hnigna. En predikun hans náði
lengra. Að fordæmi meistarans leit-
aði hann inn fyrir fangelsismúra,
til göturóna og inn í gleðisali dans-
húsa, ef verða mætti að þar yrði
einhverju breytt til betri vegar.
Öll stórmenni, allir ofurhugar
eignast öfundarmenn, jafnvel and-
stæðinga. Sr. Árelíus hlaut að
mæta slíku, svo sterk var boðun
hans með orðum og athöfnum, oft
óvenjuleg, draumórakennd, stund-
um barnsleg og jafnvel barnaleg
og oft andstæð siðvenjum. Aðdá-
endur hans voru þó lengst af mun
fleiri. Þá er að finna vítt um land,
meðal sóknarbarna hans, í hópi
útvarpshlustenda fyrri ára og meðal
fjölmargra nemenda frá forskóla-
aldri til fullorðins ára.
Ég sá Árelíus Níelsson fyrst fyr-
ir réttúm 55 árum, er hann settist
undir vorið í 6. bekk MR til að taka
þar stúdentspróf. Kennaraprófi
hafði hann lokið fimm árum áður.
Að loknu guðfræðiprófi 1940, gerð-
ist síðan sóknarprestur úti á landi,
í Hálsprestakalli, Staðarþingum,
Eyrabakka og Stokkseyri, uns hann
var kjörinn fyrsti sóknarprestur
Langholtsprestakalls í Reykjavík
árið 1952 og gegndi því rösk 27
ár að hann lét af störfum fyrir ald-
urs sakir. Fyrstu starfsárin hér
kynntist ég þessum ofurhuga, fé-
lagsfrömuði og einfara, brennandi
hugsjónamanni náið, þar eð ég var
röskan áratug nánasti samstarfs-
maður hans í þesum bráðþroska
söfnuði okkar. Síðan fylgdist ég
með ferli hans sem tíður kirkjugest-
ur uns hann lét af störfum. Síðasta
áfangann höfum við rekist saman
sem iðjulitlir og áhrifalausir eftir-
launamenn. Fann ég að því hlut-
verki kunni hann illa og sýnu verr
en ég. Elli kerling var honum aldr-
ei kær, enda hygg ég, að honum
hafi hvergi liðið betur en meðal
barnanna í smábarnaskólanum sín-
um við Sólheima. ■ Þar var hann
kannski næst því að sjá drauma
sína rætast um hið eilífa hálogaland
í sólheimum bernskuhugsjóna
sinna.
Þrátt fyrir margt andstreymi og
vonbrigði var sr. Árelíus gæfumað-
ur. Hann eignaðist frábæra eigin-
konu og með henn fimm mannvæn-
leg börn. Frú Ingibjörg Þórðardótt-
ir var gædd þeirri ró qg festu, sem
öðru fremur gerði sr. Árelíusi kleift
að fara hamförum í öllum sínum
hugsjónaefnum frá því hann settist
oft síðla nætur að ræðusamningu
við skrifborðið sitt og uns hann kom
heim að áliðnu kvöldi úr hvers kon-
ar viðtölum, vitjunum og fundar-
starfi og gegndi þó þar eftir iðulega
næturkvaðningu sem vaktlæknir,
ef síminn boðaði.
Við hjónin lærðum á löngum ferli
að meta og virða hægláta gaman-
semi og geðstyrk prestfrúarinnar,
sem ætíð tók opnum örmum hverj-
um gesti og bar honum góðgerðir
að fornum prestsfrúar sið. Frú Ingi-
björg féll frá 1978, aðeins tæplega
sextug.
Nú liggur leið þessara minnis-
stæðu hjóna aftur saman, er séra
Árelíus verður lagður við hlið konu
sinnar og sonar þeirra í kirkjugarð-
inum á Eyrarbakka.
^Hlessist eftirlifandi börnum þess-
ara mætu hjóna,-þeim Þórði, Maríu,
Rögnvaldi, Sæmundi og fóstursyn-
inum Ingvari, fagrar minningar um
elskulega og hugríka foreldra.
Helgi Þorláksson.
Kveðjuorð að vestan
í örfáum orðum skal minnst
sóknarprests, æskulýðsleiðtoga og
vinar. Sr. Árelíus þjónaði 1940-
1943 Staðarprestakalli á Reykja-
nesi er síðar varð Reykhólapresta-
kall.
Hann markaði djúp spor í huga
okkar unglinganna, sem vorum í
námi hjá honum á Stað, þá tvo
vetur sem hann starfrækti skóla á
heimili sínu. Hann var fljótur að
ná til æskufólksins, en við brottför
hans létu hinir fullroðnu í ljós sáran
söknuð. Hann lagði grunn að ung-
lingafræðslu í sveitinni. Hann
kveikti mennta- og framfaraþrá hjá
sóknarbönium sínum. Með því lagði
hann fyrstu steinana að alhliða
uppbyggingu á Reykhólum. Hann
stofnaði og lagði fé í Framfarasjóð
Reykhólasveitar og síðar styrkti
hann og aflaði stuðnings við kirkju-
byggingu á Reykhólum.
Þetta enaðeins brot af verkefnum
hans þau tæpu þrjú ár sem hann
dvaldi í Reykhólasveit. Við sem
vorum í fyrsta fermingarbarna-
hópnum hans 1941 fengum tæki-
færi að rifja upp örfá minningar-
brot með honum sl. vor. Það var
eftirminnileg stund.
Hann sannaði í verki hin tvö sam-
stofna orð ambátt og embætti. Hin
auðmjúka, eðlislæga og fórnfúsa
þjónustulund hans var samofin
embættismanninum. Embættinu
þjónaði hann með tign, alúð, snilld
og festu. Stólræður hans og tæki-
færisræður voru ógleymanlegar, en
eigi síðri var boðskapur hans á
„stéttinni" meðal fólksins bæði
meðal æskulýðsins og hinna eldri.
Að leiðarlokum er það viðhorf hans
margfaldlega staðfest, sem hann
nefndi sjálfur, að honum fannst
hann standa í skuld við alla sem
áttu á einhvern hátt bágt og stóðu
höllum fæti i lífinu.
Eins og þú vilt aðrir geri
athöfn þín í sannleik veri.
Elsku þína öðrum veittu,
öllum ráðum til þess beittu.
Einbeitni hans í hugsun, orði og
verkum var ótvíræð og hiklaus,
hver sem í hlut átti. Sóknarbörn
hans vestra þakka honum ómetan-
legt framtak, framsýni og forystu
í safnaðar- og félagsmálum, við
eflingu safnaðarsöngs, alþýðu-
fræðslu, gildi heilbrigðs skemmt-
analífs, og ræktun lands og lýðs.
Reykhólasveitin þakkar honum ör-
lagaspor hans er leiddu til þess að
Reykbólar urðu miðstöð félagslífs,
menningar og athafna í sveitinni.
Ævisaga og lífshlaup sr. Árelíus-
ar er slíkt ævintýri, að allir sem til
þekkja undrast það æ meir eftir því
sem betur er rýnt í ævisögu hans.
í upphafi var örbirgðin, umkomu-
leysið og skortur á öryggi á hæsta
stigi, síðan uppvaxtarárin, fátækt-
in, þroskinn, menntunin, samfara
fordómum og aðkasti, en loks sigur-
ganga hans á brautum trúarlífs og
uppeldis án yfirgangs og vopna-
braks. Hin auðmjúka og óeigin-
gjarna þjónusta hans til hinna bág-
stöddu minnstu bræðra mun krýna
hann lífsins kórónu til æðstu met-
orða í hinu kristna samfélagi.
Þeim hjónunum verða seint þökk-
uð öll þeirra störf. Blessuð sé hans
minning og hans elskulegu eigin-
konu.
Hjörtur Þórarinsson
frá Reykhólum.
Sagt er að hægt sé að virða fyr-
ir sér tilveruna á mismunandi vegu.
Enda sjást þess glögglega merki
ska_pandi listamanna allra tíma.
Ymsir halda því jafnframt fram
að manninum sé í raun í sjálfsvald
sett hvert augu hans beinast.
Heimurinn er eins og hugurinn
sér hann. Vitur maður mundi hvorki
telja hann góðan né illan.
Góðir menn hafa bent á glugga
kærleikans, sem ímynd umburðar-
lyndis og kærleika, þaðan sem sést
aðeins það sem er gott og fagurt.
Séra Árelíus hafði, án þess að
gera sér ljóst — einmitt leitt hugann
að þeim sjónarhóli, sem í skini sólar
og trú á Almættið gerði honum
kleift að leysa vandamál og vekja
trú og von þeirra sem erfiðast áttu
í samfélaginu.
Séra Árelíus var einn af stofn-
endum Félagasamtakanna Vernd-
ar, sem stofnuð voru af áhugafólki
árið 1959, og átti sæti í stjórn sam-
takanna þar til 1980, þegar SÁÁ
yfirtók starfsemina. Hann var mik-
ill áhugamaður um málefni sak-
borninga og fanga, bæði þeirra sem
tóku út refsingu á vinnuhælinu á
Litla-Ilrauni og í öðrum fangelsum
landsins. Hann skrifaði ijölda
greina í blöð og tímarit um bættan
aðbúnað þessa fólks — og var tíður
gestur í fangelsum landsins.
í grein í riti Verndar árið 1980
færir sr. Árelíus þakkir til vist-
manna Litla-Hrauns og segir eftirf-
arandi: „Að lokum þakka ég fyrir
samverustundir á Litla-Hrauni, sem
við nefndum „messur á laugardög-
um“.
Það voru ógleymanlegar helgi-
stundir í litlu fallegu stofunni, sem
líklega er skólastofa heimilisins.
Friðsælar, hljóðar og góðar stundir.
Altari með ljósum og blómum á
borði. Myndin af einmana auðn, en
þó ljósi morguns af hæðum yfir
bafinu. Söngur messugesta, sem
yfirfylltu þessa „kirkju“, og bæn
þar sem blikuðu tár á hvörmum.
Allt var svo hljótt — og ógleym-
anlegar gjafír Guðs á þessum vetri
mér til handa. Og svo „kirkjukaffíð"
niðri á eftir.“
I þessari sömu kveðjuræðu þakk-
ar hann einnig fangavörðum og
gæslumönnum fyrir ánægjulegt og
gott samstarf „bæði austanfjalls og
í borginni". Árum saman flutti séra
Árelíus bæn á vegum jólanefndar
Verndar á jólafagnaði samtakanna
fyrir heimilislausa einstæðinga á
aðfangadagskvöld og átti samveru-
stundir með gestum þrátt fyrir
annasaman dag, sem prestur og
heimilisfaðir.
Dauðinn er lögmál þess að vera
„því hvað er það að deyja, annað
en að standa nakinn í blænum, og
hverfa inn í sólskinið. Þegar þú
hefur náð ævitindinum, þá fyrst
munt þú hefja fjallgönguna", segir
skáldið og heimsspekingurinn Kahl-
il Gibran.
Ég er þess fullvís að séra Árel-
íusi mun reynast auðveld gangan
upp gróðri gróna fjallshlíðina, að
lokinni þessari jarðvist, sem hann
sáði til með lífi sínu og starfí, með-
an hann dvaldi meðal okkar.
Af öllu hjarta þakka ég séra
Árelíusi Níelssyni samverustundirn-
ar, frábært starf, vináttu og holl-
ustu við sjálft lífið. Einnig færi ég
þakkir fyrir hönd þeirra mörgu, sem
nutu leiðsagnar bans og vináttu á
tímum vonleysis eða einmanaleika.
Þóra Einarsdóttir, fyrrver-
andi formaður Verndar.
Fleiri greinar um Sr. Árelíus
Níelsson bíða birtingar og munu
birtast næstu daga
t
Innilegar þakkir fyrir auðsýnda samúð og hlýhug við andlát og
útför móður okkar, tengdamóður, ömmu og langömmu,
GUÐRÍÐAR GUNIMLAUGSDÓTTUR
frá Akranesi.
Emil Guðmundsson, Sigurbjört Gústafsdóttir,
Haraldur Guðmundsson, Áslaug Guðmundsdóttir,
barnabörn og barnabarnabörn.
t
Konan mín, systir okkar og mágkona,
SIGRÍÐUR LOFTSDÓTTIR
iðjuþjálfi
frá Sandlæk,
andaðist í sjúkrahúsi í Malmö fimmtudaginn 13. febrúar.
Jarðarförin auglýst síðar.
Sigurður Arngrímsson,
Elínborg Loftsdóttir, Birgir Baldursson,
Loftur S. Loftsson, Kristjana Bjarnadóttir,
Erlingur Loftsson, Guðrún Helgadóttir,
Baldur Loftsson, Alda Johansen.