Morgunblaðið - 15.04.1992, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 15. APRIL 1992
ísland í samfé-
lagí þjóðanna
eftir Árna Ragnar
Arnason
Skýrsla utanríkisráðherra um
utanríkismál var nýlega rædd á
Alþingi. Ég geri hér nokkra grein
fyrir sjónarmiðum mínum hvað
varðar ísland og EES eða EB.
Traustur grundvöllur
Allt frá stofnun lýðveldisins hafa
höfuðmarkmið utanríkisstefnu
okkar verið:
— að tryggja sjálfstæði landsins,
þ.m.t. öryggi þess,
— að tryggja yfirráð okkar yfir
auðlindum lands og sjávar
— og að tryggja aðgang okkar að
erlendum viðskiptamörkuðum.
Þeir framsýnu stjórnmálafor-
ingjar okkar sem mótuðu hana
höfðu djörfung og framsýni til að
ákveða að ísland skyldi verða virk-
ur þátttakandi í samfélagi þjóð-
anna, og í samtökum og víðtækum
samskiptum þjóða sem vilja tryggja
sjálfstæði sitt með gagnkvæmu
samstarfi og ná því fram jafnt fyr-
ir þær smáu sem hinar stóru. Þeir
höfðu víðsýni til að hafna einangr-
un, þrátt fyrir harða andstöðu lítils
en háværs og ofstopafulls minni-
hluta — sem enn eimir af svo undar-
legt sem það nú er í Ijósi þess sem
síðan hefur komið fram.
Fyrir smáþjóð er mikilvægt að
eiga traust samskipti við hinar
öflugri og stærri. Við eigum greiða
leið að þjóðum nær og fjær til við-
ræðna um hvers konar sameigin-
lega hagsmuni, efnahagsmál og
viðskipti, menntun og menningu
öryggismál, umgengni við náttúr-
una og auðlindir hennar, stjórnmál
og félagsmál. Við erum ekki horn-
rekur án samneytis við aðrar þjóðir.
Efst á baugi
Skýrslan dregur fram það sem
hátt ber frá okkar sjónarhól. Þ.á m.
þá stórviðburði sem hafa orðið í
stjórnmálum Mið- og Austur-Evr-
ópu á sl. 3 árum, og enn sér ekki
fyrir endann á, en hafa þegar gjör-
breytt álfunni. Þar ber hæst póli-
tískt, félagslegt, efnahagslegt og
umhverfislegt gjaldþrot kommún-
ismans og þeirra stjórnarhátta, ein-
ræðis, ofstjórnar og kúgunar sem
Sovétríkin voru dæmigerð fyrir
undir ráðsmennsku hans, en sem
því miður eiga enn talsmenn í
stjórnmálaumræðunni hér úti á Is-
landi.
Einnig ber hátt — og bar hæst
í umræðunni á Alþingi — þær
grundvallarbreytingar sem orðið
hafa og eru að verða á samstarfí
Vestur-Evrópuþjóðanna:
— Á sömu 3 árum hefur verið
lagður grunnur að auknu sam-
starfí, sameiginlegri stefnumótun
og ákvarðanatöku í æ fleiri mála-
flokkum innan EBE-ES sem leiðir
til myndunar EB.
— Tekist hefur með þeim og
EFTA-ríkjunum samningur um víð-
tækt samstarf í viðskiptum, efna-
hagsmálum og fleiri málefnum —
EES.
— Flest EFTA-ríkjanna hafa
ákveðið að sækja um aðild að EB,
eða ræða nú af mikilli alvöru að
gera svo.
Aðstæður breytast í sífellu
Okkur er ávallt brýnt að fylgjast
grannt með breytingum sem gerast
með grannþjóðum og helstu við-
skiptaþjóðum okkar, og á sam-
skiptum þeirra. Vera vel meðvituð
um ástæður, meta jafn harðan áhrif
og afleiðingar á afkomu okkar og
tilveru og hvernig brugðist skuli
við. Við getum ekki látið sem um-
heimurinn sé óbreytanlegur. Sumir
þingmenn virðast álíta svo, bregð-
ast hart við hverju sinni þá rædd
eru ný viðfangsefni í samskiptum
okkar við aðrar þjóðir í ljósi
breyttra aðstæðna — og berjast um
hart til að forða því að -við eigum
samstarf við grannþjóðir og vina-
þjóðir. Það hlutskipti sem þeir vilja
íslenskri þjóð er ekki gæfulegt.
Við hljótum alltaf að ræða, meta
og spyija um stöðu Islands í stjórn-
málalegu og viðskiptalegu sam-
starfi Vestur-Evrópuþjóðanna,
annað væri óskynsamlegt vegna
viðskipta- og menniyigartengsla að
fornu og nýju. Hver þáttur Islands
skuli vera og hvernig best verði
staðinn vörður um hagsmuni þess
þegar helstu viðskiptaþjóðir okkar
tengjast mjög nánum böndum inn-
byrðis — er spurning sem á okkur
hvílir að svara á næstu mánuðum
og framvegis, það er hlutverk okk-
ar. Henni verður ekki í eitt sinn
svarað til allrar framtíðar. Þing-
menn einangrunarsinna verða að
átta sig á því.
Samningur um EES mun ekki
leysa okkur undan skyldum okkar
til að fylgjast grannt með í síbreyti-
legum umheimi. Hversu vel sem
okkur kann að takast í verki af
þessu tagi — mun rás tímans samt
sem áður úrelda það þegar frá líður.
Einangrun er okkar
versti óvinur
Við höfum lagt áherslu á frelsi
í samskiptum okkar og í gerð við-
skiptasamninga við aðrar þjóðir.
Til þess liggja tvær grundvallar-
ástæður:
— Frelsishugsjón, sem við erum
að mestu sammála um, og
— hagsmunir okkar.
Við höfum af því reynslu, að við
frelsi í viðskiptum er hag okkar
betur borgið en við hvers konar
höft, bönn eða einokun, sem oftast
er komið á undir yfirskyni verndar
— til þess að mismuna. Reynslan
kennir okkur líka, að einangrun er
okkar versti óvinur. Þessi sjón-
armið getum við heimfært á EES-
samninginn og á hugsanlega
samningagerð okkar við EB. Við
þurfum frelsi til að eiga jafnframt
viðskipti við lönd utan þess, önnur
Evrópulönd, Bandaríkin eða önnur
Ameríkulönd, Japan eða önnur
Asíulönd — þar eigum við mikla
markaði og hagsmuna að gæta.
Við getum ekki hafnað viðskiptum
við V-Evrópu, og þurfum þess ekki
ef við högum svo samningum að
við getum nýtt þá kosti sem fólgn-
ir eru í legu íslands milli megin-
landa og heimsálfanna þriggja og
haslað okkur völl í alþjóðaviðskipt-
um, sem hlið þeirra til viðskipta
yfír mörk tolla- og viðskiptabanda-
laga. Það getum við samkvæmt
EES-samningnum, hann einangrar
okkur ekki inni í EB.
Ég tel samninginn, þrátt fyrir
nokkra ókosti, ásættanlegan vegna
kosta hans — ávinninga okkar, og
að við íslendingar eigum að stað-
festa hann af okkar hálfu. Þannig
muni hagsmunum okkar betur
borgið en með því að hafna honum.
Mestu skiptir, að með samningn-
um fást verulega bætt kjör á mörk-
uðum V-Evrópu fyrir helstu afurðir
okkar. Við höfum á undanförnum
árum mjög sótt inn á markaði þess-
ara landa og glímum þar við keppi-
nauta sem nú njóta þar betri kjara
af hálfu stjórnvalda — og því breyt-
ir samningurinn. Hann mun gera
kleift að fullvinna meira en áður
af sjávarfangi okkar hér heima og
flytja síðan dýrmætari afurðir á
þessa bestu markaði okkar. Sam-
keppnisstaða íslenskrar fískvinnslu
mun stórum batna með staðfest-
ingu hans. Bætt staða fiskveiða og
-vinnslu gefur höfuðatvinnugrein
okkar betri afkomu og þjóðinni allri
betri lífskjör.
Einnig kemur hann á brýnum
samskiptum í menningar- og
menntamálum, umhverfismálum
og fleiri mikilvægum málaflokkum
og því einnig af þeim ástæðum
okkur til hagsbóta.
Þó ekki sé ljóst hvort samning-
Árni Ragnar Árnason
„Við hljótum alltaf að
ræða, meta og spyija
um stöðu íslands í
stjórnmálalegu og við-
skiptalegu samstarfi
Vestur-Evrópuþjóð-
anna, annað væri
óskynsamlegt vegna
viðskipta- og menning-
artengsla að fornu og
nýju.“
urinn hlýtur staðfestingu EB, koma
vart síðar til álita lakari kjör ríkis
sem á að honum aðild, í viðskiptum
við þau sem hins vegar eru. Á sama
tíma sýnist vart eftir betri kjörum
að slægjast hjá EB með öðrum
hætti. Þó kostir virðist augljósir við
aðild þá blasa einnig við miklir
ókostir. Núverandi fiskveiðistefna
EB og gífurlegir hagsmunir okkar
í auðlindum sjávarins virðast al-
gjörar andstæður. Við höfum í
sumum málaflokkum farið eigin
leiðir og þjóðlífið er í nokkrum efn-
um frábrugðið því sem er í ríkjum
innan EB. Þess vegna yrði sam-
eiginleg stefnumótun og samræmd
skattheimta okkur erfið og yfír-
þjóðlegt vald illa samræmast venj-
um okkar, eða þörfum í stjórn-
sýslu. Um þetta má nefna samsetn-
ingu atvinnulífs og efnahagsstarf-
Flokkur á hvörfum
eftir Bjarna
Kjartansson
Nú er aðkallandi að sjáifstæðis-
menn rifji upp með sértilurð flokks
síns, íhugi þá lífsskoðun sem sam-
tök þeirra nærast á, rýni í sam-
þykktir gerðar á þingum óbreyttra
flokksmanna, hyggi að aðferðum
sem hugnast meirihluta kjósenda
sinna.
Ég fullyrði að lífsskoðun flestra
okkar sem höfum verið stoltir af
því að nefnast sjálfstæðismenn, á
rót í kristilegu viðhorfi auk þjóð-
legra gilda. Yfírskrift eða kjörorð
síðasta landsfundar, „Frelsi og
mannúð“, kristallar viðhorf flestra
sjálfstæðismanna til þjóðlífsins og
samskipta manna á meðal. Þetta
ber að hafa í huga þegar forystu-
menn okkar raða niður aðgerðum
til spamaðar og tekjuöflunar.
Allir vita að sparnaði má ná í
rekstri sjúkrahúsa með endur-
skipulagningu starfseminnar.
Spyija má, hvers vegna eru hjúkr-
unarkonur komnar í skrifstofu- og
stjómunarstörf í stað hjúkrunar?
Hví eru læknar ekki ábyrgir hver
fyrir sínum sjúklingi? Til hvers er
öll þessi pappírsvinna og sífelldu
„rapport“ út og suður? Ekki tíðkað-
ist slík sóun á mannafla og tíma
undir stjórn Bjarna Jónssonar á
Landakoti og væri vel til fundið
að ráðamenn læsu bókina „Á
„Ég legg að stafnbúum
flokksins og stjórnend-
um, hlustið á ykkar
innra sjálf, virðið skoð-
anir liðsmanna ykkar,
haldið trúnað þeirra er
til samstarf eru kosnir
og ekki síst: Berið ekki
ágreining á torg, held-
ur leysið í sameiningu
að bestu manna yfir-
sýn.“
Landakoti" til fróðleiks og lær-
dóms.
Einnig er á allra vitorði ofmönn-
un í ýmsum deildum menntamála,
allt frá grunnskóla til æðri skóla-
stiga. Má þar nefna margfalt skrif-
stofubákn svo sem fræsðlustjóra-
skrifstofur í hveiju kjördæmi.
Betra væri að saman færi vandinn
við rekstur s.s. mönnun og niður-
röðun fjármuna skólans og veg-
semdin að bera ábyrgð á skóla-
starfí hjá hveijum skólastjóra,
þannig yrði stöðuheiti þeirra rétt-
nefni.
Það er alkunna að enginn er
dómari í eigin sök. Því láta allir
íhugulir menn kvak opinberra
starfsmanna sem leiðan klið um
eyru fara og kippa sér ekki upp
við stóryrðin. Hitt er þó að menn
bíða enn eftir að ráðamenn hafi
það bein í nefinu að benda undan-
bragðalaust á þau störf hjá kerfinu
sem eru með öllu óþörf. Leggja
þau einfaldlega af. Hræðsla manna
við „menntamenn" er með öllu
óþörf, réttlætiskennd almennings
dugir í því áróðursstarfí við þessa
skólagengnu varðhunda sérhags-
muna og skrifræðis.
Fjáröflunin er einfaldari fyrir
réttlátan mann með þokkalegt
jarðsamband við hinn venjulega
fjölskyldumann. Mann sem ekki
er glámskyggn á þarfir og langan-
ir brautstritarans. Þessi sami mað-
ur verður að hlusta og þora að
nema stunur og lágvært kjökur
um vonbrigði liðinna ára, hafa þor
til að leggja til atlögu við þá sem
hafa skapað sér aðstöðu til að
hafa fé og jafnvel lifibrauð af ná-
unganum á löglegan en óeðlilegan
hátt í skjóli lögverndaðra okur-
gjaldskráa.
Ánægjulegt er að sjá sjálf-
stæðismenn hafa forystu um að
leggja til á Alþingi að yfírtökur
hinna sterkari í hlutafélögum verði
bannaðar og kann ég Matthíasi
Bjarnasyni og Eyjólfi Konráð bestu
þakkir fyrir. Þar sér almenningur
í verki að alin er önn fyrir þeim
er minna mega sín og að Sjálfstæð-
isflokkurinn leggur sig undir líma
Bjarni Kjartansson
lítilmagnans til þess að létta þeim
lífsbaráttuna.
Leitt er að lesa og heyra um-
mæli flokksmanna um forystu-
menn sína. Mætti af þeim ráða að
þar færu tilfinningalausir menn
kalnir á hjarta og með frosið fyrir
öll vit. Ég fullyrði að svo er aldeil-
is ekki en verð þó að viðurkenna
að oft flýgur manni í hug að ráð-
gjafar þeirra hafi ekki menntast
meðal alþýðu manna heldur hafi
dvalið langdvölum við nám í há-
skólum og hafa þess vegna aðeins
sýn á annað borðið. Ekki dugar
það ef stjórna á gegnum rastir í
viðsjálu.
Ég legg að stafnbúum flokksins
og stjórnendum, hlustið á ykkar
innra sjálf, virðið skoðanir liðs-
manna ykkar, haldið trúnað þeirra
er til samstarf eru kosnir og ekki
síst: Berið ekki ágreining á torg,
heldur leysið í sameiningu að bestu
manna yfirsýn.
Ekki veit ég margra von sem
færir væru án mikilla mótmæla
sérhagsmunahópa, að halda á
málstað borgaralegra gilda nú um
stundir, því bið ég enn. Hyggið að
orðum hinna háru þula sem enn
eru fúsir til að gefa nokkuð af tíma
sínum til framdráttar þess eina
flokks sem í færum er til átaka
við stundarvandann.
Ég styð sjálfstæðishugsjónina,
gekk ungur til liðs við flokkinn sem
á sér hve fegurst einkunnarorð
meitluð í stuðlaberg íslenskrar
samvisku. „Gjör rétt, þol ei órétt.“
„Stétt með stétt“ og fleiri í þeim
anda sem allir þjóðhollir kristnir
menn vilja glaðir lúta. Forystu-
menn hans höfðu þor til þess að
færa björg og skilyrði til bjargáina
til almennings sem best sést á
þeim fjölda íbúðarhúsnæðis sem
byggður var á vegum einstaklinga
á viðreisnartímanum. Slíka forystu
fær þjóðin nú ef ráðamenn hlusta
mátulega á fræðingana sína og
láta hjartað og sinnið ráða með
tilvísan til kjörorðanna „gjör rétt,
þol ei órétt“.
Með einlægri flokkskveðju.
Höfundur cr kaupmaður á
Tálknafírði.