Morgunblaðið - 15.04.1992, Blaðsíða 30

30
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 15. APRIL 1992
Olafur G. Einarsson menntamálaráðherra:
V el hæfa menn í stöður
Margfalt hneyksli segir Svavar Gestsson
„ÁKVÖRÐUN Ólafs G. Einarsson-
ar, hæstvirts menntamálaráð-
herra, um að ráða Guðmund Magn-
ússon sem þjóðminjavörð í tvö ár
er margfalt hneyksli,“ sagði Sva-
var Gestsson (Ab-Rv) fyrrum
menntamálaráðherra í utanda-
gsskrárumræðu í gær. Núverandi
menntamálaráðherra, Ólafur G.
Einarsson, hins vegar stendur við
sínar stöðuveitingar, þrátt fyrir
margfalda gagnrýni fyrir að ráða
sjálfstæðismenn eða ráða þá ekki.
Svavar Gestsson fór fram á ut-
andagsskrárumræðu um þá ákvörðun
menntamálaráðherra að setja
Guðmund Magnússon í stöðu þjóð-
minjavarðar næstu tvö árin á meðan
Þór Magnússon skipaður þjóðminja-
vörður væri í rannsóknarleyfi. Svavar
taldi þessa ráðningu vera hápunktinn
á ráðningum menntamálaráðhérra til
starfa í æðstu embætti. Fyrrum
menntamálaráðherra kvaðst hafa
beitt sér fyrir í síðustu ríkisstjórn að
embættisveitingavald yrði í raun tek-
ið af menntamálaráðherra í öllum
háskólastofnunum. Því miður hefðu
nmenningarstofnanir ekki fengið sömu
lagameðferð. En það skýrðist af því
að enginn hefði haft hugmyndaflug
til þess að ímynda sér að ráðherra
gripi til annarrar eins „ósvinnu" og
núverandi menntamálaráðherra hefði
gert sig beran að í ráðningu í stöðu
þjóðminjavarðar. Svavar taldi þeim
sem hlaut starfann ekki annað til
verðleika en að hafa BA-próf í sögu
og hafa verið starfsmaður Sjálf-
stæðisflokksins. Ráðning Guðmundar
Magnússonar væri fráleit frá faglegu
sjónarmiði. Freklega hefði verið
gengið framhjá þjóðminjaverði og
hans starfsfólki og ekkert samráð við
það haft. Svavar taldi einnig þessa
ráðningu vera lagabrot því sam-
kvæmt lögum ætti safnstjóri, Lilja
Árnadóttir, að taka við og leysa þjóð-
minjavörð af.
Svavar Gestsson spurði mennta-
málaráðherra nokkurra spuminga.
Af hverju var starfið ekki auglýst
úr því það var talið nauðsynlegt að
setja annan mann í starfið? Hvers
vegna var gengið framhjá starfs-
mönnum safnsins? Af hvetju var þjóð-
minjaráð ekki beðið um tillögur?
Hvaða fagleg rök lægu fyrir ráðningu
Guðmundar Magnússonar? Tók
menntamálaráðherrann þessa
ákvörðun í samráði við forsætisráð-
herra og Alþýðuflokkinn? Og að end-
ingu: „Er ráðherra reiðubúinn til þess
að afturkalla þessa dæmalausu
ákvörðun sína?“
Orð þjóðminjavarðar
Ólafur G. Einarsson mennta-
málaráðherra taldi athyglisvert í
sambandi við þessa ráðningu, að eng-
inn hefði dregið í efa hæfni Guðmund-
ar Magnússonar fyrr en Svavar
Gestsson. Heldur hefði enginn dregið
það fyrr í efa að hann hefði farið að
lögum við þessa embættisfærslu.
Menntamálaráðherra sagðist hafa
Svavar Gestsson Ólafur G.
Einarsson
haft orð þjóðminjavarðar fyrir því að
Lilja Ámadóttir, safnstjóri og stað-
gengill þjóðminjavarðar, hefði ekki
viljað taka við stöðunni. Þegar þjóð-
minjavörður færi í tveggja ára leyfi
yrði að setja mann í hans stað. Þar
sem þjóðminjavörður kæmi aftur til
starfa, þá væri staðan ekki laus og
ekki lögskylt að auglýsa hana. Það
væra heldur engin fyrirmæli í lögum
um að ráðherra yrði að leita umsagna
í tilviki sem þessu og hefði það ekki
verið gert. Hins vegar hefði hann
haft samráð með góðum fýrirvara við
formann þjóðminjaráðs. Hefði hann
lýst ánægju með þá hugmynd að setja
Guðmund Magnússon í stöðuna. F'or-
maður þjóðminjaráðs hefði svo til-
kynnt þjóðminjaráði ákvörðunina
miðvikudaginn 8. apríl fyrir hádegi
en síðdegis þann dag hefði ráðuneyt-
ið sent út fréttatilkynningu. Þjóð-
minjaverði hefði verið kynnt þessi
ákvörðun deginum áður og honum
heimilað að greina safnstjóra og öðru
starfsfólki frá henni.
Menntamálaráðherra sagði það
standa eftir þessa umræðu að reynt
væri að gera þessa ráðningu tor-
Kristín Tómas I. Olrich
Einarsdóttir
tryggilega með óvönduðum frétta-
flutningi. Og fyrram menntamálaráð-
herra bætti svo um betur með því
að koma með málið inn á Alþingi.
Fyrirrennara sínum væri nær að
svara í hversu margar stöður hann
hefði ráðið án auglýsinga í sinni ráð-
herratíð. Ólafur G. Einarsson sagði
það líka standa eftir að hann væri
ýmist gagnrýndur fyrir að velja sjálf-
stæðismenn í stöður eða fyrir að velja
þá ekki. Hann væri óhræddur við að
feta ótroðnar slóðir og velja hina
hæfustu menn til starfa.
Menntamálaráðherra sagðist ekki
hafa haft samráð við forsætisráð-
herra né Alþýðuflokkinn. Og hann
væri ekki tilbúinn til að afturkalla
þessa ákvörðun.
Var ekki spurð
Kristín Einarsdóttir (SK-Rv)
taldi menntamálaráðherra lánlausan
mjög í sínum embættisveitingum.
Kristín sagði að samkvæmt þjóðminj-
alögum væri Lilja Ámadóttir, safn-
stjóri, staðgengill þjóðminjavarðar.
Eðlilegt hefði verið að biðja safn-
stjóra að taka að sér starfíð. En það
hefði hins vegar ekki verið gert.
Fréttir á skotspónum um að hún hefði
meiri hug til þess að vera safnstjóri
mætti menntamálaráðherra ekki
túlka á þann hátt að hún vildi ekki
taka að sér starfið. Kristin kvaðst
hafa orð hennar fyrir því að hún
hefði ekkert tækifæri fengið til að
segja já eða nei um það hvort hún
tæki starfíð; hún hefði aldrei verið
spurð. Krístin taldi að þótt niðurstað-
an hefði orðið sú að Lilja hefði hafn-
að starfanum hefði átt að auglýsa
stöðuna.
Fleiri þingmenn tóku til máls skipti
mjög í tvö horn í mati á ákvörðun
menntamálaráðherra og Guðmundi
Magnússyni. Tómas Ingi Olrich
(S-Ne) kom með þær viðbótarapplýs-
ingar að Svavar Gestsson hefði í sinni
embættistíð sem menntamálaráð-
herra ráðið í þréttán stöður, þar af
hefðu tvær verið auglýstar. Tómas
Ingi vísaði einnig til þess að í þjóð-
minjalögum væri tekið fram að, að
öðra jöfnu skyldi ráðinri maður með
sérfræðilega menntun í menningar-
sögu. Ræðumaður gat bætt nokkru
við stuttaralega greinargerð Svavars
Gestssonar á verðleikum Guðmundar
Magnússonar, en hann hefði BA-próf
í sagnfræði og heimspeki frá Há-
skóla Islands, Master of Science-próf
í rökfræði og aðferðafræði vísinda frá
London School of Economics. Hann
hefði kennt sem stundakennari við
HÍ, aðferðafræði sagnfræðinnar og
heimildarfræði. Hann hefði einnig
reynslu af stjórnunarstörfum, verið
aðstoðarmaður menntamálaráðherra.
Það væri hneyksli að halda því fram
að þessi maður væri ekki hæfur til
starfans.
Ólafur G. Einarsson mennta-
málaráðherra sagði menn gera lítið
úr þjóðminjaverði og ítrekaði að hann
hefði greint frá því að Lilja Árnadótt-
ir vildi ekki stöðuna; vildi vera áfram
í stöðu safnstjóra. Engin ástæða hefði
verið til að rengja þau orð.
Frumvarp til barnalaga:
Sameig*inleg forsjá verði heimiluð
SÓLVEIG Pétursdóttir (S-Rv) for-
maður allsherjarnefndar mælti
fyrir áliti og breytingartillögum
meirihluta nefndarinnar í fyrra-
kvöld við frumvarp til barnalaga.
Meðal nýmæla er að foreldrum
verður heimilt að semja um sam-
eiginlega forsjá. Þingmenn telja
frumvarpið til bóta en sumir hvetja
til varkárni varðandi sameiginlega
forsjá. Samtök um kvennaiista
vildu fresta gildistöku ákvæða um
þetta atriði fram til 1. júlí 1995
og nota tímann til að efla fjölskyld-
' uráðgjöf.
Sólveig Pétursdóttir (S-Rv) for-
maður allsherjarnefndar benti á, í
upphafí framsöguræðu, að á síðustu
áram hefðu orðið ýmsar breytingar
á viðhorfum til einstakra þátta í nú-
gildandi barnalögum og einnig væri
þörf á endurskoðun vegna laga um
aðskilnað dómsvalds og umboðsvalds
í héraði. Sóiveig fór í gegnum helstu
ákvæði og nýmæli framvarpins sem
er viðamikið og ítarlegt, alls 77 grein-
ar.
í 2. kafla frumvarpsins er gert ráð
fyrir þeirri grundvallarbreytingu að
afnumin verða í barnalögum hugtök-
in skilgetin börn og óskilgetin, í lög-
unum verður kveðið á um réttarstöðu
barna án tillits til þessara grannhug-
taka. í 3. grein frumvarpsins er
ákvæði um að eiginmaður eða sambú-
aðarmaður móður sem samþykkt hef-
ur skriflega og í votta viðurvist að
tæknifijóvgun fari fram á eiginkonu
eða sambúðarkonu hans, með sæði
úr öðram manni, skuli teljast faðir
barns. Sólveig Pétursdóttir lagði
áherslu á mikilvægi þess að tryggja
réttarstöðu barna sem getin væra
með tæknifijóvgun og þótt ákvæði í
barnalögum væri til bóta væri ljóst
að þörf væri á heildarlöggjöf um
tæknifrjóvgun.
*• Eitt mikilvægasta nýmæli í frum-
varpinu eru ákvæði um að foreldar
geti samið um sameiginlega forsjá
og tekur heimildin einnig til ógiftra
foreldra sem ekki búa saman. Ræðu-
maður lagði ríka áherslu á að grund-
völlurinn að sameiginlegri forsjá væri
samkomulag foreldra. Sameiginleg
forsjá yrði einungis heimiluð að ósk
beggja foreldra og gert að skilyrði
að foreldramir væru sammála um
þau atriði er vörðuðu bamið og upp-
eldi þess. Ein af breytingartillögTjm
sem meirihluti allsheijarnefndar flyt-
ur varðar og lýtur að því, að skírt
komi fram í lagatextanum að foreidr-
um verði skylt að taka ákvörðun um
hjá hvora þeirra bam skuli eiga lög-
heimili. Það foreldri sem bam á lög-
heimili hjá hefur réttarstöðu einstæðs
foreldris varðandi meðlagsgreiðslur
og greiðslur frá hinu opinbera en
foreldrar geta síðan samið sín á milli
um skiptingu greiðslna þessara. Sól-
veig lagði áherslu á að sameiginlegri
forsjá væri fyrst og fremst ætlað það
hlutverk að verða bömum til velfarn-
aðar og styrkja tengsl þeirra við báða
foreldra sína.
Nokkrar breytingar era gerðar
með ákvæðum um umgengnisrétt.
Tekip era af öll tvímæli um að barn
eigi rétt á umgengni við það foreldri
sitt sem ekki fer með forsjá þess og
gagnkvæmt. Heimilt er að beita dag-
sektum ef umgengnisrétti er tálmað
af því foreldri sem með forsjá barns
fer.
Réttur afa og ömmu
Meðal breytingartillagna meiri-
hlutans er einnig, að kveðið er á um
að sé annað foreldri látið eða bæði
eða foreldri sé ókleift að rækja um-
genginsskyldur sínar við bam geti
nánir vandamenn krafíst þess að
sýslumaður mæli fyrir um umgengni
þeirra við barnið. Að sögn ræðu-
manns var þessi tillaga ekki hvað
síst gerð með tilliti til afa og ömmu
sem vilja eðiilega umgangast sín
barnabörn.
34. gr. varðar úrlausn ágreinings
um forsjá. Gert er ráð fyrir því að
dómstólar greiði úr ágreiningi um
forsjá barna en leita megi eftir því
að dómsmálaráðuneytið ráði málinu
til lykta ef báðir foreldrar óska eftir
því. Með hliðsjón af því að foreldrar
virðast fremur kjósa að fara stjóm-
valdsleiðina en hina formfastari dóm-
stólaleið þyki rétt að þeir geti sjálfir
valið hvora leiðina þeir fari. Þannig
væri best komið til móts við fólkið í
landinu.
Fjölskylduráðgjöf
Ragnhildur Eggertsdóttir
(SK-Rn) mælti fyrir séráliti Samtaka
um kvennalista. Hún taldi ekki tíma-
bært að taka upp sameiginlega forsjá
á meðan ekki
væri boðið upp á
fullnægjandi
fjölskylduráðg-
jöf hér á landi.
Því flutti hún
breytingartil-
lögu um að
ákvæði þetta
varðandi öðlaðist
ekki gildi fyrr en
1. júlí 1995,
enda verði þá búið að setja öfluga
fjölskylduráðgjöf á laggimar. Ragn-
hildur gerði einnig tillögu um að fellt
yrði á brott ákvæði sem heimilar
sýslumanni að beita dagsektum
gagnvart foreldri sem hefur forsjá
barns en tálmar hinu foreldrinu að
njóta umgengnisréttar við bamið.
Hún taldi að umgerigni barns við
foreldri sem væri þvinguð fram með
dagsektum gæti aldrei orðið til góðs
fyrir barn.
Björn Bjarnason (S-Rv) gerði
grein fyrir fyrirvara sem hann gerir
við nefndarálit meirihlutans. Fyrir-
varinn lýtur að því ákvæði að unnt
sé að skjóta ágreiningi í forsjármálum
bæði til dómstóla og dómsmálaráðu-
neytis. Bjöm var þeirrar skoðunar
að afnema bæri afskipti ráðuneytisins
og aðeins hafa dómstólaleiðina. Björn
Bjamason taldi heldur ekki unnt að
líta framhjá þeim ótta sem kæmi
m.a. fram í umsögn Dómarafélags
íslands: „Stjómin vill ekki mæla gegn
nýskipan um sameiginlega forsjá for-
eldra við skilnað og sambúðarslit.
Hún óttast hins vegar að sú skipan
sé aðeins frestun á erfíðri ákvörðun
og muni skapa fleiri vandamál síðar
en hún leysir."
Svavar Gestson (Ab-Rv) tók und-
ir þau vamaðarorð að sameiginleg
forsjá mætti ekki verða til þess að
fresta erfíðri ákvörðun. Börn þyrftu
öryggi og stöðugleika. Það mætti
ekki verða svo að báðir foreldrar
héldu sig hafa forsjána — með þeim
raunverulegu og raunalegu aflciðing-
um að hvorugt hefði.
Svavar hvatti til aukinnar og
bættrar fjölskylduráðgjafar og hafði
fulla samúð og skilning á þeim hug
sem kæmi fram í breytingartillögu
Kvennalistans en honum fannst hún
samt vera þannig heldur veikburða;
hver ætti að ákveða hvað væri „öflug
fjölskylduráðgjöf." Það sem Svavar
Gestsson vildi að Alþingi gerði til að
bæta hag og rétt.Iandsins bama var
að Alþingi samþykkti þrjú frumvörp
sem varða böm. Þetta framvarp.
Framvarp um vemd bama og ungl-
inga. Og síðast en ekki síst, frum-
varp um umboðsmann barna. En
Guðrún Helgadóttir (Ab-Rv) hefur
endurtekið barist fyrir því máli.
Ingi Björn Albertsson (S-Rv)
lýsti furðu sinni á þeim þunga sem
Svavar legði á samþykkt frumvarps-
ins um umboðsmann barna m.t.t. að
það hefði ekki hlotið afgreiðslu á
þeim þingum þegar Alþýðubandlagið
hefði verið í stjómarliði. Ingi Bjöm
gerði grein fyrir sínum fyrirvöram
við nefndarálitið en þeir lytu að
mörgu leyti til sömu atriða og Björn
Bjamason hefði gert athugasemd við.
En hann gerði athugasemdir við
nokkrar aðrar greinar, s.s. að ákvæði
frumvarpsins kvæðu fortakslaust á
um að ávallt skyldi leita álits barns
í forsjármáli. En í óbreyttu formi
segir í 34 gr: „Veita skal barni, sem
náð hefur 12 ára aldri, kost á að tjá
sig um forsjármál, nema telja megi,
að slíkt geti haft skaðvænleg áhrif á
bamið eða sé þýðingarlaust fyr úrslit
málsins. Rétt er einnig að ræða við
yngra barn, eftir því sem á stendur,
miðað við aldur þess og þroska."
Viðhlítandi þrenning
Guðrún Helgadóttir (Ab-Rv) lét
sterklega í ljós þá von að Alþingi
samþykkti þau þijú frumvörp sem
Svavar Gestsson hefði nefnt. Þetta
mál væri ekki flokkspólitískt. Guðrún
sagði að bamið og velferð þess hlyti
að vera í fyrirrúmi og bamið ætti
rétt á að umgangast báða foreldra
og löggjafínn hlyti að móta þá stefnu
að báðir foreldranir bæru ábyrgð.
Guðrún benti á að framvarpið heimil-
aði einungis sameiginlega forsjá þeg-
ar um það væri samkomulag’ milli
foreldranna. Hún hlyti að styðja þessa
heimild, þótt henni væri ljóst að þessu
úrræði fylgdu vandamál. Guðrún tók
mjög sterklega undir þá athugasemd
Björns Bjarnasonar að ekki ætti að
rugla saman dómsvaldinu og fram-
kvæmdavaldinu.
Nokkur orðaskipti urðu undir þing-
skaparliðnum „andsvör" um frum-
varp Guðrúnar Helgadóttur um um-
boðsmann barna. Það kom fram að
Össur Skarphéðinsson (A-Rv) vara-
formaður alísheijarnefndar hefur lýst
því yfir að frumvarpið fengi viðhlít-
andi afgreiðslu. Björn Bjarnason
nefndarmaður í allsheijarnefnd taldi
ekki annað viðhlítandi en að fá góðan
tíma til að fara yfír frumvarpið. Guð-
rún taldi ekki annað viðunandi en að
það mál yrði samþykkt.
Páll Péturssson (F-Nv) lýsti því
yfír fyrir hönd framsóknarmanna að
þeir styddu framvarpið enda hefðu
þeirra fulltrúar í allsheijarnefnd
skrifað undir nefndarálitið án fyrir-
vara.
Sólveig Pétursdóttir þakkaði fyr-
ir þessa umræðu. Hún ítrekaði að
sameiginleg forsjá byggðist á sam-
komulagi foreldra og margir biðu
eftir þessari heimild. Sólveig sagði
það rétt og skiljanlegt að margir
hefðu bent á að þarft væri að efla
fjölskyiduráðgjöf samhliða sameigin-
legri forsjá. Ræðumaður vísaði til
orða sem fram hefði komið í hennar
fyrri ræðu þar sem bent var á að
nokkur ráðgjöf væri þegar veitt, s.s.
af Þjóðkirkjunni og þá væra einnig
starfandi fjöldi sérfræðinga sem
veittu fjölskylduráðgjöf. Þörf á fjöl-
skylduráðgjöf væri vissulega brýn en
sú þörf væri þó miklum mun brýnni
til handa þeim foreldrum sem ættu
í ágreiningsmálum um börn sín, hvort
heldur væri um forsjá eða um-
gengni, heldur en þegar foreldrar
væra sammála um að fara sameigin-
lega með forsjá.
Varðandi hið tvíþætta úrlausnar-
kerfí í ágreiningsmálum um forsjá,
þá benti Sólveig á það að fram kæmi
í greinargerð með framvarpinu að ráð
væri fyrir því gert að dómstólaleiðin
yrði aðalreglan en foreldrar gætu
farið í dómsmálaráðuneyti ef þeir
væra um það sammála. Stjórnvalds-
leiðin væri þjónusta við fólk og ódýr-
ari kostur.
Umræðu lauk á tólfta tímanum í
fyrrakvöld en atkvæðagreiðslu var
frestað. En í gær voru greidd at-
kvæði um frumvarpið. Voru tillögur
meirihluta allsherjarnefndar sam-
þykktar en tillögur minnihluta felld-
ar. Guðrún Helgadóttir sat hjá við
atkvæðagreiðslu um þær greinar
frumvarpsins sem snerta hið tvískipta
úrlausnarkerfí í ágreiningsmálum um
forsjá. Hún vildi að þetta atriði yrði
skoðað betur og boðaði breytingartil-
lögur við þriðju umræðu ef ekki yrði
við því orðið. Ingi Björn Albertsson
hefur lagt fram breytingartillögu um
að fella niður 12 ára aldursmörk eða
viðmiðun í ákvæðum 34. gr.