Morgunblaðið - 11.09.1993, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 11. SEPTEMBER 1993
FERILL ARAFATS
SATTARGERÐ ISRAELA OG PALESTINUMANNA
Skæruliðaleiðtogi vill
friðarstefnu og sættir
Reuter
Holst og Arafat
JOHAN Jergen Holst, utanríkisráðherra Noregs, ræðir við Yasser Arafat rétt áður en hinn síðarnefndi
afhenti Norðmanninum bréfið með staðfestingu PLO á tilverurétti Israels. Holst færði síðan ráðamönn-
um í Jerúsalem bréfið.
LÁGVAXINN og fremur pervis-
inn, stórnefjaður maður í snjáðum
hermannaklæðum, augnaráðið
barnslega sakleysislegt, vottur af
ístru, ávallt skammbyssa í beltis-
hulstrinu, nokkurra daga skegg-
broddar í andlitinu. Um höfuðið
ber hann köflóttan klút sem bund-
inn er þannig að hann minnir á
kort af Palestínu. Þannig er
myndin sem almenningur um all-
an heim hefur í meira en þrjá
áratugi haft af Yasser Arafat,
helsta leiðtoga Palestinumanna
sem dreifðir eru um mörg araba-
lönd og víðar. Honum hefur ýmist
verið lýst sem hermdarverka-
verkamanni og barnamorðingja
eða hugprúðum baráttumanni
fyrir réttindum þjóðar sinnar. En
eitt hefur hann ekki verið þekktur
fyrir og það er að tjá sig svo skýrt
að enginn fari í grafgötur um
skoðanir hans.
Árið 1988 sagðist Arafat viður-
kenna tilvistarrétt ísraels og for-
dæma hryðjuverk en orðalagið var
svo óljóst að ísraelar vísuðu ummæl-
um hans á bug sem áróðursbragði.
Ef til vill réð það úrslitum að harð-
línumenn voru þá við völd í ísraei,
ekki menn sátta á borð við Shimon
Peres og Yitzhak Rabin. Arafat hef-
ur óspart beitt þeirri gömlu aðferð
að nota orðin til að fela hugsanir
sínar við umræður í forystu Frelsis-
samtaka Palestínu, PLO, hann hefur
reynt að forðast að styggja nokkurn
þar á bæ. Þannig hefur honum hins
vegar oft tekist að sætta þær geró-
líku fylkingar sem mynda PLO.
Arafat er orðinn 64 ára. Hann
kvæntist í fyrsta sinn í fyrra, konan
er innan við þrítugt, var kristin en
snerist til islams fyrir giftinguna.
Hún viðurkennir í blaðaviðtölum að
hún sjá ekki mikið til bónda síns,
þegar Arafat er ekki á næturlöngum
fundum í Túnisborg er hann á ferða-
lögum. Nú hillir loks undir að hann
eignist raunverulegt heimili í Palest-
ínu.
Árið 1959 stofnaði Arafat ásamt
fáeinum Palestínumönnum í Kúveit
Fatah, fyrsta skæruliðahóp. Palest-
ínumanna en þess skal þó getið að
þegar í janúar 1953 afhenti Arafat
leiðtogum Egyptalands bréf, ritað
með blóði sínu, þar sem hann bað
þá um að „gleyma ekki Palestínu".
Fatah var þó framan af varla nema
nafnið eitt en árið 1963 heimilaði
Alsír hópnum að opna sína fyrstu
skrifstofu erlendis. Þáttaskil urðu
síðan 1965 er Fatah hóf skæruliða-
árásir í ísrael.
Hryðjuverk í þágu
málstaðarins
Fatah er enn stærsti hópurinn í
Frelsissamtökum Palestínu, PLO,
sem Arafat hefur verið í forystu
fyrir frá 1969 en þá var hann ótví-
rætt orðinn þekktasti leiðtogi Palest-
ínumanna. Liðsafii Fatah er um
6.000 vopnaðir menn. Mikilvægir
hópar Palestínumanna sem eru and-
vígir stefnu Arafats eru PFLP, und-
ir stjóm Georges Habash í Damask-
us í Sýrlandi sem ræður yfir um
2.000 mönnum, PFLP-GC með 300
menn undir forystu Ahmeds Jibrils
sem einnig hefur aðalstöðvar í Dam-
askus, DFLP, leiðtogi Nayef Haw-
atmeh, með 1.500 manna lið, einnig
með höfuðaðsetur í Damaskus og
loks hreyfing Abu Abbas, PLF, sem
ræður yfir um 500 manna liði og
hefur hreiðrað um sig í Bagdad hjá
Saddam Hussein. Í Irak hafa árum
saman verið mikilvægustu æfinga-
búðir skæruliða PLO.
Arafat tókst .að vekja athygli
umheimsins á málstað Palestínu-
manna og halda lífi í vonarneista
þeirra sem létu sig dreyma um sjálf-
stætt ríki. Aðferðirnar voru oft ógeð-
felldar, margir af skæruliðahópum
PLO stunduðu hvers kyns hermdar-
verk gegn óbreyttum borgurum,
sprengjutilræði, launmorð og flug-
rán, á Vesturlöndum til að vekja
athygli á kröfum sínum um að hætt
yrði stuðningi við ísrael.
Kameiyónið
Fjárhagslega studdist Arafat að-
allega við arabaríkin í „vopnaðri
frelsisbaráttu" sinni eins og hann
vildi nefna starfsemi skæruliðahóp-
anna. Fæstum er kunnugt um póli-
tískar skoðanir Arafats, að hætti
kamelljónsins lagaði hann sig að
aðstæðum hverju sinni og undi sér
ekkert verr í félagsskap marxista
en olíufursta. Hann taldi auðug olíu-
ríki við Persaflóa á að styrkja barátt-
una rausnarlega með fé og kommún-
istaríkin veittu að sjálfsögðu hjálpar-
hönd. Bandaríkin voru bakhjarl Isra-
els og kalda stríðið tryggði þess
vegna stuðning Sovétríkjanna við
málstað Palestínu er fram liðu stund-
ir.
Stundum brást þó Arafat illilega
bogalistin. Hussein Jórdaníukonungi
sinnaðist t.d. við PLO og 1971 lét
hann herafla sinn nánast gera út
af við alla skæruliðaflokka PLO í
landinu. Leifar hópa Arafats flúðu
til Líbanons. ísraelar réðust inn í
Líbanon 1982 og ári síðar varð Ara-
fat að flýja eftir uppreisn nokkurra
liðsmanna PLO, í þetta sinn fór hann
til Túnis þar sem aðalstöðvar PLO
eru nú.
ísraelar hafa oft vitnað í ummæli
einstakra Palestínumanna sem hafa
í tilfinningaofsa hótað að reka alla
gyðinga út í sjó og vafalaust eru
þeir arabar margir sem hafa alið
slíka drauma um að hefna grimmi-
lega fyrir ítrekaðar hrakfarir á víg-
vellinum. En upprunalega voru
ákvæði í stefnuskrá Fatah þar sem
kveðið var á sameiginlegt ríki araba
og gyðinga í Palestínu. Ísraelar
lögðu undir sig fjölmenn svæði,
byggð Palestínumönnum, í sex daga
stríðinu árið 1967. Frá miðjum átt-
unda áratugnum hefur Arafat rekið
áróður fyrir því að Palestínumenn
sættu sig við að fá að stofna eigið
ríki á þessum svæðum. Niðurlagið í
Líbanon varð til að styrkja þessa
skoðun hans. En 1990 varð honum
á reginskyssa.
Saddam og Kúveit
Arafat sneri við blaðinu 1990,
lagði af sáttastefnuna í bili og studdi
Saddam Hussein Iraksforseta í deil-
unum og síðar stríðinu við banda-
menn vegna innrásarinnar í Kúveit.
Hann setti allt sitt traust á að Sadd-
am kæmist upp með hernámið í
Kúveit og virðist hafa gert ráð fyrir
forsetinn yrði senn orðinn leiðtogi
alls arabaheimsins. Þær vonir brugð-
ust og olíuríki við Persaflóa, þ. á
m. Saudi-Arabía sem Saddam er
talinn hafa ætlað að leggja undir sig
á eftir Kúveit, kipptu nú að sér hend-
inni og hættu fjárstuðningi við PLO.
Þetta var reiðarslag, fé var það
eina sem PLO hafði aldrei skort en
nú voru ekki sinni til peningar til
launagreiðslna, hvað þá að hægt
væri að krækja sér í aukasporslur
en PLO hefur verið alræmt fyrir fjár-
málaspillingu.
Menn hafa mjög velt vöngum yfír
sinnaskiptum Árafats sem hefur
heitið því svo oft að fáni Palestínu
an fiyst síðan til Jerúsalem.
1948-49: Berst á Gaza-svæðinu og í
Jerúsalem í stríðinu gegn ísrael.
1950-60: Lýkur verkfræðinámi við Kaíró-
háskóla.
1956: Berst með Egyptum í Súez-striðinu.
1959: Stofnar Fatah-samtökin.
1963: Alsír leyfir Fatah að opna skrifstofu.
1965: Fyrstu árásir Fatah í Israel.
1969: Leiðtogi PLO.
1971: Hussein Jórdaniukonungur brýtur
skæruliða PLO á bak aftur í landi sínu.
1970-80: Byrjar að berjast fyrir stofnun
sjálfstæðs Palestínuríkis á hernumdu
svæðunum.
1982: Neyðist til að flýja með lið sitt frá
Vestur-Beirút.
1983: Frakkar veita honum vemd er hann
flýr frá Líbanon.
1988: Hafnar viðræður við Bandarlkin er
hafa hundsað PLO undangengin 13 ár.
Lýst yfir stofnun Palestínuríkis.
1989: Lýstur forseti Palestínu
1991: Styður innrás Saddams í Kúveit.
Flóaríki hætta fjárhagsaðstoð við PLO.
1992: Sleppur lifandi úr flugslysi í Líbýu.
1993: Samþykkir tillögur um takmarkaða
sjálfstjóm á hernumdu svæðunum. Rót-
tækir andstæðingar í PLO hóta að myrða
Arafat, segja hann hafa svikið málstaðinn.
muni blakta yfir Jerúsalem. Gagn-
rýnendur hans innan PLO benda á
að í samningnum um takmarkaða
sjálfsstjórn séu engin heit um að
Palestínumenn fái fulla sjálfsstjórn
á öllum hernumdu svæðunum, að-
eins að samið verði um þau mál síð-
ar. Stuðningsmenn samningsins
benda á að Israelar geri sér grein
fyrir breyttum aðstæðum, þeir muni
að lokum sætta sig við hið óumflýj-
anlega og leyfa Palestínumönnum
að stofna sitt eigið ríki. En þetta
eru framtíðardraumar, hvers vegna
leggur Arafat svo mikið undir núna?
Erfið staða
Að sjálfsögðu ber ekki að van-
meta eðlilega þrá sem Arafat ber í
bijósti eftir friði eftir áratuga bar-
áttu, þar getur verið að helsta ástæð-
an fyrir sinnaskiptunum leynist. En
pólitísk staða Arafats hefur versnað
mjög undanfarin ár, einkum vegna
mistakanna í Persaflóastríðinu 1991
og fleira kemur til.
Friðarviðræðumar sem hófust í
Madrid 1991 voru sögulegt skref en
PLO voru ekki opinberlega til stað-
ar, því harðneituðu ísraelar. Þessi
staðreynd þótti lýsandi fyrir krögg-
umar sem Arafat og PLO vom að
komast í. Andstaða við leiðtogann
hefur magnast meðal Palestínu-
manna eftir að uppreisnin á her-
numdu svæðunum, intifada, hófst
1987. Róttækar hreyfingar á borð
við heittrúarsamtökin Hamas hafa
róið undir á Gaza og hafnað öllum
samningum við ísraela. PLO hefur
að vísu sterk tök á hernumdu svæð-
unum en uppreisnin var framtak
íbúanna sjálfra, Arafat hefur því
þurft að beita hörku til að minna á
forystuhlutverk PLO.
Árafat óttast að andstæðingarnir
muni eflast enn ef ekki verði nein
breyting á stöðu mála. Vitað er að
íran, verðandi stórveldi Mið-Austur-
landa, styður við bakið á Hamas og
fleiri hópum, óþreyja yngra fólks fer
vaxandi. Arafat hafði því ærnar
ástæður til að taka áhættu núna,
svo mjög var farið að fjara undan
valdi hans.
Samantekt: Kristján Jónsson.
Trúum varla að nú sé friður
- segir Edda Guðnason, sem búsett er í Jerúsalem
„ÞAÐ ER mikill spenningur hér, fólk er áhugasamt um það sem
er að gerast, bæði hér og í Líbanon," segir Magnús Hallgríms-
son, verkfræðingur hjá Sameinuðu þjóðunum í Israel og Líban-
on. Allt hefur verið með kyrrum kjörum í ísrael eftir að samkomu-
lag um gagnkvæma viðurkenningu ísraela og PLO var undirritað
í gær. Edda Guðnason, sem búsett er í Jerúsalem, sagði mikla
gleði ríkjandi en um leið áhyggjur af því að hvernig samkomulag-
inu reiddi af í raun.
„Við erum óskaplega glöð en
við erum einnig hrædd um að
vera fyrir vonbrigðum. Þetta er
einkennileg tilfinning,*' sagði
Edda. Hún sagði að þrátt fyrir
að spennan væri mikil, væri lítið
um að vera á götunum. „Fólk virð-
ist ekki telja tímabært að halda
upp á samkomulagið, það er byij-
un á friði en ekki eins ljóst eins
og þegar Camp-David samkomu-
lagið var undirritað. Nú bíður fólk
og sér hvað gerðist, maður þorir
varla að vona að nú sé friður
enda eru mörg óleyst vandamál."
Maður Eddu, ísraelinn Yerom
Vardimon sagðist tilheyra þeim
rúma helmingi þjóðarinnar sem
fagnaði samkomulaginu. í skoð-
anakönnunum sem birtar hefðu
verið í gær, hefðu rúm 50% verið
hliðholl samkomulaginu en 42%
talið að það myndi ekki leiða til
góðs.
Spennan var öllu minni í Tel
Aviv, að sögn Peter G. Naschitz,
ræðismanns íslands. „Þeim sem
styðja samkomulagið er létt. Þetta
er söguleg stund, flestir telja að
samkomulagið muni standa þó
auðvitað sé alltaf einhver hætta
á að upp úr slitni. Það er alltaf
hætta fólgin í djarflegum ákvörð-
unum.“
Magnús Hallgrímsson sagði
gærdaginn vera mikinn gleðidag.
„Menn vonuðu auðvitað að eitt-
hvað kæmi en líkumar á því Pa-
lestínumenn féllust á annað en
fullkomið afsal voru frekar litlar
fram að þessu. Þetta gengur langt
fram úr öllum vonum en auðvitað
eru menn einnig hræddir um að
samkomulagið haldi ekki.“