Morgunblaðið - 20.11.1994, Blaðsíða 16
16 SUNNUDAGUR 20. NÓVEMBER 1994
MORGUNBLAÐIÐ
> s* xf-- t *■- *£wí'
„Fráleitt að rányrkja
Norámanna
komi þeim tií góða"
SVO SEM kunnugt er, hefír
norsk-íslenzki síldarstofninn
farið ört vaxandi síðustu árin
og er hrygningarstofninn nú
talinn vera um þijár milljónir tonna
eða fimm til sex sinnum stærri en
hrygningarstofn íslenzku sumar-
gotssíldarinnar, en sá stofn hefír
einn borið uppi sfldveiðar hér við
land eftir hrunið mikla á norsk-
íslenzka stofninum seint á sjöunda
áratugnum. Góðir og mjög góðir
árgangar munu bætast við hrygn-
ingarstofn norsk-íslenzku síldarinn-
ar á næstu árum, þannig að ef ekki
kemur til óvæntra áfalla af völdum
náttúrunnar eða af öðrum ástæðum,
má búast við mikilli aukningu á
stofnstærðinni, sem hlýtur að leiða
til stóraukinna veiðiheimilda.
Eftir að stofninn fór aftur að
stækka verulega, hefir síld úr honum
gengið að sumrinu æ lengra út frá
norsku ströndinni í fæðuleit og hafa
rússnesk og norsk rannsóknaskip
síðustu sex árin fundið hana hvað
eftir annað skammt fyrir utan ís-
lenzku fískveiðilögsöguna norðaust-
ur af landinu og jafnvel innan ís-
lenzku lögsögunnar, skv. upplýsing-
um, sem fengust frá Noregi árið
1992.
Ástæðan fyrir hruni stofnsins
Morgunblaðið ræddi þessa þróun
mála við Gunnar Flóvenz, formann
stjómar Síldarútvegsnefndar. Hann
hefur manna mest barizt fyrir rétt-
indum okkar hvað varðar norsk-
íslenzka síldarstofninn.
„Ég hef oft haldið því fram að
hrun norsk-íslenzka síldarstofnsins
sé eitt af mestu efnahagslegu áföll-
unum, sem ísland hefir orðið fyrir á
öldinni," segir Gunnar. „En hver var
ástæðan fyrir svo til algjöru hruni
þessa fyrrum stærsta síldarstofns
heims? Og hvers vegna tók það heil-
an aldarfjórðung að byggja hann upp
á ný?
Svör við báðum þessum spurning-
um hafa legið nokkuð ljós fyrir þótt
þeir aðilar, sem höfuðábyrgðina
bera, eigi stundum erfítt með að
viðurkenna mistök sín.
„Ég hygg þó að flestir, sem til þessara mála
þekkja,“ segir Gunnar Flóvenz, formaður
stjómar Síldarútvegsnefndar, í viðtali við
Hjört Gíslason, „viðurkenni að helzta
ástæðan fyrír hmni stofnsins hafí verið
hinar geffndarlausu veiðar Norðmanna á
ungsíldinni á uppeldisstöðvunum við Norður-
Noreg þannig að um eðlilega endumýjun
stofnsins gat ekki orðið að ræða.“
Ég hygg þó að flestir, sem til
þessara mála þekkja, viðurkenni að
helzta ástæðan fyrir hruni stofnsins
hafí verið hinar gengdarlausu veiðar
Norðmanna á ungsíldinni á uppeldis-
stöðvunum við Norður-Noreg þannig
að um eðliíega endurnýjun stofnsins
gat ekki orðið að ræða.
Eftir að ljóst varð að í óefni var
komið í lok sjöunda áratugarins,
leyfðu norsk stjórnvöld veiðiflota
sínum að eltast við leifar hrygning-
arstofnsins, sem leiddi til þess, að
hann komst í slíkt lágmark, að vafa-
samt var talið að hann myndi ná
að rétta við.
Veiðar leyfðar þvert ofan í
vðvaranir fiskifræðinga
Norskir fískifræðingar virtust
lengi að átta sig á hættunni og þeg-
ar þeir loksins gerðu sér hana ljósa
og hvöttu til algjörrar veiðistöðvun-
ar, brugðust norsk stjórnvöld og
leyfðu áfram veiðar þvert ofan í við-
varanir fiskifræðinga.
Fyrir hrunið mikla í.lok sjöunda áratugarins hélt
hrygningarstofn norsk-íslensku síldarinnar sig
í 7-8 mánuði af árinu á hafsvæðunum norður og
austur af íslandi, en var aðeins í um 2 mánuði
við Noreg.
Uppsetning
Gunnars Flóvenz
Gunnar Flóvenz
Á árinu 1978 voru allir fiskifræð-
ingar sammála um að stöðva yrði
veiðarnar með öllu, ef koma ætti í
veg fyrir algjöra útrýmingu stofns-
ins, en norsk stjórnvöld létu áfram
undan þrýstingi útvegsmanna, sjó-
manna og fleiri hagsmunaaðila og
heimiluðu veiðar en þó að vísu á
takmörkuðu magni. í því sambandi
er rétt að geta þess að reynslan
hafði þegar sýnt á árunum á undan,
að kvótamörkin höfðu ekki verið virt,
samanber „svörtu síldina" svo-
nefndu, sem hvergi kom fram á afia-
skýrslum.
Málið rætt við
sj ávarútvegsráðherra
Snemma á þessu sama ári ræddi
ég mál þessi við þáverandi sjávarút-
vegsráðherra, Matthías Bjarnason,
og benti á að nauðsynlegt væri að
íslenzk stjórnvöld og Hafrannsókna-
stofnunin gerðu sitt ýtrasta til þess
að reyna að koma í veg fyrir að
norsk stjórnvöld létu áfram undan
þrýstingi norsku hagsmunahópanna
meðan stofninn væri að komast í
eðlilegt ástand.
Sjávarútvegsráðherra brást skjótt
og vel við og hafði samband við
þáverandi norskan starfsbróður
sinn, Eyvind Bolle. Tjáði Matthías
mér að Bolle hefði lofað sér því að
taka ekki ákvarðanir í málinu nema
að höfðu samráði við hann.
Svikið loforð
Þetta loforð var ekki efnt og stað-
festi Matthías það í skorinorðri
grein, er hann ritaði í Morgunblaðið
tveim árum síðar í tilefni greinar
um sama efni, sem ég hafði skömmu
áður birt í sama blaði.
Eftir miklar deilur bönnuðu norsk
stjórnvöld með öllu veiðar úr norsk-
íslenzka stofninum 1979 en létu svo
aftur undan þrýstingi hagsmuna-
hópanna og leyfðu veiðar á ný árið
1980, þrátt fyrir að síldarstofninn
væri í sama hættuástandinu og árið
áður og þrátt fyrir alvarlegar aðvar-
anir Alþjóða hafrannsóknaráðsins.
I áðurnefndri grein er ég að gefnu
tilefni ritaði um mál þessi í Morgun-
blaðið sumarið 1980, vakti ég m.a.
athygli á því, að sú skoðun væri
almennt ríkjandi 1 Noregi, að næði
stofninn ákveðinni stærð á ný, myndi
hann halda á haf út, og þá sennilega
á íslandsmið, í ætisleit að lokinni
hrygningu, eins og ætíð fyrir hrunið
mikla í lok sjöunda áratugarins.
Benti ég jafnframt á að ýmsir hags-
munahópar í Noregi hefðu ekki farið
dult með þá skoðun, að því væri
æskilegast fyrir Norðmenn að koma
í veg fyrir þetta með það háum veið-
ikvótum, að stofninn nái ekki að
verða aftur það stór að hann tæki
upp fyrri ætisgöngur til íslandsmiða.
Norðmenn höfðu þá skipt um nafn
á stofninum og nefndu hann norska
vorgotssíld og sagði Bolle þá að
stofninn væri orðinn séreign Norð-
manna, enda hentaði þeim ekki leng-
ur að nefna síldina „Atlanto-skand-
iska síld“ eins og þeir höfðu áður
gert eða Íslandssíld eins og þeir
nefndu hana að sumrinu og haust-
inu,“ segir Gunnar.
Hátíðlegur samningur
frændþjóða
Gunnar hefur tekið saman helztu
ákvæði samkomulags íslands og
Noregs um fiskveiði og landgrunns-
mál sem var undirritað vorið 1980:
í upphafi samkomulagsins var því
m.a. lýst yfir að ríkisstjórnir beggja
landanna „viðurkenni nauðsyn á
raunhæfum ráðstöfunum til vernd-
unar, skynsamlegrar nýtingar og
endurnýjunar lifandi auðæfa hafs-
ins ...“ (1. málsgrein)
„viðurkenni að samkvæmt þjóð-
arrétti bera löndin tvö sem strand-
ríki höfuðábyrgð á raunhæfri
verndun og skynsamlegri nýtingu
þessara auðlinda" (2., málsgr.)
„viðurkenni mikilvægi sam-
ræmds, náins og vinsamlegs sam-
starfs milli landanna tveggja..."
(3. málsgr.)
„viðurkenni hversu mjög efnahag-
ur íslands sé háður fiskveið-
um .. .“ (4. málsgr.)
í 1. grein samkomulagsins segir
svo:
„Aðilar skulu hafa samstarf um
framkvæmdaatriði á sviði físk-
veiða og skal sérstök áhersla lögð
á ráðstafanir vegna verndunar,
i
€
i
I
i
£
i
€
i