Morgunblaðið - 15.07.1995, Blaðsíða 20

20 LAUGARDAGUR 15. JÚLÍ 1995
AÐSENDAR GREIIMAR
MORGUNBLAÐIÐ
í LEIÐARA Morg-
unblaðsins 9. júlí sl.
undir heitinu „Eflum
einkaframtak“ kom
fram sú skoðun að
tímabært væri að efna
til umræðu um einka-
væðingu ríkisfyrir-
tækja og um stöðu
Pósts og síma. Undir-
ritaður þekkir best til
rekstrar fjarskipta-
hluta Pósts og síma en
ætlar þó að drepa á
nokkur atriði sem
snerta einkavæðingu
almennt, sérstaklega
þar sem í áðumefndum
leiðara er eins og oft
áður í slíkri umræðu ekki minnst á
hagsmuni viðskiptavina þeirra fyrir-
tækja sem á að einkavæða.
Sala á þjónustufyrirtækjum í eigu
opinberra aðila til að grynnka á
skuldum eins og lagt er til, er óráð-
leg, þar sem söluverðið verður greitt
með hærri þjónustugjöldum til neyt-
enda, sem þegar hafa byggt upp
fyrirtækið, því að sjálfsögðu vilja
nýir eigendur fá kaupverðið til baka
sem fyrst.
í þeirri umræðu sem átt hefur
sér stað um einkarekstur og opin-
beran rekstur heyrist því sjónarmiði
oft haldið fram að ríkið
eigi ekki að skipta sér
af hlutum sem aðrir
geti séð um og opinber
fyrirtæki eigi ekki að
standa í samkeppni við
einkaaðila. Með þess-
um fullyrðingum er
ekki litið á aðalatriði
málsins sem hlýtur að
vera, á hvem hátt hægt
sé að veita besta þjón-
ustu á hagstæðasta
verðinu. Vissulega er
það rétt að mjög oft er
einkarekstur hag-
kvæmasta fyrirkomu-
lagið og áreiðanlega
era dæmi um fyrirtæki
sem ríkið ætti að hætta rekstri á,
en engu að síður þarf að meta hvert
tilfelli án fordóma. Sama má raunar
segja um samkeppnina, hún getur
stuðlað að lægra verði og hagkvæm-
ari rekstri, ef markaðurinn er nógu
stór miðað við tilkostnaðinn við að
koma á fót samkeppnisfyrirtæki.
Enginn efast um að samkeppni hef-
ur skilað sér í lægra verði á mat-
vöra á höfuðborgarsvæðinu, en ekki
er jafn ljóst að hún skili sama ár-
angri í sveitarfélagi á stærð við Fiat-
eyri.
Nákvæmlega sömu lögmál gilda
Stundum þarf að seilast
ansi langt til að rök-
styðja trúarkenningar,
segir Bergþór Hall-
dórsson, sem hér svar-
ar leiðara Morgunblaðs-
ins um einkavæðingar
ríkisfyrirtækja.
um rekstur fjarskipta. Þó að menn
komist að því að samkeppni gæti
skilað árangri í Þýskalandi þar sem
80 milljónir búa á landssvæði, sem
er rúmlega þrefalt stærra en ísland,
er alls ekki sjálfgefið að sami árang-
ur náist í dreifbýlinu hérlendis.
Þó að Póstur og sími sé stórt
fyrirtæki á islenskan mælikvarða
er það lítið miðað við þau fyrirtæki
sem standa í hliðstæðum rekstri
erlendis. Sú hugmynd Morgunblaðs-
ins að btjóta fyrirtækið upp í smærri
einingar myndi gera reksturinn
óhagkvæmari þar sem ýmsir verk-
þættir sem nú eru á einum stað
yrðu að deilast upp. Auðvitað yrði
auðveldara að standa í samkeppni
við fyrirtækið ef byijað er á að gera
reksturinn dýrari með ákvörðun
stjórnvalda. Þarna horfir leiðarahöf-
undur svo ákveðið á mikilvægi sam-
keppninnar frá sjónarhóli einkafyr-
irtækisins að hagsmunir neytend-
anna gleymast. Ef menn tryðu því
raunveralega að annað fyrirtæki
gæti skilað neytendum hagstæðari
þjónustu en P&S gerir nú, þyrfti
ekki að gera neinar breytingar áður
en sú samkeppni kæmi fram. Reglur
Samkeppnisstofnunar voru settar til
að tryggja að samkeppni skili sér
til hagsbóta fyrir neytendur en ekki
til að halda verði á vöru eða þjón-
ustu uppi svo líf samkeppnisaðila
verði þægilegra.
í meira en áratug hefur verið
samkeppni í sölu notendabúnaðar
og hafa mörg einkafyrirtæki tekið
þátt í henni, en Morgunblaðið hefur
oft sett fram þá skoðun að Póstur
og sími eigi að hætta þeirri sam-
keppni og telur enn að það sé æski-
leg byrjun!
Þegar rekstur farsímakerfisins
hófst árið 1986 ákvað ráðherra að
farsímar yrðu einungis til sölu hjá
einkaaðilum og var svo þijú næstu
árin. Tíu fyrirtæki börðust um hit-
una hvert með sina símategund og
seldu árið 1989 alls 1500 síma, en
á þeim tíma fór verð farsíma lækk-
andi í nágrannalöndunum án þess
að nokkuð bólaði á lækkun hér.
Það var við þessar aðstæður sem
ákveðið var að Póstur og sími hæfí
sölu farsíma og náðust fljótt mjög
góðir samningar við framleiðanda á
símum með þeim árangri að verðið
lækkaði úr 160 þús. árið 1989 í
undir 60 þús. árið 1993 og salan
jókst í 2500 síma á ári. í kjölfar
margra verðlækkana fylgdu kvart-
anir eða kærur frá samkeppnisaðil-
um og einnig Verslunarráði en verð-
ið lækkaði þó einnig hjá þeim þó
margir hinna smærri heltust úr lest-
inni.
Morgunblaðið og aðrir sem stöð-
ugt hamra á því að P&S eigi að
hætta þátttöku í þessari sam-
keppni, þar sem hún sé ekki réttlát
setja önnur sjónarmið ofar hags-
munum neytenda. Það var fyrst
þegar GSM-símar komu á markað-
inn sem kom fram verð hjá sam-
keppnisaðila, sem var veralega
lægra en hjá P&S og þá birtist grein
í Mbl. (Víkveiji 25. okt. 1994), þar
sem sagði að rannsaka þyrfti verð-
lagninguna, þar sem líklega hafí
verið okrað á neytendum í langan
tíma og hafði blaðið þá gleymt
hveijir kvörtuðu áður þegar verðið
lækkaði!
Samkeppnin í sölu notendabúnað-
ar hefur gefíst mjög vel og þátttaka
bæði einkaaðila og ríkisins hefur
tryggt góðan árangur séð frá
sjónarhóli neytandans, en erfiðara
er að koma við samkeppni í rekstri
ijarskiptakerfa.
Samkeppni í rekstri GSM-kerfa
hefur verið nokkuð til umræðu og
sýnist sitt hveijum. Fram hefur
komið í fjölmiðlum að kerfi sem nái
til meginhluta vegakerfisins og allra
kaupstaða og þorpa landsins kosti
1.500-2.000 milljónir og er sá kostn-
aður mjög lítið háður því hvort not-
endur í kerfinu verða 10.000 eða
50.000 enda eru þessi símkerfi
hönnuð fyrir mun fleiri notendur.
Spurning sem þarf að svara áður
en heimilað verður að setja upp
annað kerfi er auðvitað hveijar af-
leiðingar samkeppninnar verða. Ef
samkeppnin gengi upp yrðu hér rek-
in tvö kerfí, þar sem hvort fyrir sig
gæti þjónað margfalt fleiri notend-
um en möguleikar era á hérlendis
en stofnkostnaður tvöfaldaðist. Er
líklegt að verð fyrir þjónustuna
lækkaði við þetta?
í flestum löndum Vestur Evrópu
er stefnt að því að reka tvö GSM-
kerfi í þeirri von að samkeppnin
skili lægra verði, þegar fram líða
stundir, en í flestum þeirra landa
búa vel yfir 100 íbúar á ferkíló-
metra en innan við 10 á íslandi,
þannig að aðstæður eru ekki svipað-
ar.
Dreifbýlið á íslandi hefur valdið
því að ýmis þjónusta er hér dýrari
en í nálægum löndum. Þetta á þó
ekki við um símaþjónustu því þrátt
fyrir ýmsa erfiðleika við að byggja
ÍSLENSKT MÁL
Á dögunum skrifaði ég ofurlít-
inn stúf um þágufall, merkingu
þess og eðlilega notkun. Sjá þátt
nr. 795. Komið hefur til liðs við
mig Steinar bóndi Pálsson í Hlíð
í Gnúpveijahreppi, sem stundum
fyrr, og segir meðal annars:
„Þágufallið má ekki falla nið-
ur. Málið tapaði þá miklu af reisn
sinni. Gætum við þá ekki notið
jafnvel ljóða snillinganna, svo
sem Steingríms og Jónasar, sem
kunna að beita því af miklum
fimleik. Steingrímur sagði „að
fossum og dimmbláum heið-
um“, og hjá Jónasi „liðu skín-
andi ár að Ægi blám“.
Eins og fyrr biður Steinar
menn að fara að Selfossi, síður
á Selfoss, og alls ekki til Sel-
foss. Umsjónarmaður færir
Steinari bónda þakkir fyrir
tryggð hans við þáttinn og
ódræpan hug á íslensku máli.
★
Erik Skytte í Hillerod sendir
mér svofellt bréf:
„Kæri Gísli!
Það fyrsta sem ég les í laugar-
dagsútgáfunni Morgunblaðsins
er alltaf greinin þín um íslenska
málið. Fyrir hálfíslending sem
ég er, hvers leikni í málinu er
aðeins í meðallagi, eru greinam-
ar þínar einskonar vikulegur inn-
blástur til þess að auka orðaforð-
ann og ekki hvað síst að uppr-
æta óíslenska málvenju.
Mér fannst skemmtilegt að þú
skyldir ræða einmitt um orðið
rabarbari í 802. þætti, því að fyr-
ir skömmu var ég að grennslast
eftir uppruna orðsins í spænsku
þar sem jurtarheitið er ruibarbo.
Samkvæmt orðabók spánsku
málnefndarinnar er uppruni
orðsins latína (rheubarbarum),
og væri orðið þá samsett af
Rheum(Volga) og barbar-
um(erlent/ósiðmenntað - þ.e.a.s.
ekki rómverskt/ekki grískt) Er
þetta rétt? Hver veit!
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
805. þáttur
En þannig gafst mér tækifæri
til að skrifa þér og þakka þér
fyrir umsjónina með íslenska
málinu í Morgunblaðinu.
Bestu kveðjur.“
Umsjónarmaður færir bréfrit-
ara kærar þakkir fyrir þetta vin-
gjamlega og góða bréf en getur
ekki lagt dóm á hvað hálærðir
menn hafa sett á bækur um upp-
runa orða.
Við áttum eftir orsakarsagnir
af tvöföldunarsögnum. Fáein
dæmi: Ef við hleypum reiðskjót-
anum, er augljóst að við látum
hann hlaupa. Þegar menn fella
tré, láta þeir það falla, og ef
við erum svo vond í okkur að
græta einhvem, þá höfum við
auðvitað látið hann gráta.
★
Hlymrekur handan kvað:
ísland er orðið að klessu
(elskan mín, taktu eftir þessu)
þó að feður sálvænir
reyni að fara með bænir
bæði fyrir og eftir messu.
★
Ég veit ekki nema slakað hafi
verið of mikið á kennslu í setn-
ingafræði. Eitt er víst. í frétta-
mannamáli er of algengt að ekki
sé gætt samræmis milli umsagn-
ar og frumlags. Umsögnin á að
laga sig eftir framlagi setningar-
innar. En tökum nú raunverulegt
dæmi úr útvarpsfréttum: „Tugir
skattsvikamála hafa verið rann-
sökuð“. Þarna á sögnin að rann-
saka að laga sig eftir frumlag-
inu tugir, en ekki einkunninni
skattsvikamál. Rétt er setningin
þannig: Tugir skattsvikamála
hafa verið rannskaðir. Tugir
er karlkyns. Þess vegna eru þeir
rannsakaðir. Öðra máli gegnir,
ef mál er frumlag. Þá eru málin
rannsökuð, af því að mál er
hvorugkyns. Fjölda dæma af
þessu tagi er því miður fljótlegt
að taka.
★
Umsjónarmanni hefur borist í
hendur verðlisti sem svo er herfi-
legur að frágangi, einkum staf-
setningu, að engu tali tekur og
ætti líklega að heyra undir refsi-
lög. Nokkur dæmi af ósköpunum
(stundum er reyndar erfitt að sjá
hvernig á að prenta): „Hjóla-
bugsur . .. Öll Verð An
VSK ... í kassanum er 6 stk í
lidt... 2 dozn Ljós
grár ... Nærbugsur Bama ... í
kassahum eru 100 pakkar með
sjö stikjum í.. . Takmarkaðar
birðir . . . vonast til að getta
haldið þessum verðum . .. Von-
ast til að heira frá ykkur, og
þetta sje eikvað sem vegi áhuga
iðar .. . Virðingarfylst."
★
Sigurður Óskarsson í Krossa-
nesi Skag. reið graðhesti. Hann
kvað:
Eru ijögur undir mér
eistu dável sprottin.
Af öllu hjarta þakka ég þér
þessa sköpun, drottinn.
Vísa þessi er frábær vegna
þess að ekkert orð nema sköpun
dugar þar sem það á sér stað.
★
Sigfríður sunnan kvað:
Hann Gústav á Arnbjargareyri
var að ártali velflestum meiri.
Hann var orðinn svo stór,
hann var orðinn svo sljór,
að honum fannst oft að þeir væru fleiri.
★
Auk þess er framför gott
orð, og enda þótt tilbreyting í
orðavali sé góðra gjalda verð,
þykir mér orðið „bæting“=
framför heldur púkalegt. Neta-
bætlngar eru hins vegar í góðu
lagi.
Að gefnu tilefni. Ur prófrit-
gerð: „Víkingar heijuðu aðallega
austan við sig og lögðu lag sitt
við klaustur.“
Einkarekstur eða
opinber rekstur
Bergþór Halldórsson
gott símakerfí upp hér á landi hefur
tekist að hafa þjónustuna á lægra
verði en annars staðar samkvæmt
öllum skýrslum um símagjöld sem
birst hafa undanfarin ár. Gildir þá
einu hvort litið er á gjöld fyrir far-
símanotkun eða almenna innanland-
snotkun. Þetta hefur þó ekki gerst
á kostnað uppbyggingar kerfisins,
því nú í sumar verður íslenska síma-
kerfið það fyrsta í Norður-Evrópu
sem verður algerlega stafrænt.
Óvíða hefur þess verið gætt betur
en í Þýskalandi að samkeppni í fjar-
skiptum sé á jafnréttisgrundvelli.
Rekstur tveggja GSM-kerfa hófst
nákvæmlega á sama tíma og eru
nú alls 2,5 milljónir notenda í land-
inu eða nærri helmingur allra GSM-
notenda í heiminum. Samkeppni er
mikil milli kerfanna og hafa notend-
ur orðið hennar varir á ýmsum svið-
um en þó ekki í verði þjónustunnar,
en fast verð á ársfjórðungi er rúm-
lega 10.000 kr. og kostar notkun á
mínútu innanlands 63 kr. og er verð
mjög áþekkt hjá báðum aðilum.
Sambærilegar tölur í íslenska
kerfinu era ársfjórðungsgjald 1.900
kr. og verð á mínútu 25 kr. með
VSK en í Þýskalandi er ekki virðis-
aukaskattur á símaþjónustu. Verð
í íslenska GSM-kerfinu er það
lægsta sem þekkist í slíkum kerfum
og er raunar óskiljanlegt, hvers
vegna ýmsir hérlendir fjöimiðlar svo
sem Víkveiji í Morgunblaðinu reyna
stöðugt að koma því inn hjá lands-
mönnum að verðlagning hjá fyrir-
tækinu sé óréttlát eða jafnvel óheið-
arleg.
Auðvitað gilda sömu lögmál um
rekstur símans og Morgunblaðsins
þannig að lægri gjöld á ákveðnu
sviði eða aukinn tilkostnaður kemur
fyrr eða síðar fram í verðlagi þjón-
ustunnar, enda hefur hvorugt fyrir-
tækið aðra sjóði til að sækja í.
Símaþjónustan sem Póstur og
sími veitir landsmönnum er senni-
lega eina þjónustan sem stendur til
boða á lægra verði hér en í ná-
grannalöndunum. Væri því verð-
ugra verkefni fyrir leiðarahöfund
Mbl. að leita leiða til að koma verð-
lagi á öðrum hlutum niður á sam-
bærilegt stig í stað þess að leggja
til „að bijóta það fyrirtæki upp“ sem
náð hefur þessum árangri.
Morgunblaðið spyr hvers vegna
P&S sé í samkeppni við sterkt einka-
fyrirtæki á sviði póstflutninga sem
annast vel þá þjónustu. Að sjálf-
sögðu veit blaðið betur en svo að
spyija þurfi, því einkafyrirtækið
hefur einungis áhuga á að dreifa
pósti í þéttbýlinu en stjórnvöld hafa
ákveðið að póstburðargjöld skuli
vera þau sömu um allt land. Póstur
og sími þarf raunar að koma Morg-
unblaðinu til afskekktustu býla
landsins fyrir þriðjung þess verðs
sem kostar að senda 20 gr bréf
milli húsa í Reykjavík og hefur
einkafyrirtækið ekki sóst eftir að
yfirtaka þá þjónustu.
Þessi stuðningur við Morgunblað-
ið er þó alls ekki eina dæmið um
félagslega aðstoð sem fyrirtækið
veitir, t.d. fá aldraðir og öryrkjar
eftirgefin afnotagjöld af síma sem
ætti auðvitað að vera í höndum
Tryggingastofnunar.
Undirritaður velti mikið fyrir sér
hvort lok leiðarans ætti að vera
fyndni en hann endaði svona:
„Einkafyrirtæki taka áhættu. Vel-
gengni þeirra fer eftir rekstrinum.
Þau geta ekki sent tapið til skatt-
borgarans." Sennilega kunna þeir
ekki að meta fyndnina sem verst
hafa orðið úti vegna gjaldþrota og
nauðasamninga sem átt hafa sér
stað á undanförnum misserum. Við
gjaldþrot eða nauðasamninga fyrir-
tækja lendir tjónið oftast á ríki,
bönkum og öðrum fyrirtækjum sem
koma því með einum eða öðram
hætti yfír á herðar almennings, auk
þess sem margir einstaklingar verða
oft beint fyrir fjárhagslegu áfalli í
slíkum tilvikum. Eftir þá miklu
hrinu gjaldþrota sem gengið hefur
yfir er furðulegt að sjá svona full-
yrðingu í stærsta blaði landsins, en
ljóst er að stundum þarf að seilast
ansi langt til að rökstyðja trúar-
kenningar.
Höfundur er yfirverkfræðingur
hjá Pósti og síma.