Morgunblaðið - 03.11.1995, Blaðsíða 28

28 FÖSTUDAGUR 3. NÓVEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSEINIDAR GREINAR
Sameining sveitarfélaga
Fyrir dyrum stendur að kosið verði
um sameiningu Þingeyrarhrepps,
Mýrahrepps, Mosvallahrepps,
Flateyrarhrepps, Suðureyrar-
hrepps og Isafjarðarkaupstaðar.
Ástæður sameiningar þessara sex
sveitarfélaga eru af tvennum toga.
í fyrsta lagi ástæður sem eru sér-
staklega bundnar við þetta svæði.
Má þar nefna fólksfækkun, erfíð-
leika í atvinnulífí og jarðgöngin í
gegnum Breiðadals- og Botns-
heiði, sem gjörbreyta öllum að-
stæðum á svæðinu. Með þeim er
svæðið að renna saman í eina heild
burtséð frá því hvort sveitarfélögin
sameinast eða ekki. í öðru lagi á
sameining sveitarfélaga sér al-
mennar orsakir, svo sem aukin
samskipti fólks með bættum sam-
göngum og aukin verkefni sveitar-
félaganna.
í þessari grein verður einkum
rætt um hinar almennu forsendur
fyrir sameiningu sveitarfélaga og
hvernig þær snúa að okkur sem
búum á norðanverðum Vestfjörð-
um
Fjölbreytt verkefni
Framkvæmdavald hins opinbera
skiptist á ríki og sveitarfélög.
Sveitarfélögin, eða hrepparnk, eru
eldri ríkisvaldinu og er talið að þau
hafí frá upphafi Islandsbyggðar
verið hornsteinar stjórnskipunar-
innar. Lengst af gegndu hrepparn-
ir fyrst og fremst framfærsluhlut-
verki, þótt fleiri verkefni bættust
við í aldanna rás.
Hlutverk hins opinbera hefur
farið mjög vaxandi á
þessari öld, einkum
seinustu áratugina.
Fyrst í stað var aukn-
ingin fyrst og fremst
í skóla- og heilbrigðis-
málum, síðan í margs
konar upplýsingaöflun
og rannsóknum og nú
í seinni tíð einkum í
margs konar eftirlits-
starfsemi (eftirlitsiðn-
aði).
Þessi auknu umsvif
hafa fyrst og fremst
oðið hjá ríkinu, en í
mun minna mæli hjá
sveitarfélögunum.
Stafar það af því hve sveitarfélög-
in eru mörg og smá og því hve
stjórnskipulag þeirra hefur verið
veikburða. .
Aukin ríkisumsvif hafa fyrst og
fremst skapað störf á höfuð-
borgarsvæðinu og eiga dijúgan
þátt í þeirri byggðaröskun sem
hefur átt sér stað á seinni hluta
20. aldarinnar. Þrátt fyrir að mest-
ur hluti þeirrar aukningar sem
orðið hefur á umsvifum hins opin-
bera hafi orðið hjá ríkinu og flest
störfín fallið til í Reykjavík, hefur
hlutverk sveitarfélaganna stór-
aukist á þessari öld. Jafnframt
hefur öll stjórnsýslan orðið flókn-
ari, pappírsvinnan hefur stórauk-
ist, sífellt eru gerðar auknar kröf-
ur um að upplýsingar liggi fyrir á
aðgengilegu formi o.s.frv. Við
þessu verða sveitarfélögin að
bregðast með aukinni sérhæfíngu
starfsmanna. Til að
sú sérhæfíng geti átt
sér stað er æskilegra
að viðskiptahópurinn
sé nokkuð stór.
Breyttar forsendur
Grundvöllur að núver-
andi skiptingu lands-
ins í sveitarfélög er
sennilega meira en
eitt þúsund ára gam-
all. Hreppaskipanin
byggði á því að hver
hreppur væri land-
fræðilega ein heild.
Hreppamörkin réðust
því í flestum tilfellum
af landfræðilegum hindrunum.
Hreppurinn takmarkaðist af fjall-
görðum, við einn fjörð eða á milli
tveggja vatnsfalla. Víða eru þessar
landfræðilegu hindranir ekki leng-
ur fyrir hendi og hafa forsendur
sveitarfélagamarkanna þar með
breyst.
Þegar landfræðilegum hindrun-
um er rutt úr vegi aukast sam-
skipti fólksins. Fólk ber sig saman
og krefst sömu þjónustu af hinu
opinbera og fólkið í nágrannasveit-
arfélaginu. Sveitarfélögin verða
eitt atvinnusvæði, eitt félagssvæði,
eitt menningar- og skólasvæði og
eitt þjónustusvæði. Fyrirtækin taka
upp samstarf yfír sveitarfélaga-
mörkin, þau sérhæfa sig, vinna
saman eða jafnvel sameinast.
Þetta er að gerast hér á norðan-
verðum Vestfjörðum. Núverandi
sveitarfélagamörk gera eðlilega
Sameining sveitarfé-
laga er, að mati Smára
Haraldssonar, grund-
völlur þess að þau geti
tekið við auknum verk-
efnum og risið undir
þeirri þjónustu sem af
þeim er krafist
þróun í samskiptum fólks og fyrir-
tækja erfiðara en ef svæðið væri
eitt sveitarfélag. Samgöngubylt-
ingin sem jarðgöngin valda á
svæðinu kalla á ný viðhorf á öllum
sviðum, þar á meðal sameiningu
sveitarfélaganna, þótt einungis sé
miðað við aðstæður dagsins í dag.
Aukin verkefni sveitarfélaga
Mikil umræða fer nú fram um að
auka hlut sveitarfélaga í sam-
neyslunni á kostnað ríkisins. Sú
þróun verður ekki stöðvuð, t.d.
munu stærri sveitarfélögin taka
við auknum verkefnum, jafnvel
þótt minni sveitarfélög verði ekki
með í þeim breytingum.
í dag gilda ein lög og að mestu
einar relgur um sveitarfélögin í
landinu. Þannig getur það ekki
orðið áfram ef sveitarfélögin verða
svo misstór sem þau eru núna.
Við munum með því móti fá tvenns
konar sveitarfélög.
Smári
Haraldsson
geisladrifin
eru komin!
mmmmmmmmmamm
• Nýja Zip geisiadrifið er
byltingarkennd nýjung í
afritun, flutningi og
geymslu tölvugagna.
• Drifin eru lítil og
meðfærileg og fáanleg
bæði fyrir PC og
Macintosh tölvur.
• Tilvalið fyrir einstaklinga
og fyrirtæki, t.d
auglýsingastofur.
m» tm m mt smmnk mt mm rm wn
Drifin kosta:
27.000 fyrir PC og
29.000 fyrir Mac.
100 mb. diskur fylgir drifinu.
Tölvu-Pósturinn
Hámarksgæði * Lágmarksverð
GLÆSIBÆ ÁLFHEIMUM, SÍMI 533 4600
Hver á að úrskurða í
bamaverndarmálum?
Barnaverndarnefndir eða dómstólar?
Á síðustu árum hef-
ur verið meiri umræða
um barnaverndarmál
og meðferð þeirra hjá
barnavemdamefndum
og starfsmönnum
þeirra en oft áður.
Umræðan hefur þó
oftar en ekki verið
bundin við einstök mál
þar sem foreldrar eða
aðrir telja sig hafa ver-
ið órétti beitt vegna
afskipta bamavemd-
amefndar eða starfs-
manna hennar. Lítið
hefur verið fjallað um
ýmis grundvallaratriði
barnavemdar — atriði sem varða
rétt barna á vemd og öryggi ann-
ars vegar og afskiptum hins opin-
bera af málefnum Qölskyldunnar
hins vegar. Ein ástæðan fyrir því
hversu lítil opinber umræða er um
þennan málaflokk er eflaust sú að
hann fjallar um viðkvæma þætti
einkalífsins og einnig að við emm
ekki alltaf tilbúin að horfast í augu
við ýmiss konar ofbeldi og van-
rækslu. Umræða um börn, aðstæð-
ur þeirra og aðbúnað hefur einnig
lítinn forgang í okkar þjóðfélagi.
Margir foreldrar standa oft og
tíðum frammi fyrir erfiðum spurn-
ingum varðandi börn sín og
umönnun þeirra, spumingum sem
ekki er svo auðvelt að fá svar við
eða vita hvar aðstoðar sé hægt að
leita. Barnaverndamefndir og
starfsmenn þeirra fá á ári hvetju
tilkynningar um fjölda barna sem
búa við óviðunandi aðstæður. I
flestum tilvikum er góð samvinna
við foreldra um að bæta það sem
aflaga hefur farið. Þó kemur það
fyrir að aðstæður foreldranna eða
möguleikar eru þann-
ig, að þau eru ekki
tilbúin til samvinnu
um að breyta aðstæð-
um barnsins. Þá er
oftast þannig komið,
að hagsmunir barns-
ins og foreldranna
rekast á — alla vega
tímabundið — og
stjórnvöld, þ.e. barna-
'verndamefnd þarf að
grípa til þvingunarúr-
ræða gagnvart for-
eldram til þess að
koma baminu til
hjálpar. En hvenær er
réttlætanlegt að grípa
til þannig úrræða og hver á að
taka þessar ákvarðanir?.
Við gerð núgildandi laga um
vemd barna og ungmenna (nr 58/
1992) varð mikil umræða um það
hvar úrskurðarvald í. bama-
verndarmálum ætti að liggja; hjá
barnaverndarnefndum eða hjá
dómstólum? Niðurstaðan varð sú
að þetta skyldi vera óbreytt, þ.e.
barnaverndarnefndirnar hafa
áfram bæði rannsóknarskyldu og
úrskurðarvald.
Hlutverk nefndanna er þannig
tvöfalt, þ.e. nefndin (eða starfs-
menn hennar) sinnir málinu á
rannsóknarstigi, tekur ákvarðanir
um stuðningsaðgerðir og þarf síð-
an í nokkrum tilvikum að grípa til
þvingunaraðgerða. Þvingunarúr-
ræðin geta varðað;
* ýmsan stuðning við bömin svo
sem læknisskoðun, skólagöngu,
vistun barns á stofnun o.fl.;
* ákvörðun um að svipta foreldri
forsjá bams — tímabundið eða
varanlega;
* ákvörðun um hvernig umgengni
Það fyrirkomulag sem
við höfum í dag er
óheppilegt, segir Anni
G. Haugen, og spurnin,
hvort það uppfylli kröf-
ur sem við gerum til
stjórnsýslu og
réttaröryggis.
barns við kynforeldra verður eftir
að því hefur verið komið í fóstur
* ákvörðun um að barn verð kyrrt
á fósturheimili.
Helstu rökin sem fram hafa
komið fyrir því að þetta ákvarðana-
vald eigi að vera áfram hjá nefnd-
unum er að dómstólaleiðin sé ekki
nægilega skilvirk og of kostnaðar-
söm. Erfítt geti orðið að tryggja
nauðsynlega sérþekkingu innan
dómstólanna og efasemdir hafa
verið um að dómstólarnir muni
tryggja öryggi og velferð barnsins.
Ennfremur að rödd barnsins heyr-
ist síður innan dómskerfisins. Þá
hafa verið vangaveltur um að
færðist þetta vald frá nefndunum
yfír til dómstóla myndu nefndirnar
missa möguleika á að hafa heildar-
sýn á velferð bamsins.
Þessi rök era vart haldbær í dag.
Ekki verður annað séð en að hægt
yrði að tryggja sérþekkingu með
því að kalla til sérfræðinga í hveiju
einstöku máli. Hvað varðar máls-
meðferð þá ætti einnig að vera
hægt að tryggja hraðmeðferð þess-
ara mála. Nefndin sjálf myndi síðan
Anni G.
Haugen.
Til að taka við auknum verkefn-
um frá ríkinu verða sveitarfélög
annaðhvort að vinna saman, svo
sem í héraðsnefndum, byggða-
samlögum o.þ.h. eða að samein-
ast. Reynslan af samvinnu sveitar-
félaga hefur verið misjöfn. Óhætt
er að fullyrða að það gengur ekki
að sveitarfélög taki við stórum og
útgjaldafrekum verkefnum og
myndi yfirsveitarstjórnarlegar
stofnanir utan um hvert þeirra,
t.d. hafnamál, heilsugæsiu og
grannskóla. Ráðstöfun meirihuta
útgjalda sveitarfélagsins yrði
þannig tekin frá sveitarstjórninni,
sem kjörin er af íbúum sveitarfé-
lagsins með beinum hætti , og
falin yfirsveitarstjórnarlegri stofn-
un til ráðstöfunar. Sh'kt væri bæði
ólýðræðislegt og kallaði á
óánægju.
Grundvallaratriði til að sveit-
arfélögin geti tekið við auknum
verkefnum í einhveijum mæli er
að þau sameinist og myndi stærri
og sterkari heildir. Með því að
samþykkja sameininguna er engu
að tapa en allt að vinna. Að
óbreyttu mun ekkert sveitarfélag-
anna á svæðinu fá staðist. Samein-
ing þessara sex sveitarfélaga er
ein af forsendum þess að okkur
íbúunum á svæðinu takist að snúa
vörn í sókn.
(Helstu heimildir: Félagsmála-
ráðuneytið: Skipting landsins í
sveitarfélög. 1. Áfangaskýrsla
1991 Björn Friðfínnsson. Sveitar-
stjórnarlög, nr. 8/1986. Fræðslurit
nr. 8. 3. útg. Umsjón Unnar Stef-
ánsson. Samband íslenskra sveit-
arfélaga 1995).
Höfundur er bæjarfulltrúi &
ísafirði.
vinna málin áfram og vera í því
hlutverki að styðja bamið, kynfor-
eldrana og fósturforeldra ef við á.
Þó má draga í efa að hægt yrði
að tryggja sambærilega málsmeð-
ferð á öllu landinu. Þá ber einnig
að hafa í huga að eðli barna-
verndarmála er að tryggja velferð
barnsins og öryggi en alls ekki að
refsa foreldrum. Flytjist úrskurð-
arvald yfir til dómstóla er málið
flutt af sækjendum og veijendum
og aðilar þannig settir upp sem
andstæðingar hvor gegn öðrum,
þ.e. foreldrarnir gegn barninu eða
foreldrarnir og barnið gegn barna-
vemdarnefnd. Barnavernd fjallar
um að styðja böm og fjölskyldur
þeirra — ekki um það að einhver
einn eigi að vinna málið og annar
þá að tapa því. Farsælustu lausn-
irnar fyrir barnið eru þær sem
hægt er að komast að samkomu-
lagi. Sjálf vinnsla barnaverndar-
mála tekur því langan tíma, þar
sem stöðugt er verið að reyna að
fínna heppilegustu lausnina fyrir
bæði bamið og foreldrana.
Það fyrirkomulag sem við höfum
í dag er óheppilegt og spuming
hvort það uppfylli kröfur sem við
geram til stjómsýslu og réttarör-
yggis. Sum lönd hafa gripið til þess
ráðs að hafa sérstakan dómstól
fyrir þennan málaflokk — dómstól
sem sérhæfír sig í meðferð þessara
viðkvæmu mála. Hér á landi mætti
t.d. hugsa sér að Bamaverndarráð
Islands hefði þetta hlutverk. í dag
fjallar Bamavemdarráð um úr-
skurði sem bamavemdamefndimar
era búnar að kveða upp og er þann-
ig málsskotsaðili. Með því að breyta
þessu fyrirkomulagi yrðu bama-
verndamefndirnar losaðar við það
erfíða hlutskipti að vera bæði rann-
sóknar- og ákvörðunaraðili í máli.
Verkefni nefndanna yrði að rann-
saka málið og veita stuðning en ef
þyrfti að grípa til þvingunaraðgerða
yrði málinu vísað til Bamavemdar-
ráðs. Úrskurðum Barnaverndarráðs
væri síðan hægt að skjóta til dóm-
stóla.
Höfundur er yfirmaður fjöl-
skyldudeildar hjá Félagsmála-
stofnun Reykjavikurborgar.