Morgunblaðið - 28.07.1996, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 28. JÚLÍ 1996 19
Morgunblaðið/Ragnar Axelsson
hefur því miður gerzt, af því að einhveijum
þykir gaman að segja frá einhvetju krass-
andi. En það er af hinu góða að fjalla um
forsetaembættið, og það hefur alltaf verið
gert. Mér fínnst það bera vott um skammtíma-
minni að segja að það hafi ekki verið gert
áður.“
- Hins vegar má segja að þú hafir verið
mun meira í sviðsljósi fjölmiðlanna er forverar
þínir, ekki sízt vegna breyttra tíma í fjöimiðl-
un. Hvað finnst þér um það sjónarmið að af
þessum vöidum sé kannski erfiðara en áður
fyrir forseta að haida ferskleika í máifiutningi
sínum og forðast endurtekningar, ekki sízt í
Ijósi hins langa tíma sem þú hefur setið á
forsetastóli?
„Mér þykir þetta mjög sérkennilegt sjónar-
mið. Öll árin hef ég bryddað upp á einhveiju
nýju. Á myndum af mér með fólkinu sést að
ég er að gera svipaða hluti frá ári til árs. En ef
í raun er athugað hvað ég hef verið að gera,
hefur það alltaf verið einu skrefi framar eða
til hliðar við það, sem ég hef gert áður. Eg
hef aldrei farið aftur á bak. Hins vegar hef
ég ekki fleygt gömlu umræðuefnunum, þau
eru í farangrinum. Eg get nefnt dæmi um
nokkur mál, sem aðrir hafa ekki tekið upp.
Ég tók til dæmis ein manna upp hanzkann
fyrir stærðfræðina í skólum landsins og hef í
ræðum mínum verið eindreginn málsvari þess
að danska yrði áfram fyrsta erlenda tungumál-
ið, sem kennt er. Ég varð fyrst til að fara að
tala um margmiðlunina á opinberum vettvangi
og allir héldu að ég hefði svo óskaplegan áhuga
á margmiðlun. Ég gerði það hins vegar til að
vekja menn til umhugsunar um málið. Einu
sinni setti ég á langan spurningalista um ís-
lenzkt mál; hver gætti að þessu og hinu. Þann-
ig gæti ég haldið áfram. En menn líta á ein-
stök atriði, sem ég hef verið að fást við, og
gleyma að ég er alltaf með eitthvað annað líka.“
- Finnst þér eftir á að sextán ár á forseta-
stóii hafi verið hæfilega langur tími? Veltir
þú því jafnvei fyrir þér að sitja lengur?
„Það gerði ég nú aldrei. En í þessu er að
tvennu að hyggja. Annars vegar er staðfesta.
Það tekur sinn tíma að hasla sér völl. Hins
vegar er auðvitað eitthvað spennandi, einhver
ferskleiki, sem kemur með nýju fólki. Tíð út-
skipti eru hins vegar mjög erfið, sérstaklega
fyrir svona starf, sem er staðfestustarf, löng
keðja. Tímarnir eru svo breyttir frá því að
forverar mínir voru í þessu starfi. Heimurinn
hefur opnazt mikið og það er mikið kallað á
mann að fara mun víðar en menn voru beðnir
að gera áður.
Eg skal segja þér að ég hafna því alveg
að það vanti ferskleika. Mér finnst ég miklu
nýrri manneskja, miklu meira inni í því, sem
er að gerast núna, og horfi yfir víðara svið
en áður. Þá var ég föst í bókmenntum, sögu
iandsins og þjóðarinnar og nokkuð sérhæfð í
leikhúsi, kvikmyndum og einhveiju slíku. Nú
er ég komin með miklu víðari sjóndeildar-
hring. Er ferskleikinn í þvl fólginn að hlaupa
einhvers staðar upp á hól og fara að gefa
fullyrðingar um stjórnmálin eða eitthvað slíkt?
Forsetinn verður að gæta sín á því að það er
einmitt hann, sem segir ekki allt, heldur vinn-
ur hljóðlega að ýmsum efnum og imprar á
þessu og hinu.
Dr. Kristján Eldjárn var mjög góður vísinda-
maður, hann talaði um þjóðina og var með
þjóðinni og hefur verið mín fyrirmynd í einu
og öllu. Þetta er einmitt hans munstur, að
síga hægt og rólega áfram og fylgja samtíð-
inni. Það hef ég reynt að gera. Ég hef komið
að öllum nútímamálunum, nema stjórnmálun-
um - og það geri ég ekki fyrr en eftir mörg
ár, alltént ekki strax. En ég hef fylgzt með
stjórnmálunum og finnst þau spennandi."
- Þú minnist á stjórnmál; þú hefur starfað
með fimm forsætisráðherrum og sjö ríkis-
stjórnum. Hvernig finnst þér þau samskipti
hafa gengið?
AU HAFA gengið ágætlega. Auðvitað
erum við ekki alltaf sammála og ég
læt lítið fyrir því fara. Ég læt samt
vita, ef ég er ekki sátt við einhveija
hluti. Ég hef haft af því ánægju og mikið
gagn að forsætisráðherrar, aðrir stjórnmála-
menn og einstaklingar úr öllum flokkum hafa
komið reglulega til mín og upplýst mig um
allt sem er að gerast. Það hafa verið trúnaðar-
samtöl, sem ég hef varðveitt. Ég stend undir
þeim trúnaði og ætla að gera það áfrarn."
- Hefur svigrúm þitt til að láta íijós skoðan-
ir þínar eða beita áhrifum þínum, hér innan-
lands eða í samtölum við erienda þjóðhöfð-
ingja, einhvern tímann verið takmarkað af
háifu stjórnmálamanna?
„Nei, ég hef alltaf vitað um minn ramma
og ekki farið út fyrir hann. Mér myndi aldrei
detta slíkt í hug, vegna þess að ég er lýð-
ræðiskjörin en ekki kjörin af pólitískum flokk-
um. Ég er ekki talsmaður pólitískrar stefnu,
hvorki einnar né annarrar. Ég er kjörin í þjón-
ustuhlutverk, til að sinna þeim verkefnum
sem ég er beðin um. Forsetinn er stuðnings-
maður málaflokka, það er til dæmis mikils-
vert fyrir ýmis samtök í landinu að vita að
forsetinn styðji málstað þeirra. Forsetinn á
aldrei að draga af sér að styðja við alls kyns
Forseti segir ekki allt
„Forsetinn verður að gæta sín á því að
það er einmitt hann, sem segir ekki allt,
heldur vinnur hljóðlega að ýmsum efnum
og imprar á þessu og hinu.“
mál, sem eru til góðs fyrir þjóðina og styrkja
hana á allan hátt. Það er styrkur hveijum
og einum, sem eitthvað liggur á, að fara og
segja forsetanum frá því. Hann veit þá að
forsetinn veit og getur látið þessi tíðindi
ganga áfram, sem ég oft geri. Ég hef haft
það fyrir sið að öll mál, sem berast mér eru
send áfram, hvort sem það eru óhamingju-
mál manna eða eitthvað annað. Allir, sem
hafa leitað til mín, hafa vitað að farið yrði
með mál þeirra áfram.“
- / framhaldi af þessu má spyija hvort þér
finnist embættið og hiutverk þess hafa breytzt
í þinni forsetatíð, hvort þú hafir sett þitt
mark á það með því að vera virkari í ýmsum
málum, sem verið er að vinna að ísamfélaginu?
„Ég vil ekki gera neinn samanburð. En ég
er mjög virk - ég er í vinnunni allan sólar-
hringinn. Ég held að margir átti sig ekki á
að þessi embættismaður, forsetinn, er alltaf í
vinnunni. Hann fer kannski heim klukkan
fimm en heldur áfram í vinnunni og er aldrei
búinn að ljúka verkefnunum. Hann vinnur hjá
þjóðinni og er þess vegna reiðubúinn hvenær
sem er að koma í vinnuna, hvort sem það er
upp á Kjöl eða eitthvert annað, þar sem fólk
er statt og vill fá þennan þjón sinn. Forseti á
að vita hvað er að gerast í landinu og hver er
að vinna að hverju."
- En embættið hefur væntaniega iika ►