Morgunblaðið - 23.10.1996, Blaðsíða 24

24 MIÐVIKUDAGUR 23. OKTÓBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Fiskveiðistj órnun
- horft til framtíðar
ENN á ný loga eldar
illdeilna um kvótakerfið
á Alþingi og á síðum
ijolmiðla. Óréttlætið,
sem verið hefur samf-
ara þessari aðferð við
fiskveiðistjórnun, eykst
ár frá ári og er nú orð-
ið svo magnað að æ
fleiri leyfa sér að láta
í ljós efasemdir. Efa-
semdir, sem eru byggð-
ar á þeirri sýn og þeim
sannindamerkjum, sem
verða æ sýnilegri allt í
kringum okkur, eins og
t.d. landsflótti frá áður
blómlegum útgerðar-
stöðum, stéttaskipting
í formi launamisréttis, sem hefur
stóraukist í tíð kvótans og fyrirlitleg
framkoma í garð sjómanna og fisk-
vinnslufólks, sem verður æ algeng-
ari. Því miður er einhverra hluta
vegna komin inní umræðuna gervi-
krafa um að taka upp auðlindagjald
af kvótaúthlutun. Þessi hugmynd er
á algjörum villigötum. Eina sann-
gjarna leiðin til að koma á siíku
gjaldi er að tekin verði upp uppboð
á úthlutuðum kvóta á t.d. ljogurra
mánaða fresti þar sem allir sem vildu
gætu boðið þá upphæð sem þeir
treystu sér til að borga á kg og
mættu kaupa sem svarar einu full-
fermi af hverri tegund. Síðan mætti
veiða meðan úthlutaður kvóti entist,
sem hemill, félli niður sá fiskur, sem
keyptur var en ekki veiddist á því
uppboðstímabili. Með þessari aðferð
sætu allir landsmenn víð sama borð,
hvað varðar réttinn tii
auðlindarinnar og ekki
þyrfti að þrátta um
haghvæmustu útgerð-
arhættina; þeir kæmu
af sjálfu sér.
Kvótakerfið íslenska,
sem er sennilega versta
stjórnkerfi við botnlæg-
ar fiskveiðar sem til er,
er alls ekki eina leiðin
sem nothæf er til slíkr-
ar stýringar. Við ís-
lendingar erum svo
heppnir að hafa síðastl-
iðna tvo áratugi notast
við svæðalokanir.
Árangur svæðalokana
sem beitt var í skrap-
dagakerfinu, kom berlega í ljós í
upphafi kvótakerfisins í hinum mikla
þorskafla. En um leið varð ljós galli
kvótakerfisins, sem felst í fijálsri
sókn. Einstakir fiskstofnar þoldu
engan veginn sókn þess stóra flota,
sem við áttum. Kvótakerfið olli
hruni, ekki bara á þorsksstofninum,
þar sem fimm ára uppbyggingu var
eytt á þremur árum, heldur einnig
á karfa- og grálúðu stofnunum.
Ný fiskveiðistjórnun
Fyrir fimm árum voru teknar upp
stórfelldar svæðalokanir á þekktum
smáþorskssvæðum á Vestfjarðamið-
um. Lokanirnar voru látnar standa
allt árið í stað viku og viku í senn.
Árangurinn lét ekki á sér standa;
strax ári seinna varð vart aukinnar
þorskgengdar víða og tveimur árum
seinna var þorskgengd orðin til
Eina sanngjarna leið
veiðileyfagjalds, segir
—f------r*------------
Olafur Orn Jónsson,
er uppboð á kvótanum.
vandræða. Fyrir rúmum tveimur
árum var sömu aðferð beitt við
grunnkarfamiðin vestur af landinu.
Það hefur vakið furðu á þeim
svæðum í kringum fjöllin (Reykja-
neshrygginn) að svæði, sem fyrir
nokkrum árum síðan voru steinhætt
að gefa af sér físk, eru nú farin að
skila ágætis veiði. Ég tel að með
því að beita seiðaskiljum við rækju-
veiði og smáfiskaskiljum við veiðar
á botnfisktegundum, svo og svæða-
lokunum á smáfiskasvæðum og
þekktum hrygningarsvæðum yfir
hrygningartímann og nýta þannig
uppsafnaða þekkingu okkar á mið-
unum, munum við geta náð að beita
flota okkar með eðlilegum takmörk-
unum strax í dag án þess að ógna
stofnunum. Þessi veiðistýring er svo
byltingarkennd að líkja má henni við
að skipta úr hirðingjalífi yfir í bú-
skap. Með því að taka upp fiskveiði-
stjórnun með þessum hætti væru
íslendingar í raun að setja á stofn
stærsta fiskeldi í heimi og setja sig
í forsæti fiskveiðiþjóða. Kostirnir við
þessa fiskveiðistjórnun, aðrir en að
þagga niður í þeim sem sífellt stagl-
ast á því að kvótakerfið sé eina
færa leiðin í fiskveiðistjómun, eru
þeir helstir að þetta kerfi er sjálf-
Ólafur Örn
Jónsson
bært og þarf ekki á sífelldum laga-
breytingum af hendi stjórnvalda að
halda. Eins gerir þetta kerfi öllum
jafn hátt undir höfði hvort sem menn
vilja gera út á smærri skipum á sín
heimamið eða vera með verksmiðju-
skip sem þurfa mikinn og jafnan
afla og geta sótt úti í ystu höf.
Hvernig er hægt að úthluta einum
aðila einhveijum veiðirétti í eigu
þjóðarinnar um leið og einhver ann-
ar er sviftur öllum möguleikum á
að eignast slíkan rétt, þó sá síðar-
nefndi hafi gert sjómennsku að ævi-
starfi? Væri ekki eins hægt að setja
kvóta á lögfræði, skósmíði, hjúkrun,
fasteignasölu, veitingarekstur?
Þannig að eftir þijátíu ár þurfi
nýir lögfræðingar að borga fjölskyld-
um fyrrum lögfræðinga u.þ.b. 30
millur fyrir leyfi til að stunda lög-
fræðistörf. Bullið og óréttlætið sem
felst í kvótakerfinu er slíkt, að ekk-
ert getur komið til greina annað en
að leggja það niður og taka upp sjálf-
bært kerfi, sem takmarkast af þeim
skipafjölda sem fyrir er, á hæfilegri
sókn.
Ömurlegt er hlutskipti sjálfstæð-
isflokksins að vera orðinn helsti vörð-
ur þessa kerfis, sem setur slíkar tak-
markanir á athafnafrelsi einstakl-
ingsins. Maður fýllist viðbjóði við til-
hugsunina að vera búinn að greiða
þessum mönnum atkvæði sitt í rúma
tvo áratugi með það að markmiði að
hér komist á fijáls samkeppni á sem
flestum sviðum þar sem hæfileikar
koma í stað heimsku. Fáfræðin og
mannfyrirlitningin sem felst í kvóta-
kerfinu getur engan veginn verið
samboðin stærsta stjórnmálaflokki
landsins og skora ég á forsvarsmenn
hans að slíta sig frá þeim hags-
munapoturum, sem ætla að nota sér
stöðu flokksins til að slá skjaldborg
um kerfi sem tryggir þeim og afkom-
endum þeirra öruggan, óverðskuldað-
an aðgang að sameiginlegum auð-
lindum þjóðarinnar. Forystumenn
flokksins verða að líta á kvótakerfið
í heild og meta hvort það samræmist
virkilega grundvallarstefnu og hug-
myndafræði flokksins. Virðingar-
verðara er að viðurkenna mistök sín
og breyta um stefnu, í stað þess að
brölta áfram með kerfí sem byggir
á fáfræði og heimsku og hleður utan
á sig vandamálum og óréttlæti.
Mannkynssaga _ var mitt uppá-
haldsfag í skóla. Ég dáði hana ekki
bara fyrir hvað hún er skemmtileg
heldur ekki síður fyrir þann lærdóm,
sem af henni má draga. Þar sem
mannkynssaga hefur verið skyldu-
fag í skólum um langt árabil spyr
maður hvort lærdómur sögunnar
hafi ekki náð innfyrir heilabörk
þeirra alþingismanna, sem greitt
hafa kvótakerfinu atkvæði sitt. Ein-
hveijar mestu ógnir, sem maðurinn
hefur mátt þola í gegnum aldirnar,
hafa stafað af borgarastyijöldum,
sem sprottið hafa af óréttlátri kúgun
einnar stéttar á annarri. Yfirstéttar
sem í skjóli óréttlátra laga, hafa
sölsað undir sig auðlindir þjóða sér
og afkomendum sínum til einkanota
og barist af óbilgirni fyrir óbreyttu
ástandi. Fyrri tíma valdhafar og yfir-
stéttir höfðu ekki sömu menntun og
aðstöðu til að rannsaka og bera sam-
an afleiðingar slíks óréttlætis og við
höfum í dag. Þess vegna hafa alþing-
ismenn og aðrir ráðamenn íslensku
þjóðarinnar enga afsökun fyrir því
að halda í horfinu því fiskveiðistjórn-
unarkerfi sem böðlast hefur verið
með í áratug og skapað hefur hér
skarpar línur stéttaskiptingar og
launamisræmis. Á sama tíma og ólg-
ur og missætti tröllríða öðrum þjóð-
um nær og fjær höfum við verið
þeirrar gæfu aðnjótandi að hér hefur
ríkt friður og sátt. Þessum frið og
þessari sátt má ekki kasta á glæ til
að fullnægja kröfum vanþroska
manna, sem telja sína eigin fégræðgi
og valdasýki þentugustu leiðina til
framfara fyrir þessa Iitlu þjóð.
Höfundur er skipstjóri og
fornmður Skipstjóra- og
stýrimannafélagsins Ægis.
Réttindi sjúklinga
betur tryggð
Á UNDANFÖRNUM
árum hefur orðið mikil
þróun í heiminum á
sviði mannréttinda.
Mikil áhersla er lögð á
að tryggja betur grund-
vallarmannréttindi og
réttindi borgaranna
gagnvart ríkisvaldinu
og hafa þessi réttindi
verið skýrð rýmra en
áður. Hér á landi sér
þessa stað á ýmsum
sviðum, svo sem í
stjórnsýslulögum, lög-
um um kerfisbundna
skráningu persónuupp-
lýsinga (tölvulög) og
fleiri sviðum sem öll
miða að því að tryggja persónu-
frelsi, mannréttindi og mannhelgi.
Mikilvægur hluti af mannréttind-
um eru réttindi þeirra sem þurfa á
heilbrigðisþjónustu að halda. Brýnt
er að skýrt sé kveðið á um hvaða
réttinda þeir njóta og að þeir hafi
tryggingu fyrir því að ekki sé geng-
ið á þau, enda eiga sjúklingar oft
erfitt með að gæta eigin hagsmuna
þegar veikindi steðja að. Reynir þar
oft á starfsfólk heilbrigðisstofnana
sem hefur axlað þetta hlutverk með
mikilli prýði. Til þess að tryggja enn
betur réttindi sjúklinga var nefnd
falið að hefja vinnu að samningu
frumvarps um þetta málefni. Nefnd-
in var skipuð fulltrúum landlæknis,
Læknafélags íslands, Félags ís-
lenskra hjúkrunarfræðinga, Sam-
taka heilbrigðisstétta, Neytenda-
samtakanna og heilbrigðis- og
tryggingamálaráðuneytisins og
vann nefndin mjög vel að gerð þessa
frumvarps. Kallaði nefndin til sín
fjölmarga aðila úr heilbrigðiskerfinu
og fulltrúa 45 sjúklingahópa og að-
standenda sjúklinga til að fá ábend-
ingar um þau vandamál sem þeir
stæðu andspænis og atriði sem þeir
teldu mikilvægt að tek-
ið yrði á í frumvarpinu.
Markmiðið með
samningu frumvarpsins
var að auka og tryggja
réttindi sjúklinga og
kveða skýrt á um þau
í lagatexta, þannig að
á þeim leiki enginn vafi
fyrir sjúklinga, að-
standendur þeirra né
starfsfólk heilbrigðis-
þjónustunnar.
Frumvarp til laga um
réttindi sjúklinga var
lagt fram á Alþingi síð-
astliðinn vetur og hefur
hlotið mikla umræðu og
umfjöllun fjölmargra
umsagnaraðila. Viðbrögð hafa yfír-
leitt verið jákvæð og flestir umsagna-
raðilar telja mikilvægt að meginregl-
ur í þessu efni verði lögfestar. Ýmsar
efnislegar athugasemdir hafa komið
fram og er starfsfólk ráðuneytisins
nú að vinna úr þeim og mun endur-
skoðað frumvarp verða lagt fyrir
Alþingi í haust.
Nokkurs misskilnings hefur gætt
í umfjölluninni um þetta mikilvæga
mál. Því hefur verið haldið fram að
með frumvarpinu sé verið að for-
gangsraðag'þannig að aldraðir séu
settir aftar í forgangsröðun, en það
er alvarlegur misskilningur. í frum-
varpinu er kveðið á um að m.a. eigi
að taka tillit til aldurs sjúklinga við
meðferð og aðhlynningu. Mikið hef-
ur áunnist í þeim efnum hvað varðar
aldraða og heldur uppbygging á
aðstöðu fyrir þá áfram af fulium
krafti. Þessu ákvæði er fyrst og
fremst ætlað að tryggja að allir fái
þjónustu og aðbúnað sem hæfi aldri
þeirra ekki síst börn og unglingar.
Við núverandi aðstæður fullnægjum
við ekki nægilega vel ýmsum aldurs-
bundnum þörfum þeirra. Þeim verð-
ur ekki fullnægt nema með nýrri
Markmiðið er, segir
Ingibjörg Pálmadótt-
ir, að auka og tryggja
réttindi sjúklinga.
aðstöðu sem er sérhönnuð með þarf-
ir þeirra fyrir augum. Þá hefur sú
staðreynd sem orðuð er í frumvarp-
inu, að heilbrigðisþjónustan býr við
fjárhagsramma innan hvers árs ver-
ið misskilin sem ný þrenging á þjón-
ustu við sjúklinga. Þessi ákvæði
hafa verið miskilin á þann hátt að
með þeim sé verið að draga úr rétti
sjúklinga. Það er alls ekki tilgangur
frumvarpsins og því hef ég ákveðið
að breyta nokkrum ákvæðum þess
áður en það verður lagt fyrir Al-
þingi að nýju í haust, þannig að
ekki sé hætta á misskilningi og mis-
túlkun.
Með þessu frumvarpi er tekið á
mörgum mikilvægum þáttum sem
tímabært er að lögfesta. Þar á með-
al á að tryggja að sjúklingar fái
upplýsingar um sjúkdóm, meðferð
og batahorfur. Lögð er áhersla á
rétt hans til ákvarðanatöku um með-
ferð. Einnig eru ákvæði um kæru
og kvartanaleiðir sjúklinga, auk
ákvæða sem tryggja eiga gæði og
samfelldari þjónustu.
Ég tei nauðsynlegt að þetta mikil-
væga mál fái itarlega umræðu á
Alþingi og ekki síður meðal almenn-
ings. Frumvarp til laga um réttindi
sjúklinga er framfaraspor og vænti
ég þess að góð samstaða náist um
að lögfesta í vetur þau grundvallar-
réttindi sem frumvarpið kveður á
um að sjúklingar í okkar þjóðfélagi
eigi að njóta.
Höfundur er heilbrigðis- og
tryggingamálaráðherra.
Ingibjörg
Pálmadóttir
Lagnasýning í
Perlunni 25.,
26. og 27. október
NÚ ÞEGAR fyrir
dyrum stendur þessi
glæsilega' sýning þar
sem flestir helstu hags-
munaaðilar við hús-
byggingar á íslandi
eiga sína fulltrúa er
ekki úr vegi að velta
fyrir sér tilgangi lagna-
félagsins.
Lagnafélag íslands
er hugsað sem vett-
vangur áhugaaðila og
hagsmunaaðila um
lagnir. Það hefur skap-
að vettvang þar sem
menn geta viðrað skoð-
anir sínar á þverfagleg-
um grunni, leikmaður-
inn, hönnuðurinn, iðnaðarmaðurinn,
embættismaðurinn, eftirlitsmaðurinn
og svo mætti lengi telja, allir koma
að umræðum hjá lagnafélaginu.
Sýningin er hápunktur,
segir Guðmundur Þór-
oddsson, 10 ára afmæl-
is Lagnafélags Islands.
Þessi mikla breidd félagsmanna
gerir umræður innan lagnafélagsins
miklu markvissari en þegar hver tuð-
ar í sínu horni. Það að fá skoðanir
allra upp í málunum er ómetanlegt.
Sú viðleitni að draga lagnakerfi
húsa inn í fagiega umfjöllun og að
viðurkenna þau sem eitt af megin
tæknisviðum húsbygginga var einn-
ig löngu tímabært.
Sannleikurinn er sá að í öllum
nágrannalöndum okkar hefur inni-
loft, upphitun, lagnakerfi, þ.e. vís-
indi okkar lagnamanna verið eitt af
áherslusviðum í rannsóknum opin-
berra stofnana og
tækniháskóla.
Það er í raun og veru
undarlegt hversu seint
við tókum við okkur hér
á landi þar sem okkar
óblíða veðurfar og sér-
stöku aðstæður með
hitaveitum og mjúku
basísku köldu vatni
skapa mikla sérstöðu
hjá okkur og fyllilega
ástæða til að stunda
kröftugar rannsóknir
og markvissa fræðslu
og þjálfun á lagnamál-
um hér á landi.
Sýning sú sem fram-
undan er í Perlunni 25.
til 27. okt. er viðleitni til að færa
lagnakerfi og lagnamenn nær ai-
menningi, til að kynna nýjungar
þær, sem komið hafa á síðustu árum,
fyrir jafnt almenningi og lagna-
mönnum.
Á sýningunni verða jafnframt
opinberar stofnanir og fyrirtæki sem
kynna starfsemi sína og kröfur er
gerðar eru til nýbygginga. Nú á
þeim merku tímamótum þegar
Lagnafélag íslands nær tíu ára aldri
er þessi sýning skemmtilegur há-
punktur afmælisársins.
Við þessi tímamót verða einnig
afhentar viðurkenningar fyrir lofs-
verð lagnaverk 1995 en það að verð-
launa lagnaverk sem skara fram úr
er einnig mjög mikils virði því við
verðum að koma lagnakerfunum til
þeirrar virðingar sem þeim ber og
það er best gert með því að vekja
athygli á því besta sem gert er.
Höfundur er vélaverkfræðingur,
formadur Lagnafélags Islands og
vatnsveitustjóri í Iicykjnvík.
Guðmundur
Þóroddsson