Morgunblaðið - 13.02.1997, Blaðsíða 4

4 B FIMMTUDAGUR 13. FEBRÚAR 1997
VIÐSKIPTI
MORGUNBLAÐIÐ
Hagvöxtur í umheimin um
og möguleikar íslendinga
Fjármál á fimmtudegi
Mikil hækkun hefur orðið á gengi hlutabréfa hér og í útlöndum
frá ársbyrjun 1997. Hækkunin lýsir bjartsýni fjárfesta og góðum
horfum á næstu árum, að mati Sigurðar B. Stefánssonar og að
íslendingar muni ekki sættast á síminnkandi hagvöxt.
12. mán. meðaltal
Gengi doilars hefur hækkað mikið gagn-
vart þýsku marki frá síðustu áramótum
1,9
1,8
1,7
1,6
1,5
1,4
1,3 ' 1990'1991 '1992'1993'1994'1995'1996'
„Einfaldur hagvaxtarslaki 1971-1977...
Hlutfall af VLF
15% --------
10----------
5----------
71 75
0
-5
-10
-15

iuIlÍ
h
'95
'80 '85 '90
... og hlutabréfaverð í flestum kauphöllum
veraldar hefur líka hækkað mikið frá áramótum
Breyting til 6. febrúar ■1 m n Ssp
Skuldabréf, 3 til 5 ár Frá1.janúar1997 Síðustu 12 mánuðir Bandaríkin 0,86% 3,16% Japan 0,84% 5,38% Þýskaland Bretland 1,38% 2,03% 7,59% 7,43%
Skuldabréf, 7 til 10 ár Frá1.janúar1997 1,19% 1,68% 2,83% 3,40%
Síðustu 12 mánuðir 1,61% 8,73% 10,11% 10,16%
Hlutabréf Frá1.janúar1997 4,4% -9,2% 7,8% 3,8%
Síðustu 12 mánuðir 23,2% -14,5% 27,9% 17,9%
Heimild: Financial Tlmes
MIKIL hreyfmg hefur ver-
ið á gengi verðbréfa og
helstu gjaldmiðla hér
heima og á alþjóðlegum
markaði á fyrstu vikum ársins 1997.
Gengi hlutabréfa hefur víða hækkað
án afláts, ávöxtun skuldabréfa hefur
verið ágæt og ioks hefur gengi
Bandaríkjadollara hækkað gagnvart
bæði þýsku marki og japönsku jeni
um 8% frá áramótum. Á fímmtudag
í síðustu viku tilkynnti Friðrik Soph-
usson fjármálaráðherra að næsti
fjórtán mánuðina yrðu innleystii
fjölmargir flokkar spariskírteina
ríkissjóðs alls að andvirði 23 ma.kr.
Tilkynningin leiddi í fyrstu til mik-
illa viðskipta og um 20 til 30 punkta
lækkunar á markaðsvöxtum (hús-
bréf lækkuðu t.d. í fyrstu úr 5,68
í um 5,40%) en í gærmorgun hafði
sú lækkun gengið að nokkru til
baka.
Mikil hækkun á gengi
Bandaríkjadollara
Snúum okkur fyrst að mikilli
hækkun á gengi Bandaríkjadollara.
Efsta myndin til vinstri sýnir að var
vendipunktur á doliaramarkaði í
apríl 1995. Síðan þá hefur gengi
dollarans hækkað um 50% gagnvart
jeni og um 20% gagnvart þýsku
marki. Gengið núna er 124 jen í
dollara og um 1,68 mörk. Þessi
mikli viðsnúningur á gengi dollarans
endurspeglar líklega best mikinn
mun á þróun efnahagsmála í Banda-
ríkjunum, og svo í Evrópu og Jap-
an. í Bandaríkjunum stendur þjóð-
arbúskapur í miklum blóma og er á
sjötta ári í uppsveiflu sem gæti stað-
ið enn í þrjú til fimm ár. Fram-
leiðslugeta er nokkurn veginn full-
nýtt en þó ekki talin hætta á auk-
inni verðbólgu í bráð eða þörf á
hærri vöxtum.
í Japan veldur vonbrigðum hve
efnahagsbati gengur hægt. Næst-
efsta myndin í vinstri dálk lýsir
ástandinu. Hæsta gildi Nikkei 225
hlutabréfavísitölunnar í Tókíó varð
um 39.000 á árinu 1989 í lok upp-
gangsskeiðsins á síðasta áratug. Á
aðeins tólf mánuðum lækkaði gengi
hlutabréfa um nærri heiming (í um
20.000). Síðan hefur gengið á ýmsu
en gildi Nikkei 225 er aðeins um
18,200 nú eftir níu prósenta lækkun
síðasta mánuðinn og 14,5% lækkun
síðustu tólf mánuðina (sjá neðstu
línur í töflunni efst til hægri). Á
fjármálamarkaði er óttast að hagur
Japana vænkist ekki í bráð. Þess
vegna hafa japanskir fjárfestar og
kollegar þeirra í öðrum löndum selt
verðbréf í Japan (og þar með jen)
og flutt fjármuni sína í betri ávöxt-
un, einkum til Bandaríkjanna en
einnig til Evrópu.
Ónóg tiltrú á evró
veikir Evrópumyntir
Margir óttast að nýja Evrópu-
myntin evró verði ekki eins sterkur
gjaldmiðill og þýska markið hefur
verið síðustu áratugi, a.m.k. ekki
fyrst í stað. Ónóg tiltrú á evró hef-
ur minnkað vægi Evrópumynta í
verðbréfasöfnum efasemdarmanna
eftir því sem líður nær upphafsdegi
sameiginlega myntkerfisins eftir
tæplega 100 vikur. Enginn veit enn-
þá hvort vantrú þeirra reynist á
rökum reist en hún hefur sín áhrif
á gjaldeyrisviðskipti nú og ýtir und-
ir hækkun á gengi Bandaríkjadoll-
ara. í yfírlýsingu í lok leiðtogafund-
ar sjöveldanna í Berlín um síðustu
helgi var látið nægja að lýsa þeirri
skoðun að gengisbreytingin síðan í
apríl 1995 væri orðin nægjanleg til
að leiðrétta fyrra mísvægi, þ.e. afar
hátt gengi jensins og nokkuð hátt
gengi marks en lágt gengi dollarans
(e. major misalignments in exc-
hange markets have been
corrected). Lítið gerðist á gjaldeyris-
markaði um helgina eða á mánudag
en á þriðjudag hélt hækkun á gengi
dollarans síðan áfram eins og ekk-
ert hefði í skorist.
Dollaramyndin neðan við töfluna
sýnir að gengi dollarans er raunar
alls ekki hátt nú ef litið er aftur til
síðasta áratugar. Þrátt fyrir mikla
hækkun gagnvart jeni og marki
hefur dollaragengið lækkað lítillega
gagnvart Kanadadollara og mexík-
anska pesó en þær myntir skipta
miklu máli í utanríkisviðskiptum
Bandaríkjamanna. Meðalgengi doll-
arans gagnvart viðskiptamyntunum
er því aðeins liðlega 10% hærra en
það var að jafnaði á árinu 1995. Á
mælikvarða kaupmáttaijafnaðar (e.
purchasing power parity, þ.e. það
gengi dollara sem gerir sömu körfu
af matvælum í mismunandi löndum
jafndýra) er gengi dollarans enn
lágt gagnvart bæði jeni og marki.
Hlutabréf hækkuðu um 4 til
8% í mörgum löndum í janúar
í svipinn er líklegt að gengi doil-
arans geti enn haldið áfram að
hækka. Horfur eru afar góðar í
efnahagsmálum Bandaríkjamanna
á næstu þremur til fímm árum en
Þjóðverjar, Frakkar og fleiri Mið-
Evrópuþjóðir, svo að ekki sé talað
um Japani, virðast eiga nokkuð í
land uns flugið næst á nýjan leik.
Til langs tíma litið er það þó styrk-
ur Japana og Þjóðverja að sparnað-
ur þeirra er hlutfallslega mun hærri
en Bandaríkjamanna. Spamaður
sem er ónógur til að fjármagna inn-
lenda fjárfestingu leiðir til viðskipta-
halla sem er einmitt veikleiki í þjóð-
arbúskap í Bandaríkjunum (og ís-
lendinga).
Hlutabréfaverð í Bandaríkjunum
hefur nú hækkað um yfír 23% síð-
ustu tólf mánuðina og þótt víða
hafi einnig verið mikil hækkun á
hlutabréfamarkaði (t.d. 28% í
Þýskalandi, 18% í Bretlandi og yfir
60% á íslandi) leikur ekki vafi á því
að Bandaríkjamarkaður er nú
burðarásinn í alþjóðlegum hluta-
bréfaviðskiptum. Verðmæti hluta-
bréfa á markaði þar nemur um 44%
af heimsmarkaði og þegar þar geng-
ur jafnvel og síðustu árin eykst
bjartsýni fjárfesta og hefur jafnvel
áhrif víðar.
Næstneðsta myndin vinstra meg-
in sýnir meðalverðbólgu í öllum ríkj-
um heims árin 1984 til 2001 (áætl-
un frá 1997) og mikla lækkun allan
þennan áratug. Fleiri og fleiri ríki
hafa rutt burt höftum í viðskiptum,
jafnt innanlands sem við útlönd.
Fyrst var óttast að mikil aukning í
eftirspurn og þar með vaxandi verð-
bólga kynni að hljótast af stórauk-
inni eftirspurn með meira fijálsræði
í viðskiptum. Annað kom á daginn.
Gróin iðnríki tóku að fjárfesta í
nýiðnaðarríkjunum. Aukin fram-
leiðsla þeirra hefur síðan leitt til
verðlækkunar á ýmis konar tækjum
og tólum, tölvubúnaði og margvís-
legum neysluvörum. Aukin sam-
keppni brást ekki.
Þannig hefur kostnaður við upp-
lýsingavinnslu svo og við fjarskipti
og samgöngur lækkað mjög hratt
með aukinni samkeppni á alþjóðleg-
um markaði. í Bandaríkjunum jókst
sala á hátæknibúnaði um 25% árið
1996 og á árinu 1997 er einnig
vænst mikillar aukningar í fjárfest-
ingu fyrirtækja í slíkum búnaði.
Tæknibyltingin og greiður aðgang-
ur að hlutafé og lánsfé á lágum
vöxtum hefur leitt til þess að ný
fyrirtæki spretta upp eins og gorkúl-
ur. Fjármálamarkaður er hvergi
virkari og sveigjanlegri en í Banda-
ríkjunum og þess vegna berast
áhrifin af lágri verðbólgu og gríðar-
legum framförum á hátæknisviðinu
hraðar um hagkerfið þar en víðast
annars staðar. Hagnaður fyrirtækja
hefur verið að aukast sem hlutfall
af landsframleiðslu allt frá því um
miðjan síðasta áratug (sjá næstn-
eðstu myndina hægra megin) og
spáð er að hlutfallið hækki enn á
árinu 1997. Þrátt fyrir nærri 25%
hækkun hlutabréfaverðs síðustu tólf
mánuðina nægir hagnaðaraukning-
in á milli ára nokkurn veginn til að
halda hlutfallslegu verði hlutabréfa
í horfinu. Það ríkir því enn bjartsýni
í hlutabréfaviðskiptum í Bandaríkj-
unum.
„ Hækkun hlutabréfaverðs á
íslandi um 8,5% frá áramótum
Á íslandi nemur meðalhækkun á
gengi hlutabréfa frá janúarbyijun
um 8,5% en þess má geta að verðið
hækkaði um 25% árið 1994, 33%
árið 1995 og um 60% árið 1996.
Mörgum þykir nóg um og víst er
að gengi hlutabréfa í mörgum ís-
lenskum fyrirtækjum virðist hátt.
Tölur úm hagnað af rekstri á árinu
1996 eru nú teknar að birtast og á
næstu vikum verður ljóst hvort þær
reynast almennt ofan við eða neðan
við væntingar fjárfesta. Spár um
hagnað skráðra fyrirtækja á árun-
um 1997 og 1998 verða einnig ná-
kvæmari eftir að endanlegar tölur
um hagnað ársins 1996 hafa verið
kynntar.
Hækkandi verð á hlutabréfum ber
þess vott að fleiri áhugasamir kaup-
endur hlutabréfa eru á ferðinni held-
ur en seljendur rétt eins og endra-
nær þegar verð fer hækkandi til að
jafna framboð og eftirspurn. Ekki
er heldur vafi á því að tekjur af
hlutabréfum, þ.e. greiddur arður í
hlutfalli við markaðsvirði þeirra, eru
lægri en tekjur af skuldabréfum
(árlegir vextir, greiddir eða lagðir
við höfuðstól). Fjárfestar kaupa því
hlutabréf, hér á íslandi eins og víð-
ast hvar í viðskiptalöndum okkar
núna, vegna þess að þeir hafa trú
á því að verðið muni hækka í fram-
tíðinni og ávöxun kemur þá fram á
formi eignaaukningar og söluhagn-
aðar. Hækkandi hlutabréfaverð er
líka almennt talið meðal framvís-
andi hagvísa og það segir sína sögu
þegar verðið fer hækkandi í næstum
öllum löndum (nema í Japan).
í viðskiptablaði Morgunblaðsins í
síðustu viku birtist áhugaverð grein
eftir Má Guðmundsson, aðalhag-
fræðing Seðlabanka íslands, „Er
umtalsverður eftirspumarslaki í ís-
lenska hagkerfinu?" Greinina ritar
Már vegna þess að hann er ósáttur
við sjónarmið sem fram komu í Fjár-
málum á fímmtudegi þann 19. des-
ember sl. og 23. janúar sl. Þau voru
á þá leið að framleiðsla íslendinga
á mann núna gæti vafalaust verið
töluvert meiri en hún er ef miðað
er við getu okkar til að auka tekjurn-
ar síðasta aldarfjórðunginn.