Morgunblaðið - 13.07.1997, Blaðsíða 38

38 SUNNUDAGUR 13. JÚLÍ 1997
MORGUNBLAÐIÐ
HUGVEKJA
IDAG
Samsernd
og veruleiki
Úr því að ég er ekki
sá sem ég er, segir sr.
Heimir Steinsson í
þessari fyrstu hug-
vekju af þremum um
rökhyggju ogtrú, hlýt-
ur að leika á tveim
tungum um röklega
tilvist mína yfirleitt.
Hér fer á eftir - í þremur
hugvekjum - tilraun til að tengja
saman rökhyggju ogtrú. Fjallað
verður um sjálfsmynd mannsins
og umheiminn. Bent verður á
röklega annmarka hvors tveggja.
Síðan mun vikið að nokkrum til-
vitnunum í Heilaga ritningu og
því haldið fram, að þær eyði ann-
mörkunum. Að lyktum vitna ég
í Passíusálma, en þar er að finna
framsetningu á raunveruleikan-
um, sem öðru tekur fram.
Sjálfsmynd á
hverfanda hveli
Ef maðurinn spyr hinnar ein-
földustu spurningar: „Hver er
ég?“ lætur svarið á sér standa.
Þessi „ég“, sem um er spurt,
reynist vera næsta leyndardóms-
fullt fyrirbæri, og er sú athugun '
ekki ný af nálinni. Hér verður
einungis staldrað við einn vanda:
„Sá „ég“, sem hér er til umfjöll-
unar, verður ekki með auðveldu
móti höndlaður í skilgreiningu.
Ég er annar í dag en ég var fyr-
ir 20 árum. Ég hef breyst á þess-
um tíma. En hafi ég breyst á 20
árum breytist ég einnig á
skemmri tíma. Breytingin á sér
stað viðstöðulaust.
Samsemdarlögmálið hefur
verið nefnd stjómarskrá eða
grundvallarlög mannlegrar hugs-
unar. Vilji ég svara spurningunni
„hver er ég?“ með vísun til sam-
semdarlögmálsins og segja „ég
er sá sem ég er“, kemur í ljós,
að svarið stenst ekki alls kostar.
Á meðan ég er að bera fram
þessi orð — „ég er sá sem ég er“
— breytist ég úr nokkru sem ég
var fyrir andartaki í eitthvað
annað, sem ég verð að örskots-
stundu liðinni. Þetta „annað" sem
ég breytist í tekur að sínu leyti
óðara stakkaskiptum og um-
hverfist í enn annað og þannig
koll af kolli uns ekkert er eftir.
Þessi staðreynd setur spum-
ingamerki við raungildi sjálfs mín
og hlýtur að gera það fyrirbæri,
sem nefnt er „sjálfsmynd" mín,
nokkrum vafa undirorpið. Úr því
að ég er ekki sá sem ég er, hlýt-
ur að leika á tveim tungum um
röklega tilvíst mína yfirleitt.
Sjálfsvitundin er staðreynd —
næsta óræð reyndar. Sjálfsvit-
undin veldur því, að ég efast
ekki um að ég er til — hvað svo
sem það nú merkir. En eigi ég
að gera grein fyrir því hver ég
er, verð ég að draga upp mynd
af ferli, segja sögu, sjálfsævi-
sögu. Óvissan andspænis raun-
gildi þeirrar sögu birtist þá að
sínu leyti í máltækinu „enginn
veit sína ævina fyrr en öll er“.
Ég get ekki dregið upp endanlega
mynd af sjálfum mér. Myndin er
ófullgerð og þar með óráðin með-
an ég lifi. Að mér gengnum get-
ur annar maður reynt að búa til
heimildarmynd úr þeirri halarófu
myndskeiða, sem birtist í heim-
ildum um hinn látna. Margræðni
þess verkefnis sýnir sig hins veg-
ar í því, að engir tveir menn
draga upp nákvæmlega sömu
mynd af honum, sem liðinn er.
Það er nákvæmiega jafn torsótt
að skilgreina hver hinn látni var
eins og það er erfítt að skil-
greina, hver hann er á meðan
hann lifir. Hin ýmsu myndskeið
ævi hans stangast á í sífellu.
Hann er aldrei fyllilega sjálfum
sér samkvæmur frá einu mynd-
skeiði til annars.
Þessi álitamál leiða í Ijós, að
það er í besta falli hægt að færa
ótryggar líkur fyrirraunveru-
leika mínum. Ég virðist vera til.
Sjálfsvitund mín bendirtil að svo
sé. En sjálfsvitund mín gæti ver-
ið blekkingarsmiðja. Ekki er unnt
að sanna raunveruleika minn.
Ef einhver spyr, hvar raunveru-
leikans sé að leita, er ástæðu-
laust að fullyrða, að hann sé að
fínna þar sem ég er.
Þessi vandkvæði valda mönn-
um litlu hugarangri daglega. Að
jafnaði erum við önnum kafin við
að lifa lífínu og látum sem öll
þau hverfulu verðmæti, er því
lífi fylgja, hafi varanlegt veru-
leikagildi. Hversdagslífið er sú
víma, sem við að staðaldri vökn-
um ekki af. En verði mönnum á
að staldra við og spyija spurn-
inga, hrökkva þeir upp. Álitamál-
in skjóta óðara upp kollinum, og
svörin láta á sér standa.
Umhverfið
Líti maðurinn sér fjær og leiti
upp raunveruleikann í umhverfi
sínu, koma í ljós sömu annmark-
ar og áður var lýst. Borðið sem
ég sit við og fötin sem ég klæð-
ist ganga úr sér. Að 20 árum
liðnum verða þau breytt frá því
sem nú er. En úr því að þau breyt-
ast á 20 árum eru þau einnig að
taka hamskiptum núna, þ.e.a.s.
frá stund til stundar. Setningin
„borðið er það sem það er“ er
merkingarlaus. Meðan ég ber
hana fram er borðið að breytast
úr nokkru sem það var fyrir and-
artaki í eitthvað annað sem það
verður að örskotsstundu liðinni.
Þetta „annað“ breytist síðan að
sínu leyti í eitthvað annað og
þannig koll af kolli, uns ekkert
er eftir.
Fjall er löngum notað sem
ímynd varanleikans. En jafnvel
fjallið er undir sömu sök selt og
borðið. Fjallið breytist e.t.v. ekki
að ráði á 20 árum. En á 20 millj-
ón árum breytist fjallið. Einnig
fjallið er án afláts að breytast
og verður ekki fremur höndlað í
skilgreiningu en fötin mín eða
ég sjálfur. Setningin „fjallið er
það sem það er“ reynist þannig
einnig merkingarlaus. Upp kem-
ur spurningamerki andspænis til-
vist fjalls og raungildi þess. Fjall-
ið virðist vera til. En ekki er
unnt að sanna, að svo sé. Ef ein-
hver spyr, hvar raunveruleikans
sé að leita, er ástæðulaust að
fullyrða, að hann sé að finna þar
sem fjallið er.
IMragtntMðMfr
- kjarni málsins!
VELVAKANDI
Svarað í síma 5691100 frá 10-12 og 13-13 frá mánudegi til föstudags
Netfang: elly@mbl.is
Þessi Ijósmynd er sennilega tekin á ísafirði eða á
Þingeyri einhvern tíma á þriðja áratugnum. Vera
má að lengst til vinstri sé maður að nafni Páll Krist-
jánsson. Þeir sem eru í miðju myndarinnar eru eig-
anda ljósmyndarinnar ókunnir. Lengst til hægri er
Gísli Hermann Erlendsson frá Bakka í Brekkudal í
Dýrafirði, einn af fjölmörgum systkinum, bömum
Erlends Jóhannessonar, bónda þar og konu hans
Gíslinu Jónsdóttur. Gísli fæddist 22. desember 1905.
Hann gekk í Núpsskóla 1923-25 og tók próf í mótor-
vélfræði á Þingeyri 1926.
Bjöm Pálsson ljósmyndari á Ljósmyndin af þessari
ísafirði tók þessa Ijósmynd, ungu konu var einnig
en ekki er vitað hvenær. Hún í eigu Gísla Erlends-
var í eigu Gísla heitins Er- sonar. Getur verið að
lendssonar frá Bakka í hún sé af einni af
Brekkudal í Dýrafirði. Gam- systrum hans og því
an væri að kunna einhver Erlendsdóttir?
deili á þessum vasklegu sjó-
mönnum.
Dýrahald H Tapað/fundið
Hver þekkir þessa menn og
kann frá þeim að segja?
SÁ sem ber kennsl á fólkið hafa samband við:
á þessum myndum og kann Guðbrand Gíslason,
eitthvað frá því að segja Goðheimum 21, 104
hafi kæra þökk fyrir að Reykjavík, sími 568-1275.
Mótmæli lokun
Bólstaðarhlíðar
KONA hringdi og vildi hún
mótmæla lokun Bólstaðar-
hlíðar. Hún segir þessa
breytingu bagalega fyrir
gamla fólkið sem býr
þarna í Bólstaðarhlíð í
íbúðum aldraðra. Áður
stoppaði leið 3 við Bólstað-
arhlíðina en nú við lokun-
ina ekur leið 3 Háteigsveg-
inn og þá þarf gamla fólk-
ið sem býr við Bólstaðar-
hlíðina að ganga upp á
Háteigsveg til að ná vagni.
Ég get ekki séð að umferð
um Bólstaðarhlíð sé meiri
en í öðrum sambærilegum
götum og skil ekki að það
þurfi að loka henni frekar
en öðrum götum. Og fyrir
hönd gamla fólksins sem
býr við Bólstaðarhlíðina
vill ég mótmæla þessari
lokun.
Fressköttur
tapaðist
SKUGGI, grár fressköttur
tapaðist í Skeijafirði 9.
júlí sl. Hann er með bláa
ól, gæti hafa leitað sér
skjóls í bílskúr eða kjall-
ara. Þeir sem hafa orðið
varir við kisa hringi í síma
562-7105.
Armband fannst
á Miklatúni
SILFURLITAÐ armband,
sem er eins og slanga í
laginu, fannst 10. júlí á
Miklatúni.
Uppl. í síma 552-6674.
Víkveiji skrifar...
JÚLÍANSKA tímatalið, sem inn-
leitt var í Rómaveldi árið 46
f.Kr., var kennt við Júlíus nokkum
Caesar, keisara í Róm í „den tid“.
Júlímánuður dregur trúlega nafn
af sömu persónu. Víkveija kemur
einkum þrennt í hug, frásagnar-
vert, sem heyrir til þessari 29. viku
ársins, dögunum 13. til 19. júlí.
Hið fyrsta er að hundadagar
hefjast í dag, 13. júlí, og standa til
23. ágúst.
í annan stað var hringvegurinn
opnaður 14. júlí árið 1974. Það var
stór stund, enda eru vegimir „æða-
kerfi samfélagsins“, atvinnulífsins
og félagslegra og menningarlegra
satnskipta fólksins í landinu.
í þriðja lagi gerðist það 16. dag
júlímánaðr árið 1627 að serkneskir
vígamenn frá Alsír í Norður-Afríku
stigu á land í Vestmannaeyjum og
handtóku 242 konur, karla og börn,
sem þeir fluttu í skip. Mannræningj-
amir komu víðar við á landinu og
voru vágestir.
Kristján frá Djúpalæk fæddist
16. júlí 1916 og Jón Óskar 18. júlí
1921.
xxx
HVER voru beittust vopn og
veigamest rök í fullveldisbar-
áttu þjóðarinnar á 19. og 20. öld-
inni? Það sem gerir þjóð að þjóð!
Krafan um stjórnarfarslegt sjálf-
stæði var m.ö.o. reist á menningar-
legu fullveldi þjóðarinnar, sögu
hennar, tungu og bókmenntum.
Menningarlegt sjálfstæði þjóðar-
innar er m.ö.o. hornsteinn stjórnar-
farslegs fullveldis hennar. í ljósi
þeirrar staðreyndar undrar það Vík-
veija þegar hann heyrir hávaða-
menn vaða elginn gegn byggingu
tónlistarhúss, gegn Sinfóníuhljóm-
sveit, Ópem, Þjóðleikhúsi, Borgar-
leikhúsi og annarri menningarlegri
starfsemi, sem þeir telja um of
mulið undir.
Oft var þörf en nú er nauðsyn -
á hátækniöld fjarskipta og sam-
gangna - að varðveita menningar-
legt sjálfstæði okkar; fyrst og síð-
ast móðurmálið, en jafnframt hvers
konar menningarstarf í landinu.
Kópavogskaupstaður á mikinn
heiður skilinn fyrir Gerðarsafn,
byggingu tónlistarhúss, sem nú er
hafín, og margs konar annan menn-
ingarstuðning. Víkveiji veltir því
fyrir sér hvort Borgarleikhúsið, sem
muna má rekstrarfífil sinn fegurri,
væri ekki betur í sveit sett í „goð-
orði“ Gunnars Birgissonar en í
homrekuhlutverki hjá borgarstjórn
Reykjavíkur.
xxx
AUÐÁRKRÓKUR á 50 ára kaup-
staðarafmæli um þessar mundir.
Stórafmælið á Króknum er reyndar
margþættara. 140 ár eru síðan að
Friðrik VII. konungur Danmerkur
og íslands löggilti Sauðárkrók sem
verzlunarstað - árið 1857. 125 ár
eru síðan fyrsti íbúinn reisti hús
sitt á Sauðarárkróki og hóf fasta
búsetu þar, Árni Ámason klénsmið-
ur. 90 ár eru liðin síðan Sauðárkrók-
ur varð sérstakt sveitarfélag og 50
ár, sem fyrr segir, frá því að Krók-
urinn fékk kaupstaðarréttindi.
Sauðárkrókskaupstaður er vel í
sveit settur og hefur vaxið hratt á
kaupstaðarárunum; íbúar um 2.800
talsins. Hann byggir jöfnun höndum
á sjávarútvegi, veiðum og vinnslu,
og verzlunar- og iðnaðarþjónustu
við blómlegar sveitir í nágrenninu,
auk þess að vera vaxandi ferða-
manna- og skólabær.
Auk framansagðs fer ekki fram
hjá neinum, sem heimsækir höfuð-
stað Skagfirðinga, að þar er hesta-
mennska í heiðri höfð, sem og hag-
yrðingar, að ekki sé nú talað um
sönginn, sem þar hljómar fjalla á
milli mörg síðkvöldin. Þaðan er og
stutt heim að Hólum í Hjaltadal,
þar sem dómkirkjan fagra heillar
og Islands saga býr í hverri þúfu.
Þaðan er og stutt í Hofsós, þar
Vesturfarasafn og fleira forvitni-
legt er, og í ferðamannavinina að
Lónkoti í Sléttuhlíð með Sölvabar
og fleira tómstundagaman - og í
Siglufjörð síldarævintýrisins. Vík-
veiji ámar Sauðkrækingum heilla
á margföldu afmælisári og hvetur
ferðafólk til að staldra við þar sem
vötn falla í norður.