Morgunblaðið - 11.10.1997, Blaðsíða 12

12 LAUGARDAGUR 11. OKTÓBER 1997
MORGUNBLAÐIÐ
______________________________________FRETTIR_______________________________________
Lög um veiðar utan lögsögu íslands taka meðal annars til veiða úr norsk-íslenska síldarstofninum
Umdeilt hvort hægt sé
að úthluta kvóta á skip
Samkvæmt bókstaf laga um fiskveiðar utan lögsögu íslands sem
sett voru milli jóla og nýárs í vetur verður hægt að úthluta afla-
heimildum á einstök skip vegna veiða úr norsk-íslenska síldarstofnin-
um á næstu vertíð. Það er þó alls ekki óumdeilt. Hjálmar Jónsson
ræddi við hagsmunaaðila og fulltrúa stjómar og stjómarandstöðu
í sjávarútvegsnefnd Alþingis um viðhorfín í þessum efnum.
MIKLAR líkur eru til að
það stefni í átök í vetur
um fyrirkomulag veiða
á hlutdeild íslendinga í
norsk-íslenska síldarstofninum
næsta sumar. Sjónarmiðin eru mjög
mismunandi í þeim efnum. Sumir
telja að úthluta eigi aflakvóta á ein-
stök skip, aðrir að ef það sé gert
þá eigi kvótinn ekki að verða fram-
seljanlegur. Þá eru einnig þeir sem
telja að fyrirkomulag veiðanna eigi
að vera óbreytt, þannig að hver og
einn sem leyfí hefur til veiðanna
geti aflað að vild að því hámarki sem
heildarkvóti íslendinga leyfír. Loks
eru þeir sem telja að veiðar úr norsk-
íslenska síldveiðistofninum skapi
jarðveg til þess að fitja upp á nýjung-
um í fískveiðistjómuninni.
Hlutdeild íslendinga í norsk-
íslenska síldveiðistofninum var 233
þúsund tonn í ár og tókst okkur
að veiða um 220 þúsund tonn. Veið-
um er lokið og tókst ekki að ná
öllum kvótanum í ár frekar en í
fyrra. Norsk-íslenska síldin gerði
vart við sig á nýjan leik eftir rúm-
lega aldarfjórðungshlé árið 1994
og veiddust þá rúmar 20 þúsund
lestir. Veiðarnar jukust síðan í 175
þúsund lestir árið eftir og í 165
þúsund lestir í fyrra. Mest allur
aflinn hefur farið í bræðslu til þessa.
Ekki er ljóst hvaða veiðiheimildir
koma í okkar hlut á næsta ári og
ósamið um það milli þeirra ríkja sem
veitt hafa úr stofninum. Um mikil
verðmæti er að ræða, þó menn séu
ekki á eitt sáttir um hvernig beri
að meta þau. Til samanburðar hefur
komið fram að einn síldarkvóti af
suðurlandssíld er metinn á 80-100
milljónir króna í skiptum á veiði-
heimildum, en slíkur kvóti nemur
1.109 tonnum á nýbyijuðu físk-
veiðiári.
Alfarið á móti
auðlindaskatti
Stefán Guðmundsson, alþingis-
maður Framsóknarflokksins í Norð-
urlandskjördæmi vestra, sagði að á
síðasta ári hefði niðurstaðan orðið
sú að sjá til með fyrirkomulag á
veiðunum. Málið yrði skoðað aftur
nú og hann teldi að það yrði eitt
af stóru málunum í vetur hvernig
farið yrði með skiptingu á þeim
aflahlutdeildum sem kæmu til
vegna síldarinnar. „Ég held að það
sé mjög mikilvægt að vanda sig í
því, en sú umræða og ákvarðana-
taka er eftir hvernig verður farið
með hann varanlega," sagði Stefán.
Aðspurður hvort hann teldi að
úthluta ætti þessum aflaheimildum
án þess að eitthvert gjald kæmi
fyrir, sagðist Stefán vera alfarið á
móti auðlindaskatti í sjávarútvegi.
„Ég er opinn fyrir öllum umræðum
um það hvernig við skiptum þeim
veiðirétti sem kemur þarna til og
ég held að það sé mjög vandasamt
verk að gera það svo all-
ir verði sáttir," sagði
Stefán ennfremur.
Hann sagði að þannig
hefði verið gengið frá
málum í vor að sú veiði
sem nú væri myndaði ekki neinn
rétt til framtíðar. Hann liti þannig
á að menn hefðu óbundnar hendur
til að ganga til þessa verks.
Síldina á að
kvótasetja
Kristján Ragnarsson, formaður
Landssambands íslenskra útvegs-
manna, sagði að það væri ekkert
álitamál að það ætti að kvótasetja
norsk-íslensku síldina fyrir næstu
vertíð. Allir hafí upplifað hversu
vitlaust núgildandi veiðikerfí sé með
óheftum veiðum með ákvörðun
heildarkvóta. Slík fiskveiðistjórnun
sé mjög kostnaðarsöm og vilji menn
vera raunsæir varðandi það hvernig
eigi að nýta auðlindina þá sé það
best gert með því að sérhver fái
að vita fyrirfram hversu mikið hann
megi veiða. Þá sé hægt að haga
veiðunum þannig að verðmætið
verði sem mest og tilkostnaðurinn
sem minnstur. Engu slíku sé til að
dreifa í núgildandi kerfi.
„Ef menn fá leyfi til að veiða
tiltekinn veiðistofn hafa mönnum
ekki verið gefnir neinir milljarðar.
Menn fá að sækja og kostnaðurinn
við að sækja þetta er þvi miður
nærri því eins mikill og tekjurnar,
þótt það sé breytilegt frá einum
fískveiðistofni til annars og einu
veiðarfæri til annars á tilteknum
tímabilum. Kostir þess að úthluta
þessu miðað við veiðireynslu und-
anfarinnar þriggja ára eru ótvíræð-
ir í mínum huga,“ sagði Kristján.
Hann sagðist ekki sjá annað en
að kvótum yrði úthlutað á skip á
næstu vertíð því lagafyrirmælin frá
Alþingi væru alveg ótvíræð í þeim
efnum. „Þegar lögin um úthafsveið-
arnar voru sett þá var ráð fyrir
þessu gert. Það var bara beðið eft-
ir einu ári og nú er það komið. Það
getur ekki komið neitt til álita að
því verði slegið frekar á frest,“
sagði hann ennfremur.
Kristján benti á að fordæmin
væru fyrir hendi því búið væri að
kvótasetja úthafskarfann og einnig
væri búið að úthluta rækjurétti á
Flæmingjagrunni á grundvelli
þriggja ára veiðireynslu. Þá væri
í lögunum ákvæði um að ávinningi
norsk-íslensku síldarinnar væri
dreift yfir allan flotann með því
að skila þyrfti inn 15% í verðmæti
annarra heimilda fyrir þær sem
úthlutað yrði. Þannig dreifðist
ávinningurinn til allrar útgerðar-
innar. Hins vegar væru margir
útgerðarmenn ósáttir við þetta
ákvæði. Allt tal um veiðileyfagjald
ætti ekkert frekar við í sambandi
við norsk-íslensku síldina en í sam-
bandi við veiðar á öðrum tegund-
um.
Kristján sagði aðspurður að
mjög erfitt væri að meta verðmæti
veiðiheimilda. Langmest væri um
skipti á veiðiheimiidum milli teg-
unda að ræða. Einn sæi sér hag i
því að veiða frekar síld en þorsk
og skipti því á veiðiheimildum þess-
ara tegunda. Þorskur
hefði eitthvert verðgildi
sem myndaðist í jaðar-
viðskiptum með örlitlum
hluta veiðiheimildanna.
Það verð segði ekkert til
um heildarverðmæti heimildanna
sem menn hefðu haft gaman af
að reikna upp í himinhæðir. Þetta
væri bara leikur að tölum og segði
ekkert til um þau verðmæti sem
um væri að ræða. „Allt kerfið er
að leitast við að búa til meiri verð-
mæti og kosta minnu til. Það er
vegvísirinn í þessu kerfi, markaðs-
öflin að verki eins og þau geta
best virkað," sagði Kristján að lok-
um.
Kvótinn verði
óframseljanlegur
Sævar Gunnarsson, formaður
Sjómannasambands Islands, sagði
að Sjómannasambandið væri ekkert
á móti því að hlutdeild okkar í
norsk-íslenska síldveiðistofninum
yrði kvótasett. Hins vegar væri það
ófrávíkjanlegt skilyrði að kvótinn
yrði óframseljanlegur.
Aðspurður sagðist hann telja það
skynsamlegri fískveiðistjómun að
úthluta kvóta á hvert skip heldur
en að hafa einn heildarkvóta sem
allir geti gengið í. Almennt væri
hann fylgjandi fiskveiðistjómun, en
hins vegar væri það algjört skilyrði
að kvótinn væri óframseljanlegur
og það sama gilti um veiðar á
Reykjaneshrygg og Flæmingja-
gmnni. Hann teldi að það sama
ætti að gilda um norsk-íslensku
síldina og gilti almennt í fískveiði-
stjórnunarlögunum nema að það
ætti ekki að vera framseljanlegur
kvóti. Skipta mætti á jöfnum veiði-
heimildum en alls ekki ætti að vera
um framsal að ræða. „Menn eiga
ekki að hagnast á leigubraski á
auðlind sem þeir hafa fengið úthlut-
að án endurgjalds,“ sagði Sævar.
Hann sagðist hins vegar ekki vilja
auðlindagjald, hvorki á þessar veið-
ar né aðrar.
Ekki söluvara
Guðjón Arnar Kristjánsson, for-
maður Farmanna- og fískimanna-
sambandsins, sagði að ekki hefði
verið rætt innan hans samtaka
hvernig standa ætti að veiðifyrir-
komulagi á norsk-íslensku síldinni
á næstu vertíð. í vor er leið hefðu
hins vegar menn verið þeirrar skoð-
unar að kerfið ætti að fela í sér
hvatningu til að ná síldinni, því það
væri ekki gott fyrir okkur að skilja
eftir hluta af veiðiheimildunum ár
eftir ár. Hins vegar hefði ekki verið
fjallað formlega um það hvernig
ætti að standa að úthlutun á síld-
inni til framtíðar, en það yrði örugg-
lega rætt á þingi samtakanna í
haust.
Guðjón sagði að samtökin hefðu
lagt mikið upp úr því að skapað
yrði kerfí þar sem kvótarnir væru
ekki söluvara. Ef kvótum yrði út-
hlutað, þá væri það skilyrði að kvót-
inn væri ekki framseljanlegur. Hins
vegar mætti kvótinn vera skiptan-
legur þannig að menn gætu látið
frá sér síld og fengið einhveija aðra
tegund í staðinn. Þarna væri um
nýtingarrétt að ræða. Það væri
upprunalegt markmið kvótakerfis-
ins. „Þetta er veiðiréttur sem út-
gerðinni er úthlutað. Það á nátt-
úrlega að vera eitthvert atvinnuör-
yggi í því þegar menn ráða sig á
skip. Ekki sé um að ræða pappírs-
fisk í einhveiju hlutabréfafyrirtæki
sem er síðan seldur út og suður.
Við erum algjörlega andvígir því
að slíku kerfi verði komið á á einum
stofninum í viðbót," sagði Guðjón.
Aðspurður sagðist hann ekki
hafa séð neina framsetningu á
veiðileyfagjaldi sem yrði ekki hrein
viðbót við það brask sem þegar
væri í gangi. Það væri bull þegar
menn töluðu um að setja veiðileyfa-
gjald inn í núverandi kerfi. Það
yrði að stokka kerfíð upp og byggja
það öðru vísi ef það ætti að tengj-
ast einhveiju slíku. „Út af fyrir sig
er ég ekkert að segja að það megi
ekki taka einhvers konar gjald, en
það má ekki hugsa það inn í það
braskkerfi sem nú á sér stað,“ sagði
Guðjón.
Mjög sérstakar
aðstæður
Steingrímur J. Sigfússon, al-
þingismaður Alþýðubandalagsins í
Norðurlandskjördæmi eystra,
sagði að menn hefðu haft uppi stór
orð um vitleysuna og kapphlaupið
sem fijálsar veiðar hefðu í för með
sér. Það væri út af fyrir sig alveg
rétt, og menn þekktu það frá gam-
alii tíð, að það væri ekki hagkvæm-
asta aðferðin við að nýta veiði-
stofninn að hafa slíkt kapphlaup
um aflann.
„En það er erfítt að sjá einhveija
aðra skárri leið í sjálfu sér heldur
en að láta veiðar vera frjálsar innan
einhverra marka á meðan það er
að myndast aflareynsla. Lögin gera
ráð fyrir því sem aðalreglu að
grunnur til úthlutunar sé afla-
reynsla. Nú er að visu um mjög
sérstakar aðstæður að ræða í norsk-
íslensku síldinni, þar sem hægt er
að líkja því við að nýr stofn sé að
uppgötvast," sagði Steingrímur.
Hann sagði að þarna væru að
skapast miklir viðbótarveiðimögu-
leikar á skömmum tíma fyrir flot-
ann og hann vildi alls ekkert útiloka
það að við slíkar aðstæður færu
menn aðrar leiðir heldur en við út-
hlutun á hefðbundnum veiðiréttind-
um innan lögsögunnar gagnvart
stofnum þar sem langtíma veiði-
reynsla væri fyrir hendi.
Hann sagðist telja að stýra ætti
veiðunum með aflamarki. Almennt
væru menn sammála um að í veið-
um á uppsjávarfiski hentaði það
fyrirkomulag betur.
Steingrímur sagði að allir út-
reikningar á verðmæti veiðiheim-
ildanna væru að því leyti hæpnir
að þeir sýndu jaðarkostnaðarverð
á einhveiju afmörkuðu magni.
Þessi jaðarverð sem sæjust í ein-
stökum viðskiptum endurspegluðu
ekki raunverulega greiðslugetu
sjávarútvegsins fyrir allar þessar
veiðiheimildir. Raunhæft langtíma-
verð væri ekkert annað en það
verð sem afraksturinn stæði undir.
Það þyrfti enginn að segja honum
það að nýtingin á einum íslenskum
síldarkvóta leyfði að
hann væri keyptur á 80
milljónir. Það sem væri
að gerast væri að menn
væru að koma sér fyrir
í greininni og væru til-
búnir til þess að borga bullandi
yfirverð fyrir kvótann til þess að
vera með.
Kvótinn verði seldur
Sighvatur Björgvinsson, alþing-
ismaður Alþýðuflokksins í Vest-
íjarðakjördæmi, sagðist hafa flutt
frumvarp á síðasta þingi um það
að norsk-íslenski síldveiðikvótinn
yrði seldur frá ári til árs á uppboði
og ráðherra yrði veitt heimild til
þessa. í kjölfar ummæla Einars
Odds Kristjánssonar á þingi á
fimmtudag við utandagskrárum-
ræðu um veiðileyfagjald hefði hann
farið rakleiðis til hans með frum-
varpið og óskað eftir stuðningi hans
við endurflutning. Hann myndi
flytja frumvarpið aftur hvort sem
Einar yrði við þessum tilmælum eða
ekki.
Sighvatur sagði að þegar málið
hefði verið rætt í sjávarútvegsnefnd
í fyrra hefðu menn verið sammála
um að samkvæmt fiskveiðistjórnun-
arlögunum væri ekki hægt að
kvótasetja á einstakt skip fyrr en
eftir þriggja til sex ára samfellda
aflareynslu. Nú væri bara liðið eitt
ár, því tekið hefði verið fram að
fyrri tvö árin myndu ekki leggja
grundvöll að aflareynslu. „Ég tel
að það sé ólöglegt að kvótasetja á
einstakt skip núna. Það var sérstak-
lega tekið fram um fyrri árin að
þau myndu ekki skapa grundvöll
fyrir úthlutun," sagði Sighvatur.
Hann sagði að hver einasti sjáv-
arútvegsnefndarmaður í fyrra hefði
verið sammála um það að ekki
væri hægt að úthluta kvóta á skip.
Sighvatur sagði að aflaheimildir
í norsk-íslenska síldveiðistofninum
sköpuðust fyrir tilverknað almanna-
valdsins með alþjóðasamningum
þar um. Aðstæðurnar væru að
þessu leytinu til gjörólíkar frá hefð-
bundnum veiðum. Það væri fráleitt
ef þetta sama almannavald ætlaði
að gefa þau verðmæti sem sköpuð-
ust fyrir tilverknað þess fáum ein-
staklingum.
Rangtúlkun
Einar Oddur Kristjánsson, al-
þingismaður Sjálfstæðisflokksins í
Vestfjarðakjördæmi, sagði að það
væri rangtúlkun ef því væri haldið
fram að hægt væri að kvótasetja
norsk-íslensku síldina á næstu ver-
tíð. Það hafí verið ítarlega rætt í
sjávarútvegsnefnd að það væri ekki
hægt að útdeila kvótum nema á
grundvelli frjálsrar sóknar og ekki
væri liðið nema eitt ár frá því sú
afstaða hefði verið tekin. Það væri
fráleitt að úthluta kvótum á skip
nú. Næstu 2-5 ár yrði um fijálsar
veiðar að ræða að hans mati. Sjáv-
arútvegsnefnd hefði ekki verið til-
búin að kvótasetja nokkra tegund
nema á grundvelli reynslu og lengra
þyrfti að líða.
Einar Oddur sagði að aðrar regl-
ur hefðu gilt um veiðarnar á árun-
um 1995 og 1996 og hann myndi
ekki samþykkja fyrir sitt leyti að
veiðar á þeim árum yrðu lagðar til
grundvallar við kvótaúthlutun.
Hann sagði að við umræður um
veiðileyfagjald á Alþingi á fimmtu-
dag hefði hann sagt að ef menn
tryðu því að auðlindaskattur gæti
verið góður í hagfræðilegu tilliti þá
væri kannski rétt að prófa hann í
veiðum á norsk-íslenska síldar-
stofninum. Við værum ef til vill að
ná árangri í auknum fískveiðiarði
hvað varðaði veiðar uppsjávarfiska,
en um það væri ekki að ræða í
þorskveiðum. Með tilliti til þess
kæmi ef til vill til greina að gera
tilraun með það hvort auðlinda-
gjaldskerfi virkaði í tilfelli norsk-
íslenska síldarstofnsins. Hann sagð-
ist jafnframt hafa tekið það fram
að hann hefði enga fullvissu að við
værum að gera rétt með þessu, en
það væri miklu nær að gera tilraun-
ina, þar sem við sæjum að það hefði
orðið einhver árangur af
fiskveiðistjórnuninni,
heldur en standa í þessu
eilífa karpi.
Hann bætti því við að
fiskveiðistjómunarkerfið
hefði ekki náð neinum árangri hvað
varðar þorskveiðar og jafnvel mætti
halda því fram að okkur hefði mið-
að aftur á bak. Hins vegar þættist
hann sjá þess merki að í uppsjávar-
veiðunum væri þetta kerfi að ná
árangri og „auðlindagjald byggist
á þeirri hagfræðikenningu að sé
fískveiðunum stjórnað á réttan hátt
þá verði til fiskveiðiarður umfram
það sem ella hefði orðið til og þess
vegna sé eitthvað til skiptanna. Sem
meginregla held ég þó að það komi
best út fyrir samfélagið að þessi
arður verði eftir hjá viðkomandi
útgerðarfélögum. Þannig treystum
við efnahagslífið best. Það er alls
ekki verið að taka af útgerðinni
heldur verður eitthvað til skiptanna
og það er grundvöllur fyrir tiltölu-
lega hlutlausa skattlagningu. Það
er það sem þetta snýst um. Þetta
snýst um hagkvæmni en ekki ein-
hveijar upphrópanir eins og Morg-
unblaðið er með um eitthvert eilífð-
arréttlæti," sagði Einar Oddur enn-
fremur.
Skapast
vegna
almannavalds
Líkt því að nýr
stof n sé að
uppgötvast