Morgunblaðið - 16.06.1998, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 16. JÚNÍ 1998 33
LISTIR
MARIE Berthc Aurenche, Max Ernst. Lee MiIIer og Man Ray Paris
1929. Ljósmynd Man Ray.
VERKIÐ, Örvera séð frá öðru sjönarhorni, Huisems 1964.
þekkjum í athöfnum málara list-
hópsins Helhesten, sem seinna varð
Cobra. Hjástefnan losaði um hug-
myndir eins og það er kallað, og var
nýjum straumum mikil ljrftistöng.
Hvað að okkur snýr má nefna, að
bein og óbein áhrif frá hjástefnu,
kúbisma og frumstæðri list koma
fram í íyrstu tilraunum Svavars
Guðnasonar í framsæknu málverki,
sem komst fljótlega í hringiðu ný-
viðhorfa er hann kom til Kaup-
mannahafnar í febrúar 1935, senni-
lega beint í flasið á nefndri sýningu.
Hann og félagar urðu þó er tímar
liðu uppteknari af sértæki-i hreyf-
ingu og eðlislægum krafti litanna,
óformlegu, safaríku og sjálfsprottnu
ferðalagi þeirra um myndílötinn,
frekar en litbrigðunum eða litblæn-
um í sjálfu sér. Þetta er reifað hér
til aukins skilnings, en full ástæða
er að gera þessu öllu nánari skil í
sérstakri grein áður en langt um
líður, því vegur hjástefnunnar og
listar frumkvöðla hennar eykst
stöðugt.
Það er afar erfítt að gera upp á
milli brautryðjenda stílbragðanna,
því þeir þróuðust hvei' í sína átt og
sviðið stórt, en Max Ernst var vafa-
lítið þeirra íjölhæfastur, gerði trú-
lega víðreistara en hinir og var
stöðugt að finna og uppgötva nýjar
myndveraldir þar sem hann bjó og
starfaði hverju sinni. Nafn-
kenndastur er hann fyrir málverk
sín og samklippur og það hefði án
vafa lyft sýningunni til muna að
bæta við örfáum slíkum, einkum hér
á landi þar sem landsmenn hafa
ekki aðgang að neinum frumverka
hans. En að þetta sýnishorn skuli
rata hingað er nánast kraftaverk og
er tvímælalaust merkasta framlag
til myndlistar á Listahátíð að þessu
sinni, og má helst ekki fara fram hjá
neinum áhugamanni á sviðinu.
Ekki minnist ég þess að hafa séð
jafn margar frottage-myndir á ein-
um stað áður og ei heldur högg-
myndir né ljósmyndir af listamann-
inum í tengslum við líf hans og um-
hverfi. Athyglisvert er af hve mikilli
þekkingu Emst meðhöndlar efnivið-
inn í þríviðu formi og verður ekki
annað ráðið en að hámenntaður
maður standi að baki. Sömuleiðis
eru nuddmyndir hans aðdáanlega
klárar og hreinar, og þar kemur
helst fram sá neisti skáldskapar,
sem mönnum verður svo tíðræt um í
hjástefnunni. Hinar óaðfinnanlegu
og stásslegu bronsafsteypur komast
þó langt í það að vera hliðstæður
verka Rodins, á Kjarvalsstöðum um
árið, sem fáguð fjölföldun fyi’ir
banka og opinberar byggingar, en
hið einfalda form þeirra rýrir hina
upprunalegu gerð ekki í sama mæli.
En hér hefur and-listin einmitt snú-
ist í andhverfu sína, og er lifandi
dæmi um þverstæðurnar sem
myndlistin framber. Gömlum gild-
um er umtumað og mtt af borðinu
til hags fyrir ný sannindi, og gömul
gildi fá uppreisn æra fyi'ir þróun
sem enginn sá fyrir. Við lifum á tím-
um er menn era stöðugt að endur-
uppgötva og endurreisa listamenn
sem sumir hverjir vora lítt eða full-
komlega óþekktir um sína daga.
Max Ernst, sem ýmsir álíta er
svo er komið einn hinna stóru á öld-
inni, var að vísu vel þekktur um
miðbik aldarinnar, en hvergi nærri
í sama mæli og t.d. Picasso, Matis-
se, Braque og margir fleiri; sló ekki
í gegn fyrr en á Biennalinum í Fen-
eyjum 1954, en eftir það lá leiðin
beint upp á við og vægi hans hefur
stórlega aukist og fjöldi bóka Iitið
dagsins ljós á síðustu árum, ekki
síst vegna þess að verk hans eru
full af duldum ástríðum, dular-
mögnum og þrám, líkust fjarlægum
vökudraumum sem ýta stöðugt
meir við mönnum eftir því sem frá
líður og heimurinn skreppur sam-
an.
Fundnir hlutir á vegi listamanns-
ins fengu nýtt líf og gömul ævintýri
og frásagnir nýja merkingu. Til
þess þurfti hann að víkka út tækni-
sviðið og hér var hann fundvís á
margvíslegar lausnir. Hið mikil-
vægasta er þó hve lifunin og sköp-
unarkrafturinn bjuggu yfir miklum
mögnUm og að náttúrubamið leidd-
ist ekki út í endurtekningar og
fjöldaframleiðslu eins og margur
sporgöngumaður hans. Hvert ein-
stakt verk var nýtt ævintýri, nýr
áfangi.
A tímabili var sem stílbrögðin
fjarlægðust í vinnu núlistamanna,
en þau komu aftur í því sem menn
hafa nefnt eftirstríðshjástefnu eða
hreina hjástefnu, en hefur nú fengið
nafnið síðhjástefna, postsurreal-
ismi, sbr. Matta, Lam og seinna
Erró. Einnig er til hugtakið post-
dada, sem við á útskerinu höfum
orðið meira en áþreifanlega vör við.
Sýningin á listasafninu er afar
falleg og menn skyldu ekki van-
rækja að rýna vel í viðbótina, hinar
mörgu ljósmyndir, sem allar eru í
svart-hvítu og sumar fágætlega vel
teknar. Þær munu til aukins skiln-
ings á listamanninum og umhverfi
hans og þjóna vel tilgangi sínum,
nokkrar eftir meistara ljósmynda-
tækninnar eins og Man Ray, Lee
Miller, Henri Cartier Bresson og
Yousof Karsh.
Sýningunni er mjög vel fyrir
komið í sölum safnsins og íslenska
sýningarskráin býður upp á nokkr-
ar vangaveltur um eðli hjástefnunn-
ar, m.a. textabrot eftir listamanninn
sjálfan. Hefur bersýnilega verið
erfitt að snara þeim og þýðandinn
lent i nokkram erfiðleikum á köfl-
um. Til viðbótar eru svo hinar er-
lendu skrár sem eru heilu bækurn-
ar og efnismiklar eftir því. Þetta er
afar skilvirkt og markvert framtak.
Bragi Ásgeirsson
Hættuleikur
í Lundúnum
KVIKMYIVDIR
lílóllöl I í II
THE MAN WHO KNEW T00
LITTLE
★
Leikstjóri: Jon Amiel. Aðalhlut-
verk: Bill Murray, Peter Gallag-
her, Joanne Wlialley og Alfred
Molina. Warner bros. 1998.
SKRÍTNI bróðirinn kemur að
heimsækja framagjarna bróður-
inn til Lundúna. Svo óheppilega
vill til að sá síðarnefndi er með
snobbpartý þá um kvöldið sem
skrítni bróðirinn passar ekki inn
í. Sá framagjarni finnur leið út úr
vandræðunum með því að senda
bróður sinn í lifandi leikhús þar
sem áhorfendur taka þátt í leik-
ritinu. Sá skrítni er fljótur að vill-
ast af spori og lendir í alvöra
hremmingum meðal stórglæpa-
manna.
Sá ágæti grínisti Bill Mui'ray
leikur þennan skrítna bróður.
Það er óþægilegt þegar aðalper-
sónur eins og hann era ekkert
kynntar í upphafi myndar, heldur
er dembt yfir áhorfendur súpu af
brönduram. Þannig skapast ekki
forsendur til að hlæja, því tiltekn-
ar aðstæður hafa ekki sama
húmoríska gildið fyrir allar per-
sónur. Það er stór munur á ef per-
sóna sem Harrison Ford leikur
eða Chris Farley dettur á rassinn.
Áhorfendur komast samt fljótt að
því að persónan er klisjukenndur
klaufabái'ður og að myndin er öll
ein klisjusúpu. Vitanlega er verið
að gera grín að klisjum í njósn-
aramyndum en það tekst ekki
betur en svo að brandararnir
verða ennþá meiri klisjur. í stuttu
máli er þetta mjög ófyndin mynd,
og reynt er að maka yfir það með
glettinni tónlist, en hún liggur
eins og mara yfir allri myndinni
og gerir bara illt verra.
Leikstjórnin er vægast sagt
ömurleg og eru Joanne Whalley
og Peter Gallagher eins og lélegir
áhugaleikarar þótt ótrúlegt megi
virðast. Alfred Molina leikur
Rússa og það ekki í fyrsta skipti
og er hann skömminni skárri en
þau fyrrnefndu.
Það eina sem gerir myndina
þess virði að horfa á er að Bill
Mun-ay á góða spretti inn á milli,
og er hann frábær í rússneska
dansinum í lokaatriðinu. Annað
var það nú ekki.
Hildur Loftsdóttir
Bjarni sýnir á Hellissandi
Hellissandi. Morgunblaðið.
I TILEFNI af sjómannadeginum
hélt Bjarni Jónsson listmálari mál-
verkasýningu í grunnskólanum á
Hellissandi, dagana 5.-7. júní.
Bjarni sýndi 68 myndir sem
margar hverjar voru tengdar þjóð-
lífi fyrr á tímum og þá sérstaklega
sjónum og sjávarstörfum. Bjarni
varð þjóðkunnur fyrir hið mikla af-
rek sitt að teikna skýringai-myndir
með hinu mikla ritverki Lúðvíks
Kristjánssonar sagnfræðings, ís-
lenskir sjávai'hættir. Er ekki of-
sögum sagt að margar þeirra
mynda eru mikið afreksverk eins
og ritverkið raunar allt.
Það er greinilegt að myndir
Bjarna höfða sérstaklega til fólks
við sjávarsíðuna og þá ekki síst
hér við Breiðafjörð enda má víða
sjá myndir eftir hann í híbýlum
fólks hér á Snæfellsnesi. Þeir fé-
lagar lögðu einmitt á sig mikla
vinnu við að kanna verstöðvar, út-
ræði, báta, sjóvinnuáhöld og
vinnulag sem tíðkaðist hér við
Breiðafjörð áður fyrr enda era
þeir Breiðfirðingar báðir að upp-
runa.
Aðsókn að sýningunni var mjög
góð eins og við mátti búast. Bjarni
segist þó hafa verið með sýningu
hér 1992 og þá hafi aðsókn verið
ennþá betri. Allmargar myndir
seldust á sýningunni nú og kvaðst
Bjarni ánægður með árangurinn.
Fyrir utan íbúa Hellissands og
Rifs, kvaðst Bjarni hafa orðið var
við fólk á sýningunni úr Olafsvík,
Grandarfirði og sunnan úr sveitum
Snæfellsness.
Aðspurður að hverju hann væri
helst að vinna um þessar mundir
svaraði hann: „Eg hef nýlega lokið
við að gera minnisvarða um breska
togararsjómenn sem farist hafa við
Látrabjarg en togararnir eru taldir
vera 6-7.
Verkið er unnið úr ryðfríu stáli
og verður reist á fjöragrjóti. Af-
hjúpun þess er fyrirhuguð í sept-
ember í haust. Bresku sjónvarps-
stöðvarnar hafa þegar boðað komu
sína til landsins til að vera við-
staddar þennan atburð enda þarf
ekki að kenna Bretum hvaða blóð-
taka íslandsstrendur hafa verið
bresku þjóðinni.
Þá er ég um þessar mundir að
vinna að myndaröð allra íslenskra
áraskipa og öllu sem þeim tilheyrði.
Þetta verða 50-60 myndir. Fyrir-
hugað er að varðveita teikningarn-
ar í væntanlegu Sjóminjasafni ís-
lands þegar það verður loks að
veraleika sem löngu er tímabært."
Að lokum kvaðst Bjarni ánægð-
ur með komu sína hingað vestur að
þessu sinni og hvað Snæfellingar
sýndu verkum hans mikinn áhuga
enda væru margar mynda hans svo
nátengdar lífsafkomu þeiri'a og
bjargræði.