Morgunblaðið - 27.04.1999, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐ JUDAGUR 27. APRÍL 1999 13
FRÉTTIR
Norskir sérfræðingar í stofnfrumurannsóknum
Morgunblaðið/Kristinn
GUNNAR Kvalheim (t.v.) og Torstein Egeland eru báðir yflrlæknar
við spítala í Osló og munu verða ráðgjafar íslenskra starfssystkina
þegar stofnfrumuígræðsla hefst hérlendis að veittu leyfi ráðherra.
Alþjóðlegt
samstarf
um bein-
mergs-
skrár
TVEIR norskir sérfræðingar í
beinmergsaðgerðum, þ.e. stofn-
frumuígræðslu og stofnfrumu-
rannsóknum, þeir Torstein
Egeland, yfirlæknir á Ríkisspít-
alanum í Osló, og Gunnar Kval-
heim, yfirlæknir á Radium-
hospitalet í Ósló, fluttu erindi á
fundi með íslenskum sérfræð-
ingum á Grand Hóteli í gær.
Skammt er í að ákveðnar gerðir
af stofnfrumuígræðslum hefjist
hér á landi og þurfa þá íslenskir
sjúklingar með t.d. ákveðnar
tegundir eitlakrabba ekki að
fara til Stokkhólms í aðgerð eins
og nú er raunin.
Fundurinn var á vegum Blóð-
bankans og haldinn 1 minningu
prófessors Ólafs Jenssonar, fyrr-
verandi yfirlæknis stofnunarinn-
ar. Norðmenn hafa langa
reynslu á þessu sviði læknis-
fræðinnar að sögn Sveins Guð-
mundssonar, yfirlæknis hjá
Blóðbankanum, og verða þeir
samstarfsaðilar bankans við
vinnslu, umhirðu, frystingu og
gæðaeftirlit með stofnfrumun-
um.
Norðmennirnir tveir segja að
fái íslenskir sérfræðingar til
þess nokkra þjálfun úti geti þeir
vel annast vissar tegundir bein-
mergsaðgerða hér. Tilfellin séu
hins vegar of fá hér fyrir vissar
sjaldgæfari gerðir beinmergs-
flutnings og þá skynsamlegra að
sjúklingurinn fari út.
Egeland dvaldi hér á landi á
áttunda áratugnum, er kvæntur
íslenskri konu og er íslensku-
mælandi. Hann er yfirmaður
ónæmisdeildar líffæraflutninga
á stofnun sinni og yfirmaður
norsku beinmergsgjafaskrárinn-
ar. Egeland hefur sérhæft sig í
ígræðslu beinmergs milli
skyldra og óskyldra einstaklinga
en Kvalheim aftur á móti í notk-
un beinmergs úr sjúklingnum
sjálfum, sams konar og ætlunin
er að framkvæma hér. Búist er
við að tilvikin hér verði um 15 á
ári.
Stofnfrumur framleiða rauð
og hvít blóðkorn fyrir blóðið.
Vandinn við flutning á stofn-
frumum úr beinmerg milli ein-
staklinga er fyrst og fremst að
finna hæfan merggjafa en síðan
að nýr beinmergur, sem er í
reynd sjálft ónæmiskerfið, hafn-
ar nýja líkamanum sem hann er
orðinn hluti af og þarf því bein-
mergsþeginn að taka lyf fyrsta
hálfa árið. Þá fyrst er sjúkling-
urinn búinn að byggja upp nýtt
og nothæft ónæmiskerfi frá
grunni ef vel tekst til.
„Um 30-35% sjúklinga geta
notað beinmerg úr nánum ætt-
ingjum en hinir þurfa merg úr
óskyldum einstaklingum,“ segir
Egeland. „í síðara tilfellinu leit-
um við í öllum beinmergsgjafa-
skrám sem til eru en yfir 30 ríki
hafa samstarf um þessa hluti
núna. í næstu viku fer ég t.d. til
Ástralíu til að ná í beinmerg
handa norskum sjúklingi."
Gjafinn þarf aðeins að láta af
hendi 5% af mergnum úr sér,
frumurnar skipta sér síðan sjálf-
ar í líkama þegans. Vefjagerðin
í beinmerg er mun inargbrotn-
ari en blóðflokkakerfið, afbrigð-
in skipta milljónum og því flókið
að fínna réttan merggjafa. Al-
þjóðlegt samstarf er því bráð-
nauðsynlegt, að sögn Egelands,
og hann bætir við að vefjaflokk-
ar hér á landi séu dálítið ólíkir
því sem algengast sé í Norður-
Evrópu og því mikilvægt að við
séum með.
Þess má geta að mikill munur
er einnig milli kynþátta í þessu
tilliti; líkurnar á því að tveir Is-
lendingar geti fengið beinmerg
hvor úr öðrum eru einn á móti
10.000 en líkurnar á að hið sama
gildi um Islending og Kínveija
ein á móti milljón. Nefndi
Egeland að ættleidd stúlka af
kóreskum ættum hefði orðið að
fá beinmerg frá Asíu; tilgangs-
laust hefði verið að leita í Nor-
egi.
„Þetta er samt mjög heppi-
legt. Ef við værum öll með sama
vefjaflokk myndi t.d. krabba-
mein vera smitsjúkdómur. Vef-
urinn í mergnum myndi ekki líta
á krabbameinsfrumurnar sem
ógn og því ekki hafna þeim,
vamirnar yrðu ekki fyrir hendi.
Náttúran hefur ekki gert ráð
fyrir frumuígræðslu, þess vegna
er aðgerðin svo flókin! Málið
snýst um finna aðferðir til að
forðast aukaverkanirnar, alveg
eins og við h'ffæraflutninga milli
manna en stofnfmmurnar em
þó mun vandasamari en líffæri,"
segir Egeland.
Aðgerðir gegn eitlakrabbameini
Algengt er að beinmergsí-
græðslu sé beitt gegn hvítblæði
og þá þarf oftast að fá merg úr
öðmm einstaklingi. Stefnt er
hins vegar að því að hefja hér
aðgerðir af sama tagi og deild
Gunnars Kvalheims annast gegn
eitlakrabbameini en þær em
talsvert einfaldari en hinar. Em
þá notaðar stofnfrumur úr sjúk-
lingnum sjálfum.
„Þá getur læknirinn í sumum
tilvikum gefíð sjúklingnum mun
stæmi skammt en ella af
krabbameinslyfjum en þau hafa
þann ágalla að um leið og þau
drepa krabbameinsfrumurnar
gera þau út af við aðra starf-
semi beinmergsins. Þess vegna
er byrjað á því að taka nokkuð
af stofnfrumum sjúklingsins fyr-
ir lyfjagjöfina og mergvefurinn
er frystur og geymdur. Eftir
lyfjagjöfina er síðan hægt að
koma þessum upphaflega bein-
merg, sem lyfin hafa ekki
skaddað, aftur fyrir í líkama
sjúklingsins í tæka tíð. Vefurinn
endurnýjar sig síðan hratt með
frumuskiptingu."
Kvalheim segir að árlega fái
nú 50-60 manns meðhöndlun á
deild hans á Radiumhospitalet.
Þótt aðallega sé um árangurs-
ríka lækningu á vissum gerðum
eitlakrabba að ræða séu einnig
gerðar tilraunir til að lækna
m.a. krabbamein í brjósti, eist-
um og lungum.
Egeland segir að nú lifi að
jafnaði 60% sjúklinga Ríkisspít-
alans norska af fái þeir bein-
mergsmeðhöndlun í tæka tíð en
það sé þó mjög misjafnt eftir
gerð krabbameinsins. Fái fólk
með þessar tegundir krabba-
meins ekki meðferð lifi fólk að
jafnaði ekki lengur en fáein ár
og oft mun skemur.
Opnun spilasalar við
Skólavörðustíg mótmælt
Deilt um um-
hverfísáhrif
spilasalar
ÍBÚAR og verslunareigendur
við Skólavörðustíg höfðu í
frammi mótmæli við opnun nýs
spilasalar fyrirtækisins Há-
spennu á Skólavörðustíg 6 í
Reykjavík á fimmtudag. Dreifðu
mótmælendur dreifiriti til við-
staddra við formlega opnun
staðarins þar sem staðhæft er að
„spilavíti" eigi ekki heima í íbúa-
byggð og slík starfsemi sé í
„hróplegu ósamræmi við aðra
starfsemi" við Skólavörðustíg.
Úrskurðarnefnd skipulags- og
byggingarmála felldi nýlega úr
gildi synjun borgaryfirvalda um
rekstrarleyfi til fyrirtækisins
Háspennu á þessum stað. Bygg-
ingarfulltrúi hafði talið að eig-
endur staðarins hefðu ekki full-
nægt byggingarreglugerð varð-
andi breytingar sem til stóð að
gera á húsnæðinu.
Efast um lögmæti
starfseminnar
Að sögn Benónýs Ægissonar,
eins forsvarsmanna mótmæl-
enda, hafa mótmæli meirihluti
íbúa og verslunareiganda við
Skólavörðustíg staðið í marga
mánuði. „Við erum búin að mót-
mæla þessum stað í á annað ái’
og það hefur ekki gengið alltof
vel. Það virðast engin lög ná yfir
þessa starfsemi."
Benóný segir íbúa við Skóla-
vörðustíg efast um að framsal
Happdrættis Háskóla íslands á
einkaleyfi sínu á peningahapp-
drætti til einkaaðila samrýmist
lögum. „Við höldum að það sé
hreint og klárt lögbrot og ætti
að heyra undir hegningarlög-
gjöf. Það er jú bannað að hýsa
fjárhættuspil og hvetja til þess.
Aðstandendur Háspennu voru
nú að dreifa miðum þar sem
menn fengu inneign í spilaköss-
um. Ekki veit ég hvort slíkur
gjörningur standist lög.“
Guðmundur G. Sigurbergs-
son, rekstrarstjóri Happdrættis
Háskóla Islands, segir það mis-
skilning að um framsal á einka-
leyfi Happdrættisins sé að ræða.
„Þarna er eingöngu um að ræða
umboðsmann Happdrættisins,
rétt eins og Happdrættið hefur
umboðsmenn um allt land í
flokkahappdrættinu. Háspenna
tekur að sér að reka þessar vélar
og fær greidda fyrir það þóknun
af veltu. En þeir bera ábyrgð á
þeim rekstri sem þarna er.
Þannig að við erum ekki að
framselja einkaleyfi Happdrætt-
isins.“
Mótmælendur benda á að við
Skólavörðustíg séu tæplega
þrjúhundruð íbúar og að engin
veitingahús eða sambærileg
starfsemi sé við götuna. Þeir ótt-
ast um framtíð íbúabyggðar við
götuna. „Við höfum séð það ger-
ast í hverri götunni á fætur
annarri, hérna í miðbænum og í
Kvosinni, að um leið og starf-
semi af þessu tagi nær einhverri
fótfestu í götu þá breiðist hún út
eftir henni allri og fólk flýr,“
segir Benóný. „Þetta er til dæm-
is raunin í Hafnarstræti, Lækj-
argötu og á Klapparstíg.“
Ibúamir gagnrýna ennfremur
„léttvæga löggjöf um spilavíti“
en samkvæmt henni flokkist
spilavíti undir verslun og þjón-
ustu og nágrannar hafi því eng-
an mótmælarétt. Hjá öðrum
þjóðum séu lög þessu lútandi
mun strangari. Þá telja þeir
„siðlaust að æðsta menntastofn-
un landsins sé rekin fyrir blóð-
peninga ógæfusamra spilafíkla."
Fjarri því að
starfsemin sé hættuleg
Sigurður Jónsson, einn af eig-
endum Háspennu, hafnar rök-
semdum mótmælenda. „Því er
haldið fram að hér fari fram
hættuleg starfsemi. Hér sé mikil
spilling í gangi, eða eitthvað
slíkt. Það er fjarri lagi. Það er til
dæmis útbreiddur misskilningur
að það séu áfengisveitingar á
staðnum. En það er ekki og
verður aldrei í okkar starfsemi.
Flestir þeir sem sækja þennan
stað koma til að skemmta sér.
Eins og með áfengið eru auðvit-
að einstaka menn sem misnota
þetta.“
Guðmundur, rekstrarstjóri
HHÍ, segist ekki óttast að spila-
salurinn við Skólavörðustíg hafi
neikvæð áhrif á umhverfi sitt.
„Þessi rekstur Háspennu verður
í lagi. Þetta fyrirtæki hefur rek-
ið aðra staði sína í sátt og sam-
lyndi við nágranna og ég hef
engar áhyggjur af því að því
verði öðruvísi fárið við Skóla-
vörðustíg."
I bókun frá fundi Háskólaráðs
frá 8. apríl síðastliðnum kemur
fram að ráðið „harmar þá stöðu
sem upp er komin í samskiptum
við íbúa í nágrenni við Skóla-
vörðustíg 6 vegna reksturs fyrir-
tækis sem HHI er í samstarfi
við“.
Háskólaráð beinir jafnframt
þeim tilmælum til stjómar HHÍ
að hún láti fara fram, „eigi síðar
en átta mánuðum frá því að
starfsemin hefst“, úttekt og mat
á starfseminni, „annars vegar út
frá hagsmunum HHI af
óbreyttri staðsetningu og hins
vegar út frá hagsmunum þeirra
aðila, sem andmælt hafa rekstri
spilasalar á umræddum stað.“
F I A T
PALIO WEEKEI

BlLAR FVRIR ALLA SMIÐSBÚÐ 2 - GARÐABÆ - SÍMI 5 400 800
oumarauki
>eisii og burðarbögar
Falio 'Wéekend
StaðdlblShaður: '
• ABS hemlalcESivörn
• Tveir öryggisloftpúðar ^
• Kippibelti . .
• Rafmagnsrúður o.fl.
Verð aðeins kr. 1.260.000