Morgunblaðið - 20.05.1999, Blaðsíða 39

MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 20. MAÍ 1999 39
málum tengdum stríðsglæpum
a til
índum
segir NATO hafa án alls efa brotið al-
þjóðalög með því að beita hervaldi án
samþykkis Öryggisráðs SÞ, þekkir
hreinlega hvorki alþjóðalög né -
stjórnmál. Sá sem á hinn bóginn seg-
ir að beita megi hervaldi við öll tæki-
færi til að vernda mannréttindi er
líka verulega á skjön við stefnur í al-
þjóðastjómmálum og -lögum í dag.
Hér er um að ræða fljótandi ástand
sem stjórnmál, lög og notkun her-
valds eru í í dag. Við teljum að NATO
hafí valið rétta leið í ákvarðanatöku
varðandi loftárásirnar," sagði
Scheffer.
„NATO byggði ákvörðun sína ekki
aðeins á þeirri staðreynd að þjóðern-
ishreinsanir Serba í Kosovo eiga sér
ekki fordæmi í sögunni. Sú ályktun
Öryggisráðsins hafði einnig áhrif sem
kveður á um að Kosovo-átökin ógni
heimsfriði auk ítrekaðra krafna ráðs-
ins um að serbneska ríkisstjórnin láti
af árásum á Kosovo-Albana og kom-
ist að friðarsamkomulagi, sem stjórn-
in hefur verið afar treg til að gera.
Það er einfaldlega ótrúverðugt að
ætla að færa rök fyrir því að stærsta
herveldi Evrópu eigi að sitja aðgerða-
laust á meðan ríkisstjórn fremur því-
lík ódæðisverk á eigin þegnum, eins
og dæmin sýna í Kosovo. Eg held að
það gleymist oft að þessi átök eni
ekki einungis innanlandsátök, því
eins og fyiT segir eru þau alvarleg
ógn við öryggi og frið í löndunum í
kring. Serbnesk yfirvöld hafa hrakið
yfír milljón manns á flótta til annarra
landa Evrópu og því eru það draum-
órar einir að halda að þessi átök komi
Serbíu einni við.“
En hvemig sérðu þetta í framtíð-
inni?
„Við höfum orðið vitni að gifurleg-
um breytingum á alþjóðalögum frá
því seinni heimsstyrjöldinni lauk.
Enn í dag eiga miklar breytingar sér
stað og því er erfitt að segja til um
framtíðina. Hins vegar bendir margt
til að geta til að framfylgja alþjóða-
lögum verði meiri í framtíðinni."
Reuters
ísleifar í ijöldagröf sem grafin hafði
id Scheffer, farandsendiherra Banda-
flæpum, segir samianir fyrir stríðs-
iosovo hrannast upp á degi hveijum.
dómstólsins heilshugar. Við viljum al-
þjóðlegan dómstól sem er virkur [...]
og getur sótt til saka þá sem framið
hafa ódæðisverk. En við viljum ekki
að því sé þannig farið að herafli, sem
einmitt starfar við að framfylgja al-
þjóðalögum, þurfi á óréttmætan hátt
að bera ábyrgð gagnvart lögunum.“
NATO er að gegna
siðferðislegri skyldu sinni
Pú hefur sjálfur sagt, að hernaðarí-
hlutun NATO í Júgóslavíu valdi
vatnaskiium á sviði alþjóðalaga. Efa-
semdir um lögmæti þessarar íhlutun-
ar hafa þrátt fyrir það verið uppi,
vegna þess að hér er um fullvalda ríki
að ræða. Getur NATO, að þínu mati,
réttlætt hernaðaiihlutunina lagalega?
„Það liggur beint við að hernaðarí-
hlutun sem á sér stað í því augnamiði
að vernda mannréttindi
þegna sem stjórnvöld
þeirra hafa ráðist á, muni
gefa tilefni til lagalegra
deilna, það vitum við öll.
Það getur hins vegar ekki
stöðvað NATO í að nýta
sér lagalegan rétt sinn og gegna sið-
ferðislegri skyldu sinni.“
Scheffer sagði marga þætti rétt-
læta hernaðaríhlutun NATO í ljósi
þess hversu viðamikil og alvarleg
árás serbneskra stjórnvalda á þjóð
Kosovo-Albana er, auk þess sem hún
á sér ekki fordæmi í sögunni. Enn-
fremur eigi átökin sér stað í nágrenni
við aðildarríki NATO.
„Alþjóðalög hafa ekki að geyma
„töfraformúlu" sem réttlætir loft-
árásir NATO, því í eðli sínu eru al-
þjóðalög umdeilanleg," sagði
Scheffer.
„En við erum á frumstigi hér, milli
lagalegs réttar fullvalda ríkis og
mannréttinda heillar þjóðar. Ekkert
svar finnst við því í skólabókum um
alþjóðalög hvernig þú sameinar rétt
fullvalda ríkja og mannréttindi í lög-
um.
Þetta er eitt helsta deiluefnið í al-
þjóðastjórnmálum í dag. Hver sá sem
Sönnunargögn safnast
upp með hveiju líki“
Hversu miklar líkur eru á að
stríðsglæpamenn í Kosovo verði
færðir fyrir stríðsglæpadómstólinn?
„Við trúum á gildi og sjálfstæði
Stríðsglæpadómstólsins í málum
tengdum fyrrverandi Júgóslaviu
[ICTY] og á hæfni dómstólsins til að
rannsaka stríðsglæpi vel og leggja
þau sönnunargögn sem þeir finna til
grundvallar þeirri ákvörðun hverjir
verði dæmdir og hverjir ekki.
Sönnunargögn safnast upp með
hverju líki í Kosovo í dag. Ég tel víst
að Kosovo-átökin hafi stuðlað að
lengri líftíma ICTY en gert hafði ver-
ið ráð fyrir í upphafi. Jafnvel eftir að
stríðsglæpadómstóllinn hefur gegnt
hlutverki sínu vonum við að í frjálsri
og lýðræðislegri Serbíu með sterkt
óháð dómsvald verði eins margir
stríðsglæpamenn og mögulegt er,
færðir íyrir dómstóla.
Hafa ber í huga að ICTY einblínir
á afbrot leiðtoga, en ekki óbreyttra
hermanna. En það eru þúsundir af-
brotamanna sem verða að horfast í
augu við að þeir verði
einnig gerðir ábyrgir
gjörða sinna. Lögsóknin
er þannig ekki aðeins al-
þjóðleg heldur eru bundn-
ar vonir við að þessir af-
brotamenn verði einnig
sóttir til saka í Serbíu."
Stríðsglæpadómstólar eru sagðir
hafa þau áhrif á hermenn og ráða-
menn að minni líkur verði á að þeir
fremji stiiðsglæpi ef þeir vita að þeir
muni þurfa að taka út sína refsingu.
Væri ekki hægt að færa rök fyrir því
að dómstóllinn hafí þveröfug áhrif og
að fólk eins og Slobodan Milosevic
verði tregara til að fara frá völdum,
ef það eina sem bíður þess er sakfell-
ing?
„Enginn nýtur friðhelgi af hálfu
þessa dómstóls og Bandaríkjastjórn
hefur enga löngun til að sá hátturinn
verði hafður á. Það er mín skoðun að
ráðamenn jafnt sem aðrir í Serbíu
verði hreinlega að gera sér grein fyr-
ir því að dómstóllinn mun vinna sína
vinnu. Hvemig sú vinna svo skarast
við stjórnmál þá stundina er áhuga-
vert umræðuefni, en hefur lítið að
gera með að framfylgja alþjóðalög-
um.“
„Trúum á
gildi og
sjálfstæði
dómstólsins“
BREYTA þarf aðkomu ferðamanna á alþjóðaflugvöllum Islands og annarra þátttökulanda í Schengen-samstarfinu.
Þátttaka Islands í Schengen-samstarfínu
Frjáls för ferðamanna
tryggð innan Evrópu
í tilefni af því að í fyrradag var undirritaður
nýr samningur milli Islands, Noregs og
Evrópusambandsins um Schengen-sam-
starfíð rifjar Auðunn Arnórsson hér upp
hvað í þessu samstarfí felst og hvaða áhrif
það mun hafa fyrir Islendinga.
SCHE NGE N-samstai'fið svo-
kallaða gengur fyrst og
fremst út á frjálsa för fólks
um innri landamæri allra að-
ildarríkja þess, sem þýðir að hefð-
bundnu landamæraeftirliti á innri
landamærum Schengen-svæðisins er
hætt en þess í stað er slíku eftirliti
þeim mun betur sinnt á ytri landa-
mærum svæðisins. Aðrir þættir
samningsins fjalla einkum um sam-
vinnu um vegabréfsáritan-
ir, gagnkvæma réttarað-
stoð, lögreglusamvinnu og
baráttu gegn fíkniefna-
smygli og skipulögðum
glæpum.
Schengen-samningur-
inn er kenndur við þorp á landamær-
um Lúxemborgar og Þýzkalands, þar
sem fulltrúar sex meginlandsríkja
Evrópusambandsins (þá Evrópu-
bandalagsins) undin-ituðu hann árið
1985. Síðar bættust fleiri aðildarríki
ESB í hóp Schengen-ríkja, og þegar
Svíþjóð og Finnland gengu í ÉSB í
ársbyrjun 1995 samþykktu forsætis-
ráðherrar Norðurlandanna að það
þjónaði bezt hagsmunum norræna
vegabréfasambandsins að Norður-
löndin hefðu sameiginlega jákvæða
afstöðu til þátttöku í Schengen-sam-
starfinu.
Samningur um þátttöku Islands og
Noregs í samstarfinu var síðan undir-
ritaður árið 1996. Þegar Evrópusam-
bandsríkin ákváðu með samþykkt
Amsterdam-sáttmálans í júní 1997 að
færa Schengen-samstarfið inn í stofn-
anakerfi ESB lenti þessi samningur
um þátttöku íslands og Noregs í upp-
námi, og í hönd fór langt og strangt
samningaferli um það með hvaða
hætti tryggja mætti áframhaldandi
þátttöku Islands og Noregs í sam-
starfinu, sem loks var til lykta leitt nú
í vor.
Hefðu ekki tekizt samningar um
áframhaldandi þátttöku íslands og
Noregs í Schengen-samstarfinu,
hefði t.d. orðið að taka upp strangt
eftirlit á landamærum Noregs og Sví-
þjóðar, þar sem gæzla hefur sáralítil
verið undanfarna áratugi
vegna norræna vegabréfa-
sambandsins. Islenzkir
ríkisborgarar hefðu þá
þurft að sæta persónueft-
irliti á landamærum
Schengen-ríkjanna, þar á
meðal Norðurlandanna, með tilheyr-
andi biðröðum og töfum á evrópskum
flugvöllum.
Stefnt er að því að Schengen-
samningurinn taki gildi gagnvart öll-
um Norðurlöndunum samtímis haust-
ið 2000. Við gildistökuna kemur
Schengen-samstarfið í stað norræna
vegabréfasambandsins, sem í 40 ár
hefur gert Norðurlandabúum kleift
að ferðast vegabréfslaust innan
N orðurlandanna.
Snýst um fleira en
ferðamannaþægindi
En Schengen-samstarfið snýst um
fleira en þægindi á ferðalögum Is-
lendinga. Tæknilegur undirbúningur
fyrir gildistökuna er í fullum gangi,
en hann felur meðal annars í sér
breytingar á aðkomu ferðamanna í
flugstöð Leifs Eiríkssonar á Kefla-
víkurflugveli og tengingu íslenzkra
lögreglu- og tollgæzluyfirvalda við
hið svokallaða upplýsingakerfi
Schengen, sem er samtengdur
gagnabanki Schengen-ríkjanna og er
mikilvægur liður í samræmingu ytra
landamæraeftirlits alls Schengen-
svæðisins.
í grein sem Halldór Ásgrímsson
utanríkisráðherra ritaði í dagblaðið
Dag í nóvember 1997 bendir hann á,
að í umræðunni hér á landi hafí því
oft verið haldið fram að þátttaka í
Schengen-samstarfinu muni stuðla að
auknu fíkniefnasmygli til landsins
þar sem allt eftirlit með ólöglegum
innflutningi frá Schengen-ríkjum
muni ieggjast af. „Slíkar fullyrðingar
eiga ekki við nein rök að styðjast og
eru beinlínis rangar,“ segir Halldór.
Samningurinn nái ekki til vörusviðs-
ins og leiði ekki til neinna breytinga á
eftirliti með smygli til landsins. Á
hinn bóginn megi segja að hann leiði
til herts eftirlits á þessu sviði þar sem
hann gerir það að verkum að eftirlits-
menn á íslandi muni hafa beinan að-
gang að skráðum upplýsingum um
glæpamenn, fíkniefnasala og -smygl-
ara.
Loks má nefna, að stór hluti Evr-
ópubúa ferðast til landa innan
Schengen-svæðisins í sumarieyfuro.
sínum og sleppa þeir því jafnvel að fá
sér yfirleitt vegabréf þar sem þeir
þurfa ekki á þeim að halda nema þeir
eigi erindi út fyrir Schengen-svæðið.
Væri Island utan Schengen-sam-
starfsins þyrfti þessi hluti evrópskra
ferðamanna að útvega sér vegabréf
með tilheyrandi kostnaði og fyrirhöfn
vildu þeir leggja leið sína til Islands.
Einnig má hugsa sér að Bandaríkja-
menn á leið til Evrópu álíti það þægi-
legra að innrita sig á Schengen-svæð-
ið í lítilli flugstöð á Islandi en að bíða í
biðröðum á stórflugvöllum á megin-
landinu. ^
Þingsályktunartillaga um stað-
festingu hins nýja samnings um
þátttöku íslands í Schengen-sam-
starfmu, sem undirritaður var í
Brussel í fyrradag, verður lögð fram
á Alþingi í haust. í umræðunni um
hana má bóka að tíndir verði til
flestir hugsanlegir kostir og gallar
þessarar þátttöku.
Leiðir ekki
til breytinga
á eftirliti
með smygli