Morgunblaðið - 03.06.1999, Blaðsíða 41

40 FIMMTUDAGUR 3. JÚNÍ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 3. JÚNÍ 1999 41
IMtripinMnM!*
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÓRAR
Árvakur hf., Reykjavík.
Hallgrímur B. Geirsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
ÁLYERí
ÍSLENZKRI EIGU?
IUMRÆÐUM um byggingu hugsanlegs álvers á Reyðarfirði á
undanförnum mánuðum og misserum hefur það verkefni jafn-
an verið kynnt á þann hátt, að um væri að ræða álver, sem
norska stórfyrirtækið Norsk Hydro kynni að hafa áhuga á að
byggja hér. Nú er komið í ljós, að svo er ekki. Viðræðurnar við
Norsk Hydro, sem lítið hefur verið sagt frá fram til þessa hafa
bersýnilega snúizt um, að Islendingar byggi sjálfir álver á Reyð-
arfírði með hlutafjáreign Norsk Hydro upp á 20-25%. Það er
satt að segja erfitt að skilja, hvers vegna þetta hefur ekki verið
upplýst fyrr, en Morgunblaðið fékk það staðfest í gær, að um ís-
lenzkt álver væri að ræða, sem íslenzkir aðilar mundu eiga að
langmestu leyti.
Við Islendingar höfum misjafna reynslu af því að eiga meiri-
hluta í stóriðjufyrirtæki. Þegar samningar voru gerðir um álver-
ið í Straumsvík íýrir tæpum fjörutíu árum voru þeir samningar
gagmýndir á þeirri forsendu m.a., að verið væri að hleypa er-
lendu stórfyrirtæki inn í landið. Það var Magnús heitinn Kjart-
ansson, iðnaðarráðherra á árunum 1971-1974, sem markaði þá
stefnu, að Islendingar skyldu eiga meirihluta í Jámblendiverk-
smiðjunni, enda átti hann erfitt með að beita sér fyrir byggingu
stóriðjufyi-irtækis eftir að hafa haft forystu um harkalega gagn-
rýni á byggingu álversins í Straumsvík á sínum tíma.
Reynslan af því að eiga meirihluta í Járnblendiverksmiðjunni
var hins vegar slík, að ekki var áhugi á að endurtaka þá aðferð í
næstu tvo áratugi þar til nú, að það er upplýst að álverið á Reyð-
arfirði eigi að vera í íslenzkri eigu en ekki norskt. Astæðan er
einfaldlega sú, að Jámblendiverksmiðjan var hvað eftir annað
að komast í þrot vegna aðstæðna á heimsmörkuðum og grípa
þurfti til margvíslegra aðgerða til þess að bjarga fyrirtækinu.
Hafa þeh’ reikningar nokkurn tíma verið gerðir upp? Er hægt
að upplýsa það nú, hvað íslenzkir skattgreiðendur hafa tapað
mikið á þeirri meirihlutaeign í Jámblendiverksmiðjunni, sem
vinstri menn gerðu kröfu um á sínum tíma vegna þess, að þeir
vom haldnir sérstakri fælni gagnvart erlendri fjárfestingu?
Nú hefur auðvitað margt breytzt frá því ákvarðanir vom
teknar um byggingu Jámblendiverksmiðjunnar. Meira fjár-
magn er til í landinu. Meiri þekking á fjármögnun stórfram-
kvæmda og meiri stjómunarþekking en áður. Það sem hefur
hins vegar ekki breytzt er, að áliðnaður er afar áhættusöm at-
vinnugrein. A undanförnum ámm hafa stærstu álfyrirtæki
heims lokað hverju álverinu á fætur öðm vegna þess, að álverð
hefur lækkað verulega í stað þess, að fyrir nokkrum misserum
vai- gert ráð fyrir því að það mundi halda áfram að hækka. Gjör-
breyttar aðstæður á heimsmörkuðum hafa valdið þessari
óvæntu þróun. Linnulaus leit sendimanna íslenzkra stjómvalda í
áratugi að aðila, sem væri tilbúinn til að leggja fjánnuni í slíkt
áhættufyrirtæki bar engan árangur fyrr en Kenneth Peterson
hafði sjálfur fmmkvæði að því að taka upp viðræður við íslenzk
stjórnvöld.
Þrátt fyrir þetta er engin ástæða til að útiloka þá hugmynd,
að við íslendingar byggjum álver í eigin landi. Spurning er hins
vegar, hvort það er skynsamlegt að taka þá miklu áhættu sem
fólgin er í því að eiga mikinn meirihluta í slíku álveri. Þegar und-
irbúningur hófst að byggingu álvers Norðuráls á Gmndartanga
höfðu forráðamenn þess fyrirtækis áhuga á að fá íslenzka fjár-
festa með sér í þá framkvæmd. Ekki reyndist áhugi á því hér á
þeim tíma. Nú er hins vegar Ijóst, að álverið á Gmndartanga
hefur verið byggt af mikilli útsjónarsemi og hagsýni enda af-
staða forráðamanna þess til verkefnisins óvenjuleg en til eftir-
breytni.
Það er auðvitað ljóst, að álveri á Reyðarfirði fylgir virkjun á
Austurlandi og íyrirsjáanlegt er, að harðar deilur munu standa
um slíka virkjun. En hvað sem því líður hefði farið betur á því,
að mun fyrr hefði verið skýrt frá því, að Norsk Hydro hefur ekki
hugsað sér að vera aðaleigandi í nýju álveri á Austurlandi held-
ur minnihlutaaðili. Það setur þetta mál allt í nýtt ljós og kallar á
sérstakar umræður um það, hvort skynsamlegt sé, að Islending-
ar verði svo stórir eignaraðilar. Ut af fyrir sig má segja, að ef
stór fjárfestingarfyrirtæki í einkaeigu hyggjast taka þar forystu
komi það ekki öðrum við en hluthöfum í þeim. Öðm máli gegnir
ef hugmyndin er sú, að lífeyrissjóðir komi þar mest við sögu.
Þeir hljóta að meta áhættuna frá öðm sjónarhorni en einkafyrir-
tækin. Og eiga þeir þá að hafa forystu um uppbyggingu álvers-
ins og rekstur þess? Eða á Norsk Hydro að sjá um þann þátt
málsins en lífeyrissjóðimir að leggja fram peningana?
Vel má vera, að það sé hyggilegra fyrir okkur Islendinga að
feta okkur í áföngum inn í þessa atvinnugrein og í stað þess að
gerast aðalhluthafar í nýju álveri og taka þar með á okkur meg-
inábyrgð á rekstrinum yrðum við með minnihlutaeign í nýju ál-
veri en notuðum þá aðstöðu til þess að kynnast áliðnaðinum og
starfsemi fyrirtækja af þessu tagi. Ef Norsk Hydro er ekki til-
búið til þess að taka þátt í byggingu álvers hér á þeim forsend-
um er spurning, hvort aðrir erlendir aðilar hefðu áhuga á því.
Hefði verið farsælla að hlýða meira á og styðja serbneska stjórnarandstæðinga og lýðræðissinna
VIÐ Raoul Wallenberg mannrétt-
indastofnunina eru saman komnir
stúdentar víða að úr heiminum og
hefur sitt sýnst hverjum þar sem
við hafa blasað á báða bóga brot á
grundvallarreglum alþjóðaréttar
og umdeilanlegt hvað gera skyldi
hvemig sem á málið er litið. í
átökum þjóðanna í gömlu Júgóslavíu á undanfórnum
árum höfum við séð lifandi dæmi um þróun alþjóða-
réttar sem svo mjög er háð breytni ríkja og sögulegri
framvindu og jafhframt mikilvægi þess að tryggja
réttindi þjóðernisminnihluta, sem víða um heim eiga í
vök að verjast og berjast oft blóðugri baráttu fyrir til-
verurétti sínum.
Okkur þótti því mikill fengur að þeim góðu gestum,
sem undanfarna daga hafa verið hjá stofnuninni til að
fjalla um réttindi minnihlutahópa, en nokkrir þeirra,
kunnir sérfræðingar á því sviði, héldu fyrirlestra íyrir
okkur um ýmsa þætti þess. Einn þeÚTa var fræði-
maður frá Belgrad, prófessor Vojin Dimitrijevic, sem
meðal annars skýrði sögulegan og pólitískan bak-
grunn atburðanna í Kosovo og ræddi þá frá sjónar-
homi serbneskra stjómarandstæðinga.
Vojin Dimitrijevic var áður gestaprófessor við Ra-
oul Wallenberg stofnunina um tveggja ára skeið.
Hann er forstöðumaður mannréttindastofnunar í
Belgrad, sem hann stofnaði fyrir tuttugu áram, sat
tólf ár í Mannréttindanefndinni (The Human Rights
Committee) sem starfar á grandvelli alþjóðasamn-
ingsins - samnings Sameinuðu þjóðanna - um borg-
araleg og stjómmálaleg réttindi og hann hefur um
árabil verið í forystu eins af stjómarandstöðuflokkun-
um í Júgóslavíu. Þar sem lítið hefur farið fyrir sjónar-
miðum serbneski’a stjómarandstæðinga í fréttafár-
inu að undanfomu fór ég þess á leit við hann, að höfðu
samráði við Morgunblaðið, að hann segði íslenskum
lesendum undan og ofan af sjónarmiðum sínum og af-
stöðu til þess sem gerst hefur í heimalandi hans að
undanfómu.
„Ég hef verið kennari við lagadeild háskólans í
Belgrad síðan 1960,“ sagði Dimitrijevic, þegar ég
innti hann efth’ aðdraganda þess að hann var rekinn
frá háskólanum, „fór þar upp eftir metorðastiganum
þar til ég varð prófessor í alþjóðarétti og alþjóðsam-
skiptum enda þótt ég væri ekki beinlínis í riáðinni þar
sem ég var ekki í kommúnistaflokknum. I apríl 1998
vora sett ný lög um starfsemi háskólans, sem sviptu
hann sjálfstjóm og seldu hann alfarið i hendur stjóm-
valda. Ég beitti mér gegn þessu og fór í verkfall
ásamt sextán öðram prófessoram lagadeildar með
þeim afleiðingum að við voram ýmist reknir eða beitt>
ir öðram refsiaðgerðum. Það hafði sjálfsagt líka áhrif
að ég hef verið opinskátt í stjómandstöðu áram sam-
an, var fyrst formaður flokks sem nefndist „Umbóta-
flokkurinn“ og hef að undanfórnu verið í forystu
stjómmálasamtaka sem nefnast Borgarabandalag
Serbíu (The Civic Alliance of Serbia). Það hefur sætt
stöðugum árásum úr öllum áttum því að allir, sem
hafa haldið fram vestrænum hugmyndum um lýðræði
og mannréttindi, era stimplaðir sem svikarar og land-
ráðamenn.
Til þess að skilja það sem gerst hefur í Kosovo er
nauðsynlegt að h'ta til hins sögulega og pólitíska bak-
sviðs en það verður ekki skýrt í stuttu máli né skýrir
það til fulls átökin á Balkanskaga. Þau era feikn flók-
in og verður hér aðeins drepið á örfá atriði. Rétt er að
hafa í huga, að Evrópuríkin hafa haft mismunandi af
stöðu til svokallaðra þjóðemislegra minnihlutahópa. í
Frakklandi hefur til dæmis sá skilningur ríkt allt frá
því í frönsku byltingunni, að það að vera franskur sé
hið sama og að vera franskur ríkisborgari, þessvegna
hafa Frakkar verið tregir til að viðurkenna að þar
væra til þjóðernisminnihlutar. Þjóðverjar hafa hins-
vegar lagt áherslu á hugtakið „þjóð“ - hugtak sem
hefur þó aldrei verið skilgreint lögfræðilega - en
byggist einkum á sameiginlegri sögu, tungu og menn-
ingu. Hitler kynti á sínum tíma mjög undir þjóðemis-
tilfinningu þýsku minnihlutanna í nágrannaríkjunum
og notaði þá sem einskonar fímmtu herdeildir til að
undirbúa valdatöku nasista. Þjóðimar á Balkanskaga
hafa aðhyllst þessar þýsku hugmyndir og þjóðemis-
tilfínning er þar sterk. Sagan gegnir þar sterkara
hlutverki en víða annars staðar og hefur mótað mjög
hugsunarhátt íbúanna og á þá strengi hafa margir
stjómmálamenn spilað, ekki síst Slobodan Milosevic.
Serbar líta á Kosovo sem miðstöð sögu miðaldarík-
is þeirra þvi þar era mörg minnismerki og klaustur
írá tímum serbneska konungdæmisins, sem vai’ við
lýði í nokkrar aldir þar til það var innlimað í ottoman-
heimsveldið á 14. öld. Tyrknesk menning, tunga og
trúarbrögð vora þá innleidd. Serbar, sem ekki vildu
við taka hörfuðu frá Kosovo til að
styrkja stöðu sína í Serbíu en Albanar
sem bjuggu í fjöllunum milli Kosovo og
Albaníu (sem varð sjálfstætt ríki 1913)
fylltu þau skörð sem Serbar skildu eff
ir og komust smám saman í meirihluta.
Krafa Albana til Kosovo byggist á því
að þeir hafi þar meirihluta, en krafa
Serba byggist á sögulegum forsendum.
Eftir valdatöku kommúnista í Jú-
góslavíu vora Albanar viðurkenndii- ..............
sem þjóðemisminnihluti og fengu fljótlega ýmis rétU
indi sem slíkur. Kosovo varð síðar sjálfstjórnarsvæði í
Serbíu en þá þegar voru uppi kröfur um fullt sjálf-
stæði eða sameiningu við Albaníu. Aibanskii- komm-
únistar fengu tögl og hagldir í stjórnkerfmu og þá
töldu serbneskir íbúar sig órétti beitta. Það er Ijóst af
því sem ég hef séð um sögu þessara þjóða bæði fyir
og síðar, að á ýmsu hefur gengið þeirra í milh og má
vel skilja að bæði Albanar og Serbar telji sig eiga
hver öðram grátt að gjalda. Eftir að Milosevic komst
KOSOVO-ALBANAR í flóttamannabúðunum í Makedóníu.
Talsmenn vestrænna
viðhorfa vonsviknir
Óttast að mála-
miðlun muni skilja
okkur eftir með
landið í rúst,
óbreytt stjórnarfar
og Milosevic áfram
á toppnum.
til valda var Kosovo svipt sjálfstjóm, albanskir
kommúnistai’ reknir úr stjómkerfínu, frá dómstólun-
um, háskólanum og öðram stofnunum. Þeir bragðust
við með því að setja upp eigið stjómkerfi og stofna
eigin skóla, sjúkrahús, fjölmiðla og ýmsar þjónustu-
stofnanir, jafnvel eigið skattheimtukerfi. Þetta leiddi
til nær algers aðskilnaðar þjóðai’brotanna en var látið
til þess að gera óáreitt þai’ til vorið 1996 að albanski
frelsisherinn fór að láta til sín taka svo um munaði.
Samkomulag var gert þá um haustið milli Milosevic
og leiðtoga lýðræðissinnaðra Albana, dr. Ibrahims
Rugova, um verkaskiptingu milli kerfanna en það
kom aldrei til framkvæmda og þegar kom fram á árið
1998 urðu átökin milli Kosovo-hersins og stjórnar-
hersins taumlaus."
Þú veist en vilt ekki vita
„Milosovic komst til valda með því að spila á þjóð-
emiskennd Serba,“ segir Dimitrijevie, „hann lofaði
þeim því að ná frá Albönum hinum sögufrægu svæð-
um í Kosovo. Gleymum því ekki að þá var Kosovo
ennþá flokksrekið svæði þótt undir stjórn Albana
væri og þegar Milosevic hófst handa um að hrekja þá
úr embættum myndaðist tóm í stjómkerfinu, sem
reynt var að leysa með lögregluvaldi gegn vaxandi
andstöðu og uppreisn. Stefnan varð sú að serbnesk
yfirráð skyldu koma í stað albanskra yfirráða og
hefndarhugurinn, sem af átökunum leiddi, varð á
____________ báða bóga sterkari hverskonai’ hug-
myndum um umburðarlyndi og sam-
vinnu. Öfgamenn í Kosovo urðu æ öfl-
ugri og skæruaðgerðir fóra vaxandi
sem var aftm’ svarað með enn meira of-
beldi.“
- Við höfum heyrt sagt hér, að einn
af sendimönnum Bandaríkjastjórnar
hafi opinberlega kallað albanska frels-
isherinn hryðjuverkamenn og það hafi
Milosevic notað sér til að ganga milli
bols og höfuðs á þeim.
„Það er rétt að albanski frelsisherinn fór að stunda
hryðjuverkastarfsemi - spurning er vitaskuld hvernig
á að skilgreina það fyrirbæri. Alla jafna held ég menn
séu þó sammála um að það flokkist undir skærahem-
að þegar farið er að ráðast á lögreglustöðvar, stjóm-
arbyggingar og opinbera starfsmenn og hvaða stjóm
sem er tekur hart á slíku. Oft tekur hryðjuverkastarf-
semi á sig skelfilegar myndfr eins og við höfum séð á
Norður-Irlandi og víðar og hún hefur líka þau áhrif
Loftárásir Atlantshafsbandalagsins á Júgóslavíu og aðdrag-
andi þeirra hafa eðlilega valdið miklum og oft heitum um-
ræðum meðal nemenda við Raoul Wallenberg mannrétt-
indastofnunina í Lundi þar sem Margrét Heinreksdóttir
hefur í vetur stundað meistaranám í alþjóðarétti með sér-
stakri áherslu á alþjóðlega mannréttinda- og mannúðarlög-
gjöf. Hún ræddi við Vojin Dimitrijevic, fyrrverandi
_______prófessor frá Belgrad, stjórnarandstæðing og_____
sérfræðing í alþjóðlegum mannréttindalögum.
að loka fyrfr friðsamlegar viðræður. En
hvað þessa sérstöku yfírlýsingu varðar
þá þurfti Milosevic ekki á henni að
halda, hann hafði þegar gert áætlun um
að losa sig við þá og vegna þess að hann
taldist vera að vinna bug á hryðjuverka-
starfsemi litu menn gjaman undan og
sættu sig við aðgerðimar gegn þeim
þótt margskonar meinbugir væru á rétt-
arfari í málum þeirra sem vora fangels-
aðir og dæmdir. Það sem enn verra var -
að samhliða hugmyndinni um að losna
við hryðjuverkmenn kom fram í dags-
Ijósið hugmyndin um að „hreinsa"
Kosovo af Albönum eins og hægt væri,
þ.e. að beita því sem kallað hefur verið
„ethnic cleansing" - þjóðemishreinsun-
um. Og þá fór fyrir Serbum eins og Prófessor Vojin
Þjóðverjum þegar nasistai’ hófu ofsókn- " Dimitrijevie
imai’ gegn gyðingum, menn forðuðust
að vita af þessu og vissu þó, um það era margir sekir,
bæði menntamenn og stjórnmálamenn. Nágranni
þinn hverfur og þú veist ekki hvert hann hefur farið
og syo hver af öðram og þú veist en vilt ekki vita.
Þetta skapai’ sálarástand sem á eftir að taka Serba
langán tíma að vinna úr hvernig sem fer.“
- Geta Jugóslavar staðist loftárásir öllu lengur?
„Loftárásirnar hafa að vísu valdið gífurlegri eyði-
leggingu en vegna hreinsana innan hersins er ólík-
+
legt að nokkur þar fái talið Milosevic á
að gefast upp. Árásunum var upphaf-
lega ætlað að þvinga Milosevic til að
fara að vilja NÁTO en hann er þeirrar
gerðar að hann lætur ekki undan fyrr
en í fulla hnefana.“
Skelfilegt blóðbað ef NATO
sendir inn landher
- Þýðir það að NATO verði að senda
inn landher?
„Ef leiðtogar NATO ákveða að senda
landher til Júgóslavíu munu þeir vafa-
laust vinna stríðið - en hvað er að sigra
við slíkar aðstæður? Það mundi verða
skelfilegt blóðbað, ekki aðeins mikið
mannfall á báða bóga heldur og slátran
heillar kynslóðar ungra Serba. I Jú-
góslavíu byggist herinn á herskyldu og
margir sem hafa gegnt herþjónustu vita
í raun ekkert um hernað og era lítt þjálfaðir. NATO
er með atvinnuhennenn. Þessu er ekki saman að
jafna og ein þjóð getur að sjálfsögðu ekki staðið gegn
nítján þjóðum sterkasta hemaðarbandalags heims.“
- Hver er þín afstaða til loftárásanna?
„Ég er þeim mótfallinn og skrifaði þegar í upphafi
undir yfirlýsingu Borgarabandalagsins þess efnis að
þær væru mistök og myndu eyðileggja allt það starf
sem lýðræðissinnar og stjórnarandstæðingar hafa
verið að vinna undanfarin ár. Það hefur því miður
reynst svo. Um leið og byrjað var að hóta loftárásum
lokaði stjórnin öllum sjálfstæðum sjónvarps- og út-
varpsstöðvum og sjálfstæð dagblöð og tímarit vora
sett undir ritskoðun. Stjórnarandstaðan hefur getað
prentað blöð hér og þar en lítið getað dreift þeim -
enda er ekki lengur hægt að ná til fólks almennt
nema með sjónvarpi og útvarpi. Þannig var lokað
fyrir að nokkrar skoðanir kæmust til fólksins aðrar
en áróður stjómarinnar.“
„Stjórnarandstæðingar, sem trúðu því og höfðu
haldið því fram að vesturveldin byggðust á grund-
vallarreglum lýðræðis, mannréttinda og framfara,
hafa setið undfr viðstöðulausum svívirðingum fyiTr
svik og landráð; þeir hafa orðið fyrir miklum von-
brigðum og telja sig svikna. Almenningur fær ekki
séð annað en að öfgafyllstu þjóðernissinnarnir og
andstæðingar vestrænna ríkja hafi rétt fyrir sér.
Fólkið heyrii’ ekki annað en áróður stjórnarinnar og
sér aðeins loftárásirnar og afleiðingar þeirra, en það
lítur ekki á þær sem stuðning við lýðræði eða mann-
réttindi í Júgóslavíu heldur einungis sem stuðning
við hina öfgafyllstu meðal Kosovo Albana. Albanski
frelsisherinn er upphaflega skipaður maoistum -
gleymdu ekki hinu nána sambandi Albaníu og Kína í
Sino-Sovétdeilunum áður fyrr - og þeir hafa mark-
visst ýtt til hliðar albönskum hófsemdarmönnum.
Jafnframt hafa loftárásfrnar auðveldað Milosevic það
sem hann ætlaði sér, að losna við sem __________
flesta Kosovo-Albana. Án loftárásanna
hefði slíkur fjöldi aldrei hrakist frá
Kosovo á svo stuttum tíma. Ég er ekki
að segja að fólkið sé fyrst og fremst að
flýja loftárásimar, en þær hafa flýtt
fyrir og valdið því enn meiri þjáning-
um en ella auk mannfalls meðal
óbreyttra borgara. Tökum sem dæmi
árásirnar á markaðinn og sjúkrahúsið
í Lic. Þar vora fyrir noklcrum áram
öflugustu mótmælagöngurnar gegn stjórn Milosevic.
Þetta fólk skilur ekki hversvegna á það er ráðist og
gegn áróðri stjórnvalda stoðar lítt fyrir NATO að
bera fyi’ir sig mistök.“
„Ég óttast að þetta leiði til útlendingahaturs sem
muni taka langan tíma að uppræta,“ heldur Dimitri-
jev áfram. ,AUh’ hafa tapað. Landsvæði Albana er í
rúst og þefr hraktir og hrjáðfr, lýðræðishreyfingin í
Serbíu er í rúst, Serbía sjálf er í rást, fjöldi mikil-
vægra mannvfrkja og bygginga hefur eyðilagst og
allar brýr yftr Doná hafa verið eyðilagðar að einni
undantekinni."
Rangt að leggja alla áherslu á Milosevic
- Sú staðhæfing hefur reynst hafa sterkan hljóm-
gi’unn, að árásimar hafi verið óhjákvæmilegar,
NATO hafi ekki getað annað gert þar sem Milosovic
hafi svikið alla samninga sem við hann hafi verið
gerðir. Hvað annað var hægt að gera? Höfðu ekki
allar samningaleiðir verið reyndar til þrautar?
„Ég tel að unnt hefði verið að koma í veg fyrfr
þetta ástand^ ef öðravísi hefði verið haldið á málum
frá upphafi. I fyrsta lagi tel ég það hafi verið misráð-
ið að leggja svona mikla áherslu á Milosevic persónu-
lega. Sendimenn vesturveldanna voru mjög svo veik-
ir fyrir honum, það kemur til dæmis fram í minning-
um Richards Holbrookes að honum fannst Milosevic
„sjarmerandi“ og í fjölmiðlum á Vesturlöndum að
flefri voru sama sinnis. Þefr töldu mikilvægast að
ræða við hann sem hinn sterka leiðtoga sem réði her
og lögreglu, ekki síst vegna þess að þeim var svo
mjög í mun að koma í veg fyrir að átökin breiddust
út til nágrannaríkjanna. En svo fór nú samt að hon-
um tókst að móðga þá og blekkja hvern af öðrum. Að
lokum var þetta orðið einskonar blanda af því að
standa við endurteknar hótanir um að sprengja hann
til hlýðni, að sjá til þess að NATO missti ekki trá-
verðugleika og af hefndaraðgerðum gegn Milosevic.“
- Því hefur verið marglýst yfir að það sé ekki verið
að ráðast á serbnesku þjóðina heldur á Milosevic
sem persónu, hvemig sem það kemm- heim og saman
þar sem afleiðingamar bitna á þjóðinni en snerta
hann ekki sjálfan. Ég tel þessa áherslu ranga og þar
með hvemig allar viðræður í Belgrad miðuðust við
Milosevic; tel að vænlegra hefði verið til árangurs að
hlusta betur á stjórnarandstöðuna og samtök lýð-
ræðissinna. Það hefði líka mátt gera ýmislegt áður.
Hefði til dæmis verið eytt svo sem andvirði einnar F-
16 flugvélar til stuðnings stjórnarandstöðunni hefði
getað farið öðra vísi. Á áranum 1996-97 stóðu mán-
uðum saman yfír mótmælaaðgerðir vegna kosninga-
svika Milosevic. Fyrrverandi forsætisráðherra Spán-
ar, Filipo Gonzales, var formaður sendinefndar ÓSE,
Morgunblaðið/Sverrir sem fylgdist með kosningunum og hann benti í
skýrslu sinni ekki einasta á kosningasvik, hann sagði
líka að mikilvægt væri að gera eitthvað til stuðnings
lýðræði í Serbíu. En þessi skýrsla gleymdist fljótt og
ekkert var gert.“ (Þess má geta, að undirrituð hefur
heyrt eftfr einum af starfsmönnum ÖSE, að hefði
verið varið sem næmi verðmæti eins flugskeytis til
að efla og flýta fyrir friðarviðleitni og eftirlitsstarfi
ÖSE í Kosovo hefði einnig farið öðra vísi, en menn
séu ætíð tregari til að verja fé til fyrirbyggjandi að-
gerða en vopnaviðskipta. Áths. MH.)
- Hefði það ekki talist íhlutun í innanríkismál Jú-
góslavíu að veita stjórnarandstöðunni fjárhagslegan
stuðning?
„Hvað viltu kalla loftáráshTiar? Eru þær ekki
íhlutun í innanríkismál? Það hafa alltaf verið til leiðir
til að styðja samtök ýmiss konar, bæði stjómmála-
samtök og svokölluð frjáls félagasamtök, hafi verið
til þess vilji.“
Útlendingahatrið nær ekki til Norðurlanda
- Hvemig telur þú að þessu muni ljúka? Hverjir
era líklegastir til að miðla málum?
„Það er ekki gott að segja, - einhvemveginn lýk-
ur þessu, allt tekur enda,“ segir Vojin Dimitrijev að
lokum. „En ég óttast að eftir hin mörgu mistök og
nú síðast loftárásina á kínverska sendiráðið, kunni
þessu að ljúka með málamiðlun, eftir milligöngu
hinna ýmsu sáttasemjara, með þeim hætti, að
Serbía verði skilin eftir í rúst og sárum með óbreytt
stjórnarfar og Milosevic á toppnum. Og jafnvel þótt
við fengjum stuðning til endurbyggingar mann-
virkja mundu Milosevie og gæðingar hans fyrst og
fremst hagnast á því, haldi hann stjórnartaumun-
um.
Ég vona þó að svo fari ekki og svartsýni mín muni
ekki eiga við rök að styðjast. Við eigum nokkra fram-
úrskarandi hugrakka stjórnmálamenn í Belgrad sem
hafa reynt að halda því á loft, að eina leiðin út úr
þessu sé að Milosevic fari frá og við taki lýðræðislega
kjörin stjórn. Tilraunir til málamiðlunar eru í fullum
gangi og Rússar munu vafalaust gera sitt í því efni;
athugaðu að enda þótt Rússar teljist stuðningsmenn
okkai’ vegna sameiginlegra trúarbragða og uppruna
hefur Jeltsín, forseti, enga sérstaka ástæðu til að
styðja Milosevic því að hann hefur stutt allar aðgerð-
ir rássnesku stjórnarandstöðunnar gegn Jeltsin.
Hugmyndir Schröders, kanslara Þýskalands, eru
____________ áhugaverðar, þær byggjast á heildar-
lausn fyrir svæðið allt. Sjálfúr tel ég
æskilegt að Norðurlöndin komi að
málamiðlunum því að útlendingahatr-
ið, sem fer vaxandi í Serbíu, beinist
ekki gegn Norðurlöndum, jafnvel þótt
þau séu tengd NATO. Hvað sem verð-
ur þýðir ekki að einfalda hlutina eins
og gert hefur verið. Það er engin þjóð
algóð né alvond og því rangt að styðja
eina þjóð skilyrðislaust gegn annarri.
Það hefur valdið okkur vonbrigðum hversu lítinn
skilning leiðtogar vesturveldanna virðast hafa á hin-
um flóknu og margvíslegu blæbrigðum stjórnmál-
anna á Balkanskaga; okkur sýnist augljóst, að þefr
sem taka ákvarðanir þar hafi ekki þá visku og
reynslu til að bera sem einkenndi leiðtoga þessara
ríkja eftir heimsstyrjöldina síðari, því miður, þeir
virðast ekki hafa skilið að hugarfari þjóðar og stjórn-
arfari verður ekki breytt með loftárásum einum, til
þess þarf aðrar leiðir.“
Evrópuríkin
hafa hafl
mismunandi
afstöðu til svokall-
aðra þjóðernis-
legra minni-
hlutahópa-