Morgunblaðið - 11.11.1999, Blaðsíða 41

MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 11. NÓVEMBER 1999 41
UMRÆÐAN
Var Sókrates lagður í einelti?
HVAÐ er það sem
veldur einelti? Hvem-
ig stendur á því að
vænsta fólk tekur upp
á því að ráðast að ná-
unga sínum og haga
sér eins og villidýr?
Getur það verið að við
gleymum stundum að
nota þann eiginleika
sem gerir okkur
fremri dýrunum?
Sá eiginleiki er
hugsunin sjálf. Bæði
menn og dýr hafa eðl-
isávísun sem stjórnast
af frumhvötunum, þ.e.
þörfinni fyrir fæðu og
öryggi. Þegar dýran-
um finnst þeim vera ógnað, fara
þau af stað og leysa málin á einfald-
an hátt, en við manneskjumar höf-
um fjölbreyttari möguleika sem við
eigum að nota.
Hugsun okkar er máttugt afl og
við ráðum því hvernig við notum
það. Við getum aukið okkur víðsýni
og við getum líka alið á fordómum.
Til er góð líking sem lýsir vel
ótta mannfólksins við hið óþekkta.
í Veröld Soffíu, skáldsögu um
heimspeki eftir Jostein Gaarder, er
heiminum líkt við kanínu sem
töframaður dregur upp úr hatti
sínum. Mennimir hanga í feldinum
og þeir hafa tilhneigingu til að
þrengja sér sem innst, þar sem ör-
yggið er mest. Heimspekingarnir
búa í ystu háranum,
þar sem sjóndeildar-
hringurinn er víðast-
ur, en hann þrengist
eftir því sem innar
dregur.
Mér finnst þessi lík-
ing alveg frábær.
Töframaðurinn er
þarna eins konar
ímynd Guðs, þess sem
öllu ræður, og sama
hvað við spriklum, þá
höfum við ósköp lítið
að segja þegar öllu er
á botninn hvolft.
Þeir sem búa yst í
feldinum, eru eins og
börnin sem taka lífinu
með opnum hug, reiðubúin til að
læra eitthvað nýtt, án allra for-
dóma. Þau hafa ekki lært að óttast
veröldina og hafa ekki komið sér
upp þeim varnarháttum sem svo
margir telja sig þurfa á að halda til
að komast af í þessum heimi. Það
er ekki að ástæðulausu, að í Bibl-
íunni segir að þeir sem ekki koma
inn í Guðs ríki eins og böm, muni
ekki inn í það koma.
Þeir sem keppast við að koma
sér fyrir á öruggum stað, ýta um
leið öllum öðrum aftur fyrir sig.
Kapphlaupið verður til að auka
okkur fordóma; þröngsýni okkar
eykst og við förum að dæma það
fólk sem okkur finnst stafa ógnun
af. Við verðum hrædd um að missa
Einelti
Aukið umburðarlyndi
gerir okkur hæfari til
þess, segir Margrét
Birna Auðunsdóttir,
að takast á við lífið.
stöðu okkai’ ef við gefum öðrum
tækifæri. Þetta hefur aðeins eina
afleiðingu: Við verðum sífellt
heimskari. Það sorglega er að
þröngsýni okkar geiir okkur
ókleift að sjá það sjálf!
Frægt dæmi um þetta er sjálfur
Sókrates. Hann var heimspeldngur
sem lifði og dó í Aþenu á 4. öld fýrir
Krist. Hann var af efnuðu foreldri
og þurfti því ekki að stunda vinnu,
heldur fór hann um og kenndi. Að-
ferðir hans fólust ekki í því að
prédika, heldur spurði hann menn
spjörunum úr þar til þeir komust í
þrot. Af þessu hlaut hann miklar
vinsældir, en eignaðist einnig
marga óvildarmenn. Hann var
ákærður og dæmdur til dauða fyrir
að spilla æskulýðnum og snúa til-
verunni á hvolf, þ.e. að „hafa betri
málstað að verri og verri málstað
að betri“. Málsvöm hans er fræg,
þar sem hann hrakti allar ásakan-
irnar og benti á fánýti þeirra, en
allt kom fyrir ekki. Sagt hefur verið
að réttarhöldin hafi bara verið til
málamynda og þetta hafi verið al-
vanalegt í Aþenu á þessum tíma, en
hann gerði öllum ákærendum sín-
um skömm til með því að láta málið
ganga alla leið. I varðhaldinu átti
hann margsinnis kost á því að
bjarga lífi sínu með því að flýja, en
vildi ekki ganga gegn lögunum sem
hann hafði verið dæmdur eftir,
burtséð frá óréttlæti þeirra, og
gerast þannig lögbrjótur og sam-
sekur böðlum sínum.
Það er engu líkara en að Sókra-
tes hafi verið alltof frábrugðinn
umhverfi sínu til að fá að þrífast og
því hafi orðið að þagga niður í hon-
um. Því er ekki fjarri lagi að draga
þá ályktun að Sókrates hafi verið
fyrsta fórnarlamb eineltis.
Eg held að heimspekin sé lykill
að betri hegðun manna á milli.
Víðsýni og umburðarlyndi eru
nauðsynleg til að við glötum ekki
því barnshjarta sem við fæddumst
með. Við þurfum að skilja að þegar
við gefum öðrum tækifæri, fáum
við það áreiðanlega til baka. I stað
þess að leggja stöðu okkar í kan-
ínufeldinum í hættu, styrkjum við
hana, vegna þess að jafnvel þótt við
færumst utar, sem aftur víkkar
sjóndeildarhring okkar, þá verður
handtakið svo miklu fastara og við
eigum mun síður á hættu að detta
fram af. Þannig getum við haft það
eins og heimspekingarnir i kanínu-
feldinum sem alltaf geta hangið í
Margrét Birna
Auðunsdóttir
ystu hárunum og haft allan sjón-
deildarhringinn með tilheyrandi
viðsýni án þess að missa takið.
Með öðrum orðum: Aukið um-
burðarlyndi gerir okkur hæfari til - —
að takast á við lífið og tilveruna.
Það mætti gjaman auka vægi
heimspekinnar í námsskrá grunn-
skólanna, allt frá 1. bekk, vegna
þess að það er aldrei of snemma
byrjað að kenna fólki að hugsa.
Hún mætti hafa sama vægi og
stærðfræði og íslenska, vegna þess
að þeir sem þroska með sér víðsýni
frá unga aldri, eru ólíklegir til að
taka upp á því að kvelja samferða-
menn sína. Þeir gera sér grein fyrir
því hversu heimskulegt og niður-
lægjandi það er fyrir þá sjálfa að
þurfa að byggja velgengni sína á
því að gera lítið úr öðru fólki. A
sama hátt hjálpar heimspekin þeim
sem annars yrðu kjörin fórnar-
lömb, því að með betri yfirsýn yfir
sviðið fylgir aukið sjálfsöryggi og
þar með er auðveldara að komast
hjá því að taka þátt í þessum slag
sem oftast er dæmdur til að tapast
fyrirfram.
Þegar við horfum upp á skóla-
börn kvelja hvert annað, er ljóst að
eitthvað mikið hefur farið úrskeið-
is. Þessi börn hafa, þrátt fyrir ung-
an aldur, glatað sakleysi sínu og
eru komin á fulla ferð við að
tryggja stöðu sína í goggunarröð-
inni. Þau munu áreiðanlega halda
því áfram á fullorðinsárum ef ekk-
ert verður að gert. Það eina sem við
getum gert, er að hafa okkar eigin
hugsun í lagi.
Höfundur er skrifstofumuður.
verdid

ódýrasW
Verd ádur 52.900.-
Uppdvottavél LVP-25 Þú sparar kr. 18.000.-
fyrir 12 manns, 2 hitastig (55/65 gráður) vatnsöryggi,
45 þvcrttakerfi
, ’HÍS l . W
■ . rái * ,
. 5,
23.900-
20“ LG sjónvarp með Black Hi-Focus skiá sem gefur einstaklega skarpa
,.«;-•■■ mynd. Hátalarar að framan, ACMC sjálfvirkur stöðvaleitari, 100 rása
r minni og innbyggðum tölvuleik. Fjarstýring og rafræn barnalæsing
o.fl.
ðtrúlegt verð - Aðeins kr.
m/textavarpi
■0555
LG-uideotæki 2 hausa
Nýtt videotæki frá LG með frábærum myndgæðum. Long play
afspilun og upptaka. NTC afspilun. Allar valmyndir á skjá, fjarstýring,
Video Doctor(sjálfbilanagreining) barnalæsing o.fl.
Þú gerír ekki betrí kaup!
Ódýrustu og fullkomnustu
videotæki á íslandi
Otrúlegt verð - Aðeins kr.
29.900.
LG-Hi-Fi uídeotækí 6 hausa
-•.. r %
•nyndgæðum. Long play
afspilun og upptöku. NTSC afpilun á PALTV, 100% kyrrmynd.
Breiðtjaldsstilíing 16:9. Barnalæsing, fjarstýring, Video
Doctor(sjálfbilanagreining) o.fl.
rsta heimilis-
averslunarkeðja
ÍEvrópu - ekki aðeins á
Norðurlöndum.
RflFTfEKOflPERZLUN iSLflNDSLf
ANNO 1 929 -
Skútuvogur 1 • Sími 568 8660 • Fax 568 0776

fC