Morgunblaðið - 20.06.2000, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ
Suðurlandsskjálftar
ÞRIÐ JUDAGUR 20. JÚNÍ 2000 C 1 T:
Tengsl Mið-Atlantshafs-
hryggjarins, gosbeltanna
og jarðskjálftasvæðanna
á Islandi í
Kolbeinseyjarhryggur
o
Tjörness
- _ brotabeltið
Suðurlands-
Reykjanes- sk'álftabeltið
hryggur
Stefna
O Stærstu skjálftar
síðan um 1700
Eldstöðvakerfi
meginrekása yí og megineldstöð

FÆREYJAR
jersprungan
■ frvo— ZT Upptök jaröskjálfta á \ j 'js>% Miö-Atlantshafshrygg ’ 1962-1980, staðsett meif%x,VJlj | ;í
‘f alþjóölegu neti skjálftamæla. , ° Kolbeins- Skjálftar sem voru 4,5 stig . eyjar- eða meira að stærð.L'" - -L hryggur • ‘J. .• j ■ r
iRÆNL/ÍND
7
60°N
'i SPANN
Sambærilegur við
stóra skjálfta erlendis
Selfossi. Morgnnblaðið.
SKJÁLFTINN sem
varð 17. júní er sam-
bærilegur hvað stærð
snertir við skjálfta
sem verða erlendis.
Það er mat dr. Ragn-
ars Sigbjörnssonar
forstöðumanns Rann-
sóknarstofnunar Há-
skóla íslands í jarð-
skjálftafræðum að um
Suðurlandsskjálfta sé
að ræða enda stærðin
6,5 á Richter kvarða.
Ragnar segir
skemmdir sem urðu
vera mun minni en
ætla hefði mátt miðað
við kraftana sem
skjálftinn leysti úr læðingi.
Hann segir lárétta áraun í
skjálftanum hafa verið jafnmikla
og sem nemur þyngd mannvirkj-
anna og því ekki furða þótt eitthvað
gæfi eftir. 17. júní-skjálftinn hefði
verið sambærilegur við síðasta
stóra skjálftann í Tyrklandi en sá
skjálfti hefði varað lengur.
Ragnar sagði að ef skjálftinn
hefði varað lengur hefðu hús hugs-
anlega byrjað að hrynja vegna þess
að hver sveifla sem kæmi á hús
væri mikil áraun fyrir styrkleika
þess. Það mætti líkja því saman
þegar íþróttamaður yrði fyrir
meiðslum, hann fyndi fyrst fyrir
eymslum en síðan, við endurtekna
áreynslu, slitnaði kannski vöðvi eða
sin.
Fyrirbyggjandi
ráðstafanir skiluðu sér
Ragnar sagði sína stofnun leggja
mikla áherslu á fræðslu til fólks.
Á vegum Háskóla Islands í sam-
starfi við sveitarfélögin og ýmsa
aðila aðra á Suðurlandi var unnið
að svokölluðu SEISMIS verkefni,
þar sem markmiðið var
að efla forvarnir og
viðbúnað gegn jarð-
skjálftum, m.a. með því
að kanna íbúðarhús-
næði á svæðinu. Sér-
stök áhersla var lögð á
innanstokksmuni og
frágang þeirra.
Tjón á mannvirkjum
núna er svipað og nið-
urstöður verkefnisins
gáfu til kynna. Ragnar
sagði þetta verkefni
hafa verið mjög gagn-
legt og margir hefðu
farið eftir þeim
ráðleggingum sem
gefnar voru. „Ég er
viss um að verr hefði farið ef ekki
hefði verið farið í þetta verkefni,"
sagði Ragnar. Einnig má nefna að í
kjölfar SEISMIS verkefnisins
settu veitufyrirtækin upp áætlanir
um endurnýjun asbestlagna.
Þá má geta þess að Landsvirkjun
og Vegagerðin hafa tekið þátt í og
fjármagnað jarðskjálftarannsóknir
Háskóla Islands. Ragnar sagði til
dæmis líklegt að Þjórsárbrúin
hefði orðið fyrir skemmdum ef ekki
hefði verið búið að setja undir hana
sérhannaðar jarðskjálftalegur.
Raforkukerfið stóðst einnig vel
álagið frá jarðskjálftanum.
Ölfusárbrú
ótrúlega sterk
Hvað Ölfusárbrúna snertir sagði
Ragnar að hún væri ótrúlega sterk
og hefði þolað vel skjálftann. En á
sínum tíma voru ein rökin fyrir
byggingu Óseyrarbrúar að hafa
hana sem varabrú kæmi til stórs
jarðskjálfta á Suðurlandi en Óseyr-
arbrúin situr á sérhönnuðum jarð-
skjálftalegum og á að þola stóra
jarðskjálfta.
Varðandi þá áraun sem hús og
mannvirki urðu fyrir sagði Ragnar
að áraunin hefði verið mjög mikil
og nauðsynlegt að skoða vel öll hús
sem skjálftinn reyndi sem mest á.
Duldar skemmdir gætu verið á
húsum þvi þegar hús yrðu fyrir
mikilli áraun sem þessari þá væru
þau ekki söm eftir og nauðsynlegt
að yfirfara þau. Þetta væri erfitt að
mæla en það væri full ástæða fyrir
fólk að fá verkfræðinga og tækni-
fræðinga til að meta húsin. „I okk-
ar athugunum lítum við líka til
húsa sem ekki skemmdust, m.a. til
þess að skilja betur eiginleika sem
hafa áhrif á hegðun mannvirkja í
jarðskjálftum" sagði Ragnar.
Fólk sé alltaf
viðbúið
„Fólk þarf alltaf að vera viðbúið
því að geta verið sjálfu sér nægt og
geta lifað af í einhvern tíma í húsi
sem er eitthvað skemmt og tæknik;
erfi þess ekki í fullkomnu lagi. I
raun og veru getur enginn sagt fyr-
ir um slíka atburði. Það er ekki
hægt að reiða sig á að einhver segi,s~
mannni að maður skuli auka við-
búnað allt í einu. Menn verða að
halda sínu eigin viðbúnaðarstigi og
vera viðbúnir þessu hvenær sem
er,“ sagði Ragnar aðspurður um
ábendingar til fólks. Hann sagði
ennfremur að reynsla frá jarð-
skjálftum sýndi að fólki stafaði
mesta hættan af lausum munum
sem lentu á því þegar jarðskjálfti
yrði. Löngu áður en hús tækju að
skemmast gerðist það að fólk fengi
yfir sig lausa muni sem gætu valdift.
stórslysum og jafnvel dauða. Þvi
væri nauðsynlegt að ganga vel frá
innbúinu og festa lausar hillur og
muni, hafa t.d. ekkert í svefnher-
bergjum sem gæti fallið yfir fólk.
Dr. Ragnar
Sigbjörnsson
Bandaríska jarðvísindastofnunin US Geological Survey
Jarðskjálftinn var
6,5 stig á Richter
P- bylgjur
Þrýstingsbylgjur.
Efnið pjappast
saman og gengur
sundur a víxl
S- bylgjur
Þverbylgjur eða
titringsbyTgjur, sem
sveTflast pvertá
útbreiðslustefnuna

bylgjumar ókomnar
-efnið óhreyft-
ganga flekamót þar sem Norður-
Ameríkuflekinn og Evrasíuflekinn
mætast. Norður-Ameríkuflekinn
hreyfist hægt í vesturátt og
Evrópu- og Asíuflekinn í austur.
Vegna hreyfingar flekanna hleðst
upp spenna í jarðskorpunni við
flekajaðrana.
Spenna hefur nú verið að hlaðast
þarna upp frá síðasta Suðurlands-
skjálfta, árið 1912, og þegar spenn-
an fer yfir ákveðin mörk verður
jarðskjálfti við það að bergið
hrekkur og hluti af spennuorkunni
berst burtu sem jarðskjálftabylgj-
ur. Það hefur gerst í Holtum nú á
þjóðhátíðardaginn og væntanlega
byrjað að losna um spennuna. Mis-
gengið sem myndast þvert á fleka-
mótin getur verið tugir eða jafnvel
hundruð kílómetra að lengd og fer
stærð jarðskjálftans að nokkru
leyti eftir því. Ef jarðskjálftinn er
mikill getur losnað um spennuna á
stóru svæði. Það tekur því langan
tíma, tugi eða hundruð ára, fyrir
flekahreyfingarnar að byggja
spennuna svo upp, að aftur megi
búast við miklum skjálfta á sömu
slóðum.
Reikna með fleiri stórum
í framhaldi af stóra jarðskjálft-
anum 17. júní hafa orðið fjölmargir
eftirskjálftar. „Öll jarðskorpan er á
iði eins og er og það verður að
fylgjast nákvæmlega með því hvað
úr þessu verður,“ segir Páll Ein-
arsson. „Segja má að allt Suður-
land hafi verið undirlagt, hreyfing
hafi verið á öllu svæðinu,“ segir
Páll Halldórsson. Nánar tiltekið
hafa jarðskjálftar verið frá Torfa-
jökulssvæðinu í austri og vestur
undir Fagradalsfjall á Reykjanesi.
Þessu fylgir mikil skjálftavirkni á
Hengilssvæðinu og suður af Hest-
fjalli og í Biskupstungum.
Vísindamennirnir vilja ekki full-
yrða til hvers þessi hreyfing á jarð-
skorpunni leiðir, það er að segja
hvort von sé á stórum skjálftum í
kjölfarið. Páll Halldórsson segir að
sagan sýni að á Suðurlandi komi
oft fleiri stórir jarðskjálftar saman
en erfitt sé að ræða um tímasetn-
ingar í því efni. Vekur hann athygli
á því að 1896 hafi skjálftahrinan
gengið yfh' á hálfum mánuði, 1784
hafi það gerst á tveimur dögum og
1732 á tveimur árum. Jafnframt
getur hann þess að einnig séu
dæmi um stóra skjálfta þar sem
ekki séu til heimildir um framhald.
Páll Einarsson segir að reikna
megi með því að fyrsta skjálftanum
fylgi fleiri stórir skjálftar og þá
væntanlega vestar á svæðinu.
Reynslan sýni það. Um þetta sé þó
ekki hægt að fullyrða. Spurður að
því hvort von geti verið á stærri
skjálfta en varð á þjóðhátíðardag-
inn segir Páll Halldórsson að
skjálftarnir hafi yfirleitt minnkað
eftir því sem vestar hafi dregið og
því verði að telja ósennilegt að von
sé á stærri skjálfta.
Fólk hafí varann á
Almannavarnaráð sendi frá sér
tilkynningu í fyrradag þar sem at-
hygli landsmanna var vakin á því
að hugsanlegt væri að skjálftar,
minni eða allt að því jafnstórir og
skjálftinn 17. júní, gætu orðið á
næstu dögum eða vikum vestar á
Suðurlandi. Var fólk á Suðvestur-
landi allt vestur um Stór-Reykja-
víkursvæðið hvatt til að hafa var-
ann á.
Páll Halldórsson segir aðspurður
um þetta að menn séu með í huga
að allt svæðið sé á hreyfingu og að
öflugir skjálftar hafi komið í Blá-
fjöllum og Brennisteinsfjöllum á
þessari öld. Hann kvaðst ekki eiga
von á því að slíkir skjálftar myndu
valda því að hús hryndu í Reykja-
vík en leggur áherslu á að fólk ætti
að vera viðbúið skjálfta og gera
ráðstafanir á heimili sínu í sam-
ræmi við.Ieiðbeiningar.
SAMKVÆMT endurskoðaðri mæl-
ingu á stærð jarðskjálftans á laugar-
dag var hann 6,5 á Richterskala, sam-
kvæmt upplýsingum bandarísku
jarðvísindastofnunarinnar US Geo-
logical Survey.
Athygli hefur vakið að erlendar
jarðvísindastofnanir í Bandaríkjun-
um og Þýskalandi mældu skjálftann
talsvert stærri eða 6,6 á Richters-
kvarða strax á laugardag á sama tíma
og hérlendis var talið að hann væri
5,5-6 á Richterkvarða að stærð og
skýrði fréttavefúr Morgunblaðsins
frá fréttum þessa efnis strax á
sjöunda tímanum á laugardag.
94 mælingastöðvar
Aðspurður hvemig á þessum mun
á mælingum gæti staðið sagði Wav-
erly Person, jarðeðlisfræðingur hjá
US Geological Survey í Golden Col-
orado í Bandaríkjunum ekkert vilja
fúllyrða um það, en ein möguleg skýr-
ing væri sú að mælingar nálægt upp-
tökum jarðskjálfta gætu stundum
verið ónákvæmari en mælingar
stöðvar sem væru lengra í burtu.
Þeir fylgdust með jarðskjálftum
alls staðar á hnettinum og fengju upp-
lýsingar frá mælingarstöðvum sem
væm staðsettar víða um heim. Upp-
lýsingar um jarðskjálftann á íslandi
hefðu borist frá 94 stöðvum um heim
allan, sem berist til þeirra um gervi-
hnetti, og þær upplýsingar notuðu
þeir til að reikna út stærð skjálftans.
Samkvæmt þeim upplýsingum hefði
skjálftinn reynst 6,6 á Richterkvarða.
Þeir hefðu farið yfir mælingamar og
reiknað stærð skjálftans út aftur eftir
annarri aðferð og þá reyndist hann
hafa verið 6,5 á Richter. Nákvæmara
væri ekki hægt að reikna út stærð
skjálftans og þetta væri sú stærð sem
þeir myndu skrá hjá sér.
Hann bætti því við aðspurður að
þeir teldu sig geta staðið við mæling-
ar sínar vegna þess hvað þeir fengju
upplýsingar víða frá. Yfirleitt gætu
þeir gefið út upplýsingar um stærð
skjálfta eftir 1-2 tíma eftir því hvar í
heiminum þeir ættu sér stað. Þeir
þyrftu að bíða eftir að upplýsingar
bæmst til þeirra. Það færi eftir því
hvemig bylgjmmar bærust um jarð-
lögin og í þessu tilviki hefðu liðið 20-
30 mínútur frá slgálftanum þangað til
þeir fengu upplýsingamar um stærð
hans. Þær hefðu byggst á svonefnd-
um yfirborðsbylgjum sem bæmst
miklu hægar en p-bylgjur sem þeir
notuðu til að staðsetja skjálftann.
Person sagði að skjálftar af þessari
stærð væra algengir víða um heim, en
þessi skjálfti á Islandi væri sá stærsti
sem hefði orðið á þessu svæði frá ár-
inu 1912 þegar orðið hefði skjálfti af
stærðinni sjö á Richter og það væri
langur tími.
Aðspurður sagðist hann ekki telja
miklar líkur á öðmm skjálfta af þess- ^
ari stærð. Hins vegar fylgdu venju-
lega eftirskjálftar jarðskjálftum sem
yrðu þetta grunnt í jarðskorpunni.
Þeir gætu haldið áfram í vikur eða
jafnvel mánuði, en væm iðulega
miklu minni og óvíst væri að íbúar á
svæðinu fyndu fyrir þeim.
y-