Morgunblaðið - 28.10.2000, Blaðsíða 28

28 LAUGARDÁGUR 28. OKTÓBER 2000
ERLENT
MORGUNBLAÐIÐ
Lögmaður og varalögmaður Færeyinga um slit samningaviðræðna við Dani
„Verðum að fá um-
heiminn til að staðfesta
að við séum þjóð“
„MARKMIÐ okkar var að ná svipuð-
um samningum við Dani og íslend-
ingar fengu með Sambandslaga-
samningnum árið 1918, en nú hefur
danska stjómin tekið af öll tvímæli
um að sér þyki ekki koma til greina
að gera samning við Færeyinga sem
líkist með nokkru móti þessari ís-
lenzku fyrirmynd frá 1918-1944,“
sagði Hogni Hoydal, varalögmaður
og ráðherra sjálfstæðismála í fær-
eysku landstjórninni í samtali við
Morgunblaðið í gær. Þar var hann
spurður um ástæður þess að upp úr
samningaviðræðum Færeyinga og
Dana slitnaði í fyrrakvöld.
Þegar náðist í lögmanninn sjálfan,
Anfinn Kallsberg, lagði hann áherzlu
á að ekki hefði verið um endanleg slit
samningaviðræðnanna að ræða.
„Þær munu halda áfram, en það varð
ljóst á fundinum í gær [fyrradag] að
við þurfum að koma þeim á nýjan
grundvöll,“ sagði Kallsberg. „Það
sem gerðist var að við byrjuðum á
því að fara yfir það sem við höfum
áorkað á þeim samningsgrundvelli
sem við gengum út frá fram að þess-
um fundi og hafði verið í gildi frá því
viðræðumar hófust í marzmánuði.
Við komumst að því, að munurinn
á því sem við Færeyingar vildum ná
fram í þessum samningum og því
sem Danir sáu fyrir sér að kæmi út
úr þeim var svo stór, að okkur varð
ljóst að vonlaust væri að svo búnu að
ná samningum sem að okkar mati
væru boðlegir færeyskum kjósend-
um. Við stöðvuðum því frekari við-
ræður sem byggðust á þessum for-
sendum,“ sagði lögmaðurinn.
Rætt um pólitískar grund-
vallarforsendur samninga
Því næst hafi á fundinum með Poul
Nyrup Rasmussen, forsætisráð-
herra Danmerkur, í stjórnarráðinu í
Kaupmannahöfn í fyrradag, verið
rætt um pólitískar grundvallarfors-
eridur viðræðnanna. „Þá kom í Ijós,
að við í færeysku landstjóminni höf-
um ávallt gengið út frá því, að Fær-
eyingar séu þjóð, þ.e. að þeir séu
þjóð í skilningi þjóðaréttar og geti
því gert tilkall til þeirra réttinda sem
þjóðum ber samkvæmt gildandi al-
þjóðalögum," sagði Kallsberg.
Fyrir þennan fund hafi danski for-
sætisráðherrann sagt, að Færeying-
ar væru ekki þjóð í þjóðaréttarlegum
skilningi. „Þessu gátum við ekki látið
ósvarað. Það hafði engin umræða
farið fram um það hvernig skilgreina
bæri Færeyjar í þjóðaréttarlegu
samhengi. Svo við spurðum hreint
út, hvort danska ríkis-
stjórnin væri sammála
okkur um að við værum
þjóð í þessum alþjóð-
lega skilningi og gætum
þar með nýtt okkur
sj álfsákvörðunarrétt
þjóðanna og tekið
ákvarðanir á grundvelli
þeirra réttinda sem
þjóðum ber samkvæmt
þjóðarétti. Þessu vísaði
danska stjórnin á bug.
Um þetta ríkir því
grundvallarágreining-
ur,“ sagði Kallsberg.
„Við, fulltrúar Færeyja,
sáum okkur þvl til-
knúna að tilkynna al-
þjóðasamfélaginu það, að við værum
þjóð í skilningi þjóðaréttar.“
Hpgni Hoydal tekur enn afdrátt-
arlausar til orða um þetta. „Þá sögð-
um við að við neyddumst til að finna
lausnir á þessum málum upp á okkar
einsdæmi, án aðstoðar af hálfu Dana.
Til að þetta sé hægt er nauðsynlegt
að við hljótum viðurkenningu sem
þjóð sem hefur fullan rétt á að gera
tilkall til sjálfsákvörðunarréttar síns,
samkvæmt þjóðarétti, svo að okkur
sé fært að koma málinu aftur í gang.“
Að sögn Hogna hafa Danir brugð-
izt við þessu með hreinu og kláru neii
- Færeyingar séu ekki þjóð í þjóða-
réttarlegum skilningi og þeir hafi því
engan sjálfsákvörðunarrétt.
„Þetta þýðir í raun réttri að fær-
eyskri sjálfsvitund og öllum hinum
pólitíska grundvelli samningavið-
ræðna okkar við Dani er kippt undan
okkur,“ segir hann. Hann segir að
Danir taki Færeyinga einfaldlega
ekki gilda sem jafnréttháa samn-
ingsaðila, og því hafi viðræðurnar
fram að þessu verið „lítið annað en
innantóm leiksýning".
„Við höfum aldrei
fengið raunverulegar
samningaviðræður um
hlutina, aðeins einhliða
yfirlýsingar af hálfu
Dana,“ sagði Hpgni
Hoydal.
Snertir ekki eigin-
lega samninga
Að sögn Kallsbergs
hefur þetta í sjálfu sér
ekkert með hinar eig-
inlegu samningavið-
ræður að gera. „Þetta
snýst um samnings-
grundvöllinn - hann
myndi gerbreytast ef
við værum sammála um hvaða skiln-
ing ber að leggja í þetta,“ segir hann.
Danska stjórnin sé þó opin fyrir
því að þetta sé rætt og hafi ítrekað
sagt að Færeyingar fái sjálfstæði
óski þeir þess, en ferlið sem til þess
leiði byggist eingöngu á dönskum
ríkisrétti. Danir álíti, að sjálfstæði sé
eitthvað sem þeir geti gefið Færey-
ingum, landstjómin álíti það hins
vegar eitthvað sem Færeyingar eigi
tilkall til, óháð því hvemig núverandi
tengslum þeirra við Danmörku sé
háttað. Kallsberg segir hins vegar að
það eina sem um sé að semja séu
skilmálarnir fyrir því að Færeyingar
taki fullveldið, sem þeir eigi tilkall til,
í eigin hendur.
Kallsberg segir að landstjómin
hafi lagt upp í samningaviðræðurnar
við Dani með dansk-íslenzka sam-
bandslagasamninginn frá 1918 að
fyrirmynd en Danir hafi ekki viljað
gangast inn á það. „Þeir hafa hafnað
langílestu því sem við höfum stungið
upp á í þessu sambandi. Til dæmis
kvað dansk-íslenzki sambandslaga-
samningurinn á um gagnkvæm rétt-
indi þegna hvors lands í hinu, eftir að
samningurinn gekk í gildi og ísland
varð fullvalda. Að hliðstætt ákvæði
verði í samningum Færeyinga og
Dana hafa þeir hafnað," segir lög-
maðurinn.
„Hvað varðar efnahagslegu hlið-
ina hefur það sýnt sig að við höfum
ekki einu sinni getað komizt í gang
með að semja um skilmálana. Danir
hafa einfaldlega lýst því yfir, að kjósi
Færeyingar sambandsslit fái þeir í
mesta lagi fjögurra ára aðlögunar-
tíma áður en skrúfað verður með öllu
fyrir fjártilfærslur úr danska ríkis-
kassanum til Færeyja og um þetta
verður ekki samið, segja þeir,“ út-
skýrir Kallsberg.
Engar kosningar, aðeins
þjóðaratkvæðagreiðsla
Stjórnarandstaðan í Færeyjum
hefur brugðist við þessari þróun
níála með því að krefjast nýrra kosn-
inga til Lögþingsins.
„Þeir hafa farið fram á nýjar kosn-
ingar eftir hvert skipti sem við höf-
um gengið til samningaviðræðna við
dönsku stjórnina. Þeir vilja ekki
sams konar breytingar á stöðu Fær-
eyja og við viljum, og því hafa þeir
ekki áhuga á því að okkur takist að
ná samningum eins og við stefnum
að,“ segir Kallsberg. Krafa stjórnar-
andstöðunnar um kosningar sé ein-
faldlega hluti hins pólitíska leiks.
Landstjórnin ráði yfir stöðugum
meirihluta og boðun nýrra kosninga
sé alls ekki á dagskrá. Hpgni Hoydal
tekur fram, að stjórnarandstöðu-
flokkarnir séu sammála landsþings-
meirihlutanum um, að óþolandi sé að
Danir viðurkenni ekki vöflulaust að
Færeyingar séu þjóð.
Á þetta bendir einnig Jógvan
Mprkore, félagsfræðingur og
forsvai-smaður Fróðskaparseturs-
ins, háskóla Færeyja. Ritzau-frétta-
stofan danska hefur eftir honum, að
tilkynning landstjórnaiinnar um að
haldin skuli þjóðaratkvæðagreiðsla
um sjálfstæðismálið hafi bjargað
henni frá því að verða að segja af sér
vegna árangursleysis samningavið-
ræðnanna við Dani.
„Jafnframt tel ég, að takist land-
stjóminni að fá umræðuna fyrir
þjóðaratkvæðagreiðsluna til að
snúast um það, að hve miklu leyti
Færeyingar séu þjóð, sem eigi tilkall
til að stjórna sér sjálf, sé staða land-
stjórnarinnar sterk,“ segir Jógvan
Morkpre. Það verði stjórnarandstöð-
unni erfitt að beita sér gegn þessu,
þar sem Færeyingar séu á einu máli
um að þeir séu þjóð.
„Við verðum að koma því skýrt til
skila til umheimsins, að við áskiljum
okkur rétt til að að nýta okkur
sjálfsákvörðunarréttinn sem þjóð, og
grípum því til aðgerða í samræmi við
það. Það er að segja, við berum undir
þjóðina tillögu um að Færeyingar
geri alvöra úr því að nýta sér sjálfs-
ákvörðunarréttinn, losi sig út úr
heimastjórnarfyrirkomulaginu, slíti
sambandinu við Danmörku og lýsi að
því búnu yfir sjálfstæðu ríki,“ lýsti
Hpgni Hoydal yfir í samtalinu við
Morgunblaðið.
„Við eigum ekki annarra kosta völ
eftir að Danir hafa sýnt það og sann-
að að þeir era ekki tilbúnir til raun-
veralegra samninga við okkur.“
Bæði lögmaðurinn og varalögmað-
urinn segja að eftir sé að ákveða
hveraig spurningin verði orðuð, sem
lögð verði undir þjóðaratkvæði.
„Við höfum ekki ákveðið enn ná-
kvæmlega að hverju verður spurt,“
sagði Kallsberg, og bætti við að kom-
ist yrði að niðurstöðu um það í
stjórnmálaumræðunni.
„Það sem er mikilvægast er að við
fáum eins víðtækan stuðning við
framhald þessa ferlis og mögulegt
er,“ sagði hann. Og það fljótlega:
„Innan hálfs árs, við höfum ekki
allan heimsins tíma, en þó ekki fyrir
áramót.“
Hogni Hoydal
Danska þingið styður Nyrup Rasmussen forsætisráðherra í deilunni við Færeyinga
Agreiningurinn sagður
snúast um fjármál
Scanpix Nordfoto
Poul Nyrup Rasmussen, forsætisráðherra Danmerkur, og Anfinn Kalls-
berg, lögmaður Færeyja, við upphaf samningaviðræðnanna um breyt-
ingar á sambandi Danmerkur og Færeyja hinn 17. mars sl.
ÞRATT fyrir að viðræður Dana og
Færeyinga um sjálfstæði Færeyja
hafi siglt í strand í fyrrakvöld er ekki
endanlega slitnað upp úr þeim. Poul
Nyrap Rasmussen, forsætisráðherra
Danmerkur, sagði strax á fimmtu-
dagskvöld að hann liti svo á að nú
tækju samningamennirnir sér um-
hugsunarfrest og viðræðum yrði
fram haldið innan fárra daga.
Dani og Færeyinga greinir hins
vegar mjög á um hvað olli viðræðu-
slitunum. Að mati þeirra síðarnefndu
strandaði allt á kröfu þeirra um að
Danir viðurkenndu Færeyjar sem
iíki í þjóðréttarlegum skilningi. Poul
Nyrap Rasmussen sagði hins vegar
að fundinum loknum að það sem við-
ræðumar hefðu strandað á hefðu
ekki verið þjóðréttarleg álitamál,
heldur fjármálin.
„Við höfum átt í löngum viðræðum
um lagalegar hliðar málsins. En það
er best að segja hlutina beint út.
Raunveralega snýst ágreiningurinn
um hvort aðlögunartíminn á að vera
fjögur ár eða fimmtán, þar greinir
okkur á.“
Danska stjómin er tilbúin til að
veita Færeyjum sjálfstæði og vill
fara þá leið að semja um yfirtöku
Færeyinga á einstökum málaflokk-
um sem endi með sjálfstæði Færeyja.
Nyrup nýtur stuðnings þingsins í
viðræðunum og í samtölum dönsku
fréttastofunnar Ritzau við þingmenn
stjómarandstöðuflokkanna kemur
fram að þeir standa allir með honum.
,A meðan Færeyjar era ekki sjálf-
stætt ríki í þjóðréttarlegum skilningi,
getur Danmörk ekki litið á þær sem
slíkar. Það er rökrétt. Ef færeyska
landstjómin álítur að það séu ekki
forsendur fyrir að halda áfram með
viðræðumar þá verðum við að bíða
og sjá hvenær þeim finnst vera for-
sendur til þess,“ segir formaður
Venstre, Anders Fog Rasmussen.
Viðræðuslitin hörmuð
Per Stig Möller, talsmaður íhalds-
flokksins í utanríkismálum, harmaði í
gær að slitnað hefði upp úr viðræðun-
um, en lýsti jafnframt yfir stuðningi
við Nyrap. Hann sagði Dani vilja að
deilan um sambandið milli Færeyja
og Danmerkur yrði útkljáð með still-
ingu og sagði að það væri leitt hversu
slæmt andrúmsloftið milli samninga-
mannanna hefði verið.
Per Stig Möller benti á að Færey-
ingar gætu ekki haft horn í síðu Dana
fyrir að vilja ekki viðurkenna Fær-
eyjar sem sjálfstætt rfki. „Við getum
ekld litið á þá sem ríki í þjóðréttar-
legum skilningi, þ.e.a.s. sjálfstætt
ríki, því það er jú einmitt það sem við
eram að semja um að þeir geti orðið,
vilji þeir það sjálfir."
Jes Lunde, sem er þingmaður Sós-
íalíska þjóðarflokksins og situr í
nefnd þingsins um Færeyjar,
lýtur svo á að ríkisstjómin hafi
tekið á Færeyjamálinu af alvöra og
skynsemi. „Raunveruleikinn er sá að
allt danska þingið er því fylgjandi að
íbúar Færeyja eigi sjálfir að ráða því
hvort þeir verði sjálfstæðir eður ei.
En það gerist fyrst þegar þaulhugs-
aður samningur liggur fyrir um
hvernig við leysum þau fjölmörgu
vandamál sem hljóta að koma upp
þegar ríki er sett á laggirnar. Þegar
sá sáttmáli liggur fyrir og hefur verið
samþykktur í þjóðaratkvæðagreiðslu
í Færeyjum þá er hægt að stofna
færeyskt ríki.“
Danskir fræðimenn tóku undir
með forsætisráðherranum að við-
ræðuslitin snerast fyrst og fremst
um fjármálin.
Fullveldi og
fjárhagur samofin
Vagn Wáhlin, dósent við Rann-
sóknarstöð Norður-Atlantshafs-
fræða í Árósaháskóla, sagði Færey-
inga verða að taka afstöðu til þess
hvort þeir vildu vera án dansks fjár-
magns. Wáhlin benti á að ríkisstjóm-
in hefði í raun gefið grænt ljós á að
Færeyjar yrðu sjálfstæðar, en Fær-
eyingar yrðu að borga fyrir það sjálf-
ir. „Þetta þýðir að fullveldið og fjár-
hagurinn eru samofin. íbúar Fær-
eyja era vanir því að búa við nútíma
velferðarkerfi, sem Danir hafa lagt til
einn milljarð danskra króna á ári, eða
einn þriðja af því sem kostar að reka
hið opinbera kerfi.“
Þjóðréttarsérfræðingur, Frederik
Harhoff, tekur undir með Wáhlin að
viðræðumar snúist um fjárhaginn.
Hann sagðist ekki telja að niður-
stöður samningaviðræðnanna yrðu
aðrar þó að Færeyjar væra viður-
kenndar sem ríki í þjóðréttarlegum
skilningi. „Forsendur viðræðnanna
era þær að Færeyingar geti fengið
sjálfstæði, þannig að ég held að deil-
urnar hljóti að snúast um fjármálin."
Harhoff sagði að ef hann ætti að
gefa Færeyingum ráð þá væri það að
leita ekki að röksemdum fyrir' sjálf-
stæðinu í lögunum heldur með því að
sýna samstöðu á heimavelli. Sú sam-
staða kæmi miklu frekar til með að
ráða úrslitum en þjóðréttarlegar
spumingar.
Hefð á Norðurlöndum
fyrir að virðaþjóðarvilja
Ole Wæver, prófessor í alþjóða-
stjómmálum, benti á að það væri
ekki skrýtið að viðræðumar gengju
ekki alveg snurðulaust fyrir sig, því
mikið væri í húfi. Hann sagði hins
vegar að það væri e.t.v. ekki rétt að
segja að þær gengju illa, því ekki
væra vopnuð átök á milli Færeyja og
Dana. „Flest ríki samþykkja ekki að
hluti af umráðasvæði þeirra lýsi yfir
sjálfstæði. En á Norðurlöndunum
hefur þróast sú hefð að viðurkenna
leið lýðræðisins. Hana má rekja aftur
til 1905 þegar Noregur lýsti yfir sjálf-
stæði. Þá heyrðust þær raddir í Sví-
þjóð að það ætti ekki að leyfa en nið-
urstaðan varð sú að fara bæri að vilja
fólksins."