Skírnir - 01.08.1912, Page 74

264
Um talshætti i iilensku.
c) »Að láta eitthvað liggja milli hluta* er almennur
talsh. sem þýðir »að láta e-ð koma sjer ekki við, hirða ekk-
ert um e-ð, eiga ekkert við e-ð«; en af hverju er hann
leiddur ? Efalaust, að minni ætlun, af skiftíngu herfángs;
því var skift milli þeirra, sem tekið höfðu þátt í herför-
inni (skipsagnarinnar t. d.) og áttu hver sinn »hlut« í
því. En oft voru einstöku gripir undan skildir, sem for-
ínginn eignaði sjer »að afnámi«, sem kallað var, eða af
óskiftu (afnámsfje, afnámsgripir); það voru þess konar
gripir, sem voru látnir liggja »milli hluta«, þ. e. sjer, sem
heyrandi einum manni til.
d) Verslunar-talshættir. »Að sæta afarkaupum* er
fornt mál, og er nú víst oft haft í sinni eiginlegu merk-
íngu; en jafntitt mun hitt eða tíðhafðara, að talsh. er
hafður um harða kosti yíir höfuð, hvort sem um kaup er
að ræða eða ekki. — »Að vera ljettur á metunum« = að
vera rýr og lítilfjörlegur; met = metaskálar (met merkir
eiginlega að eins lóðin).
Enn eru tveir talshættir mjög fornir eða sem leiddir
eru af mjög fornu máli. »Að vera ekki á marga fiska«
= að vera lítils virði, lítils megnugur, og haft um mart
(t. d. getur lasinn maður haft talsh. um sjálfan sig). Sölu-
verð var áður miðað við fisk (fiskvirði, sbr. »hann á
ekki fiskvirði*), og jeg má segja, að á Viðeyjarbókum sjest:
»selst . . . fiskum«; það er ekki lengra síðan. Nú er það
algjörlega horfið. — »Það er ekki hundrað í hættunni« ,=
það er ekki mikil hætta á ferð; hjer er eflaust átt við
hið gamla »hundrað« sem vissa upphæð, og er þá eflaust
átt við »jarðarhundraðið«, sem er enn haft þegar jarðir
eru metnar og gánga kaupum og sölum.
5. Talshættir leiddir af ferðalögum á sjó og landi.
Þess var von, að ekki allfáir talshættir ættu rót sína í ferð-
um manna, og skulu nú nokkrir taldir. Ef jeg segi: »hann
tók snöggt í taumana svo að ekki skyldi hrökkva upp af«
— skilja allir þetta og orðin eru höfð hjer í sinni upphaf-
legu merkíngu. En oftast er »að taka í taumana* haft
um að hindra, stöðva e-ð, sem ekki er talið rjett eða við-