Þjóðólfur - 15.07.1910, Blaðsíða 3

ÞJOÐOLFUR.
neitt sé hægt að sanna; en likur þyki mér
rhér frekar til, að svo hefði ekki orðið,
og líkurnar byggi eg á þessu. B. J. var
sá eini af'ísl. blaðamönnum, austan hafs
og vestan, sem sýndist þurfa að átta sig
á því, á hvora sveifina hann ætti að hall-
ast. Allir aðrir óháðir ritstjórar — þar á
meðal H. Þ. ritstjóri Þjóðóls, ÞorsT. J. G.
Skaftason ritstj. Austra — sem fylgdu þó
báðir Hafstein að málum, að mestu leyti,
alt fram að þessum tíma — tóku eindreg-
ið 1 strenginn móti frv. í sama blaðinu og
þeir birtu það. í þessu tilfelli þurfti eng-
inn að sjá önnur skjöl eða skilríki en frv.
sjálft; svo ber voru innlimunarákvæðin í
þvf.
Síðan B. J. varð ráðherra, sýnist hann
frekar hafa ótta af Dönum, eða í það
minsta ekki vilja gera mikið á móti vilja
þeirra. Er forsetaförin þar gott sýnishorn,
og þá ekki síður auðsveipni hans, að því
er botnvörpusektirnar og viðskiftaráðu-
nautinn snertir. Fyrir þessa auðsveipni
við vilja Dana, — og sem óvíða kemur
betur framj en í bréfi hans til utanríkis-
ráðherrans, út af B. J. frá Vogi — hefir
hann líka fengið rnarga sjálfstœðismenn á
móti sér, þar á meðal stúdentana í Höfn,
sem manna mest börðust á móti upp-
kastinu.
Að þessu athuguðu tel eg mikið tvísýni
á, að B. J. hefði orðið Sk. sammála í nefnd-
inni. Fyrir mitt leyti hefði mér ekki kom-
ið til hugar að treysta honum betur en t.
d. Stefáni kennara. Þá þykir NI. það
fullyrðing, er eg segi, að ýmsar stjórnar-
ráðstafanir mundu hafa snúist öðru vísi í
höndunutn á „jafngætnum manni og Sk.
Th. er“. Það er kunnugra en frá þurfi
að segja, að Skúli hefir litið alt öðrum
augum en B. J. á þær stjórnarráðstafanir,
er hæstum hvelli hafa valdið. Skúli vítti
eindregið lausmælgina í Höfn. Það mun
engum detta í hug að halda því fram að
sú „komedía" hefði verið leikin þar, ef
Sk. hefði orðið ráðherra. Líkt er að segja
um bankarannsóknina. Hann hafði ekki
á móti henni, en vildi láta hana fara fram
í kyrþey. Sjálfsagt hefði það verið miklu
hyggilegra og heppilegra, en alt mátt laga
það er aflaga fór, alveg eins fyrir því, og
engu síður. En þá hefiði að öllum líkum
hávaðinn orðið miklu minni, en raun hefir
orðið á, og scm er þjóðinni til stórrar
minkunar. B. J. braut líka eina almenna
reglu við skipun nefndarinnar — sem tíðk-
ast í það minsta hér — nfl. þá, að skipa
1 nefndina menn, er náðir voru öðrum
aðilanum, menn úr stjómarráðinu (og þá
ekki færri en 2 af 3), undirmenn sína.
Hér er það talin stjórnfarsleg ogjsiðferðis-
leg skylda, þegar þannig lagaðar nefndir eru
skipaðar, að allir nefndarmennimir séu al-
gerlegaóháðir báðum málsaðilum. Ekki ó-
svipað má segja um fleira, er B. J. hefir sætt
rnestum ákúrum fyrir, Sk. hefir litið á það
alt öðrum augum, þó ekki hvað síst alla
framkomu, er snertir sjálfstæðismálið.
Getur nú hver maður séð, að A.
J. J. lítur svo á, sem frammistaða „af-
reksmannsins“í erísafold nefnir svo, hafi
ekki verið svo óaðfinnanleg, sem blað
þeirra ráðherra segir. Hér er ekki
heldur flokksæsingu eða hlutdrægni
til að dreifa, því að maður þessi ill-
mælir H. Hafstein og hans flokki á
margar lundir, bæði út af frumvarpi
milliríkjanefndarinnar og ýmsu öðru.
Afleiðing þessarar gagnrýni A. J. J.
á „afreksmanninum", ráðherranum.hlýt-
ur að verða sú, að hann (A. J. J.)
hlýtur að fella svipaðan dóm yfir „hfls-
körlum“ hans, er nú vilja verja hann
og halda honum uppi, þrátt fyrir stefnu-
Þreytingar hans, er A. J. J. rökstyður
svo vel, og misstig hans, bæði í um-
Sengni hans við Dani (sbr. blíðu-atlot
hans við þá í forsetaförinni, botnvörpu-
sektirnar og sendiherramálið Bjarna
Cgcjari (Slaessen
jfirréttarmálaflntflíngsiDaDiir.
Pógthnsstræti 17. Venjulega heima kL
10—11 og 4—c. Tals. 16
frá Vogi), og í sumum stjórnarfram-
kvæmdum hans hér (t. d. alt Thore-
félagsbraskið, bankamálið o. m. fl.).
Þegar A. J. J. ræðst að heimastjórn-
arflokknum, þá lítur hann vitanlega
of einhliða á málavöxtu. Og þá
er hann góður hjá Isafold. Eftir er að
vita, hvort hann er jafngóður, þegar
hann tekur sér fyrir hendur að „kriti-
sera“ stjórnarháttu „afreksmannsins".
En það eitt, að hr. A. J. J. sér og
birtir annmarka þá, er hann finnur í
fari „afreksmannsins", Björns Jónssonar
ráðherra, sýnir, að hr. A. J. J. vill
vera óhlutdrægur. Og honum tekst
líka furðanlega vera það, þar sem hann
lýsir framkomu Björns Jónssonar.
A. J. J. vildi láta hr. Sk. Th. yerða
ráðherra. Það er líka hætt við, að
atferli hans gagnvart Dönum í Dan-
mörku hefði orðið samrímanlegra fram-
komu hans í garð þeirra hér heima.
Eins er ekki ólíklegt, að hann hefði
orðið nokkru hávaðaminni í stjórn sinni
hér heima en B. J„ og hefði þó eigi
orðið óþarfari.
Ritstj. Norðurl., Sig. Hjörleifsson,
bróðir Einars skálds Hjörl., sem allir
þekkja, er að baslast við að verja ráð-
herrann fyrir A. J. Johnson, en það er
af veikum mætti gert. Ritstj. Norðurl.
finnur auðsjáanlega til þess, að það er
ekki auðvelt starf, að verja sumar að-
gerðir Björns Jónssonar, og stefnubreyt-
ingum hans — eða stefnuleysi, eins og
A. J. J. kallar það — verður ekki vel
mótmælt.
Isaf. talaði stundum eflaust svo,
að sjálfum B. J. mætti nú þykja nóg
um. — Auðvitað gefur A. J. J. hvergi
í skyn, að B. J. hafi breytt stefnu af
öðru en saanfæringu í það og það
skiftið. Honum þykir aðeins lítt teyst-
andi þeim manni, er sannfæring hans
er svo laus fyrir, að hún breytist áður
en atvikin hafa breytst svo frá sjónar-
miði almennings, að grundvöllurinn sé
fallin undan henni.
Þess vegna hafa mörgum komið
skoðanabreytingar hr. B. J. á óvart.
Þeir sem betur hafa þekt manninn,
hafa þó oft getað skilið þær. Þeir
vissu, að maðurinn var ákaflega 'or-
geðja, fljótur að átta sig á yfirborðs-
atriðum hvers máls, fljótur að taka af-
stöðu, mjög oft fremur af tilfinningum
sínum en skynsemd — líkt og konur.
Svo blés ef til vill úr annari átt um
sama málið. Þá komst sveifia á til-
finningar mannsins. Þá fanst honum
alt hið síðara réttara hinu fyrra.
Þannig stendur á hinum mörgu og
snöggu skoðanaskiftum hans.
Hr. A. J. Johnson þekkir Iíklega
ekki B. J. nægilega, og því hefir hann
eins og hálf furðað sig á framkomu
B. J. síðan hann varð ráðherra. Hon-
um hefir gramist ósamræmið.
En flokksmenn B. J. þektu hann,
margir þeirra að minsta kosti. Þeir
vissu, hversu maðurinn var veikur fyrir
að þessu leyti — þrátt fyrir góða kosti
aðra, sem flokksmaður.
Þeir hefðu þess vegna ekki átt að
gera hann að ráðherra, ekki einungis
vegna hans sjálfs, heldur líka vegna
flokksins.
Það er víst, að þeir gátu fundið
marga í flokki sínum betur fallna til
ráðherrastöðunnar en B. J. Og ef til
vill voru flestir í flokknum honum
betur fallnir til þeirrar stöðu.
]3ankamálið
dæmt í yíirdómi.
I ____
Landsbankinn var 11. þ. m. dænidur
að greiða Kristiáni Jónssyni gæslustjóra-
laun frá 1. Jan. síðasíl,
Dóminn í heild sinni birtum vér hér
orðréttan.
Eftirrit
úr (lúmabók hins kgl. íslenska lands-
jfirdóms.
Ár 1910, mánudaginn 11. Júlí var í
landsyfirdóminum í málinu: (23/1910).
Björn Kristjánsson og Björn Sigurðsson
bankastjórar gegn Kristjáni Jónssyni há-
yfirdómara kveðinn upp svofeldur dómur:
Með úrskurði fógetaréttar Reykjavíkur,
uppkveðnum 4. Jan. þ. á., var stefnda
Kristjáni Jónssyni háyfirdómara eftir
kröfu hans, en gegn mótmælum áfrýj-
endanna, þeirra Björns Kristjánssonar
og Björns Sigurðssonar bankastjóra,
veittur aðgangur að húsi Landsbankans,
bókum og skjölum, til þess að hann
gæti framkvæmt . eftirlitsstarf sitt, sem
gæslustjóri bankans, og var úrskurður
þessi staðfestur með landsyfirréttardómi
25. apríl. þ. á. Eftir að úrskurðurinn
var kveðinn upp, krafðist stefndi þess
af áfrýjendum, að þeir greiddu sér af
fé bankans gæslustjóralaun fyrir Janúar-
mánuð 1910, T/x2 hluta af 1000 kr.
eða 83 kr. 33 aura, sem venja hefur
verið að greiða fyrir fram i byrjun hvers
mánaðar. En áfrýjendur synjuðu hon-
um um þá greiðslu, og höfðaði hann þá
mál þetta á hendur þeim fyrir hönd
Landsbankans fyrir bæarþingi Reykja-
vikur; lauk því með dómi þess réttar,
uppkveðnum 7. april þ. á., þannig, að
áfrýjendurnir voru samkvæmt kröfu
stefnda dæmdir til að greiða honum 83
kr. 33 aura með 6% ársvöxtum frá 6.
Jan. 1910 til borgunardags og í máls-
kostnað 25 krónur.
Þessum dómi hafa áfrýjendurnir skotið
til yfirdómsins með stefnu dags. 23. april
þ. á. og krafist þess, að hann verði með
eða án heimvísunar úr gildi feldur og
honum hrundið og breytt þannig, að
þeir verði algerlega sýknaðir af kröfum
stefnda, og að hann verði dæmdur til
að greiða þeim málskostnað fyrir báð-
um réttum eftir mati yfirdómsins.
Aftur á móti er það krafa stefnda, að
hinn áfrýjaði dómur verði staðfestur í
öllum greinum og honum dæmdur máls-
kostnaður eftir mati réttarins.
í fyrgreindu úrskurðarmáli var því
haldið fram af hálfu áfrýjéndanna, að
stefnda hefði verið vikið frá gæslustjóra-
starfinu við Landsbankann til fullnaðar
með stjórnarráðstöfun 22. Nóv. f. á„ og
ætti hann úr þvi engan rétt á að taka
neinn þátt í stjórn bankans. Sömu
skoðun halda áfrýjendur enn fram í
þessu máli, þó að eigi séu færð nein
ný rök fyrir henni; en með þvi að þessi
skoðun í fyrtéðum landsyfirréttardómi
var eigi talin á rökum bygð og henni
því hrundið, verður þetta málsatriði,
sem er útkljáð með óvefengdum dómi,
eigi tekið til úrlausnar af uýu í þessu
máli. En jafnhliða, eða til vara, halda
áfrýjendur því fram, að stjórnarráðstöf-
unin 22. Nóv. hafi verið gerð með heim-
ild í lögum um stofnun Landsbanka 18.
Sept. 1885, 20. gr„ og hana beri því að
skilja þannig, að hún nái eigi lengra
eða sé eigi víðtækari en þetta laga-
ákvæði heimilar, en þó að það eigi á-
lítilst veita landstjórninni frekara vald
heldur en til þess, að víkja stefnda frá
um stundarsakir, þá setji lögin þó engin
ákveðin takmörk fyrir því, hvað orðin
»um stundarsakir« tákni langan tíma
innan tímabilsins til næsta þings, en um
nauðsynina á þvi, að láta frávikninguna
standa lengri eða skemri tíma, verði
landstjórnin ein að taka ákvörðun, og
hún h^þ látið í ljósi, að frávikningin
skuli standa fram yfir til 1. Jan. þ. á.
ii5
Vald landstjórnarinnar samkvæmt
bankalögunum 1885 til að víkja frá
gæslustjórum bankans um stundarsakir
var afnumið með lögum nr. 12, 9. Júlí
1909 um breyting á fyrnefndum lögum,
en stefndi lítur svo á, að ráðstöfun
| stjórnarráðsins 22. Nóv. f. á. geti ekki
! átt sér lengri aldur en lagaheimild sú,
er hún var bygð á, og hún hafi því
verið á enda, þegar síðarnefnd lög
gengu 1 gildi 1. Jan. þ. á.
Stefndi var kosinn gæslustjóri Lands-
bankans á alþingi 1905 um 4 ár frá 1.
Júlí 1906 til jafnlengdar 1910 og aftur
á alþingi 1909 um næstu 4 ár til 1. Júlí
1914. Við hinni fyrri kosningu var
ekkert haggað á alþingi 1909, þó að
stofnlögum bankans væri þá að ýmsu
leyti breytt, sérstaklega ákvæðunum um
stöðu gæslustjórauna við bankann. Sú
kosning átti því eftir tilætlun alþingis
að standi í fullu gildi kosningartímann
á enda til 1. júlí þ. á. í annan stað
er það vafalaust, að hin nýa skipun á
bankanum, sem gerð var með lögum
þessum, átti að koma til framkvæmdar
í öllum greinum um leið og lögin gengu
í gildi. Bráðabyrgðarráðstöfun stjórnar-
innar, frávikning stefnda um stundar-
sakir 22. Nóv. f. á„ varð því að falla
niður 1. Janúar þ. á. af því að eng-
in heimild er fyrir henni í hinum nýu
bankalögum, sem komu til framkvæmd-
ar þann dag. Það er eftir þessu rétt
álitið í hinum áfrýjaða dómi, að um-
boð stefnda sem gæslustjóra frá 1. Jan.
þ. á. verður að meta eftir lögunum frá
1909, og að honum því beri gæslustjóra-
laun fyrir Janúarmánuð þ. á„ sem hann
hefur krafist, en um upphæð þeirra, kr.
83,33, er enginn ágreiningur. Það ber
því að taka kröfu stefnda til greina,
eins og bæarþingsdómurinn hefur gert,
og með því að yfirdómurinn einnig felst
á málskostnaðarákvæði dómsins, ber að
staðfesta hann í öllum greinum, ogeftir
þeim úrslitum þykir rétt, að áfrýjendur
greiði stefnda og málskostnað fyrir yfir-
dómi, er ákveðst 30 krónur.
Því dæmist rétt vera:
Bæarþingsdómurinn a að vera órask-
aður. Áfrýjendurnir Björn Kristjánsson
og Björn Sigurðsson bankastjórar fyrir
hönd Landsbankans greiði stefnda Krist-
jáni Jónssyni háyfirdómara 30 krónur 1
málskostnað fyrir yfirdómi.
Dóminum ber að fullnægja innan &
vikna frá löglegri birtingu hans að við-
lagðri aðför að lögum.
1 stað justitiarii.
Jón Jensson.
Rétt eftirrit staðfestir
Reykjavík 11. júlí 1910
Halldór Daníelsson.
Ritlaun 75 —
sjötiu og fimm
aur. H. D.
Bæar-annáll.
Aðalíundur Reykjavíkurdeildar
Bókmentafélagsins var haldinn hér 8. þ.
m. Stjórn félagsins (dr. B. M. Ólsen, Hall-
dór Jónsson bankagjaldkeri, dr. Bjöm
Bjarnason og Sigurður Kristjánsson bók-
sali) var endurkosin, sömuleiðis vara-
stjórnin. Endurskoðunaimenn voru kogn-
ir Hannes Þorsteinsson alþingisforseti og
Klemens Jónsson landritari. — Yfir « 100
félagsmenn sóttu fundinn, og höfðu hvorir-
tveggju pólitisku flokkarnir smalað vand-
lega, því Bókmentafélagið er orðið eins
og flest annað hér pólitísk.
líi-illoiiin, franski konsúllinn, hefir
hvað eftir annað óhlýðnast byggingar-
samþykt bæarins. Stjórnarráðið ritaði 8.
f. m. bæarstjórninni og vildi miðla mál-
um, en bæarstjórnin svaraði þeirri mála-
leitun með því að samþykkja á fundi 7.
þ. m. svohljóðandi tillögu:
„Bæarstjórnin felst á aðgerðir borgar-
stjóra út af hinu nýa broti Brillouins kon-
súls á byggingarsamþyktinni, og felur