Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1895, Blaðsíða 38

38
jafnvel optar en einu sinni, og spillt á allan hátt, svo að þar er
nú eptir engu að leita og einskis fróðleiks af að vænta, þótt
leitað væri, nema ef svo hefir farið, að haugbrotarnir hafa orðið
frá að hverfa í miðju kafl tyrir einhverjum býsnum, er fyrir þá
hafa borið og ýmsar sögur eru til um.
Það er því optast nær hending ein, er veldur þvi, að forn
leiði flnnast hér á landi, þar sem sögur vorar láta þeirra ógetið
og engin munnmæli skýra frá, hvar þeirra muni helzt að leita;
en það verður helzt þá er jörð er umturnað af mannavöldum
eða náttúrunnar; er því hin mesta þörf á að brýna það ræki-
lega fyrir mönnum að gæta allrar varúðar, er slíkar fornleifar
verða á vegi þeirra, því að þær eru optast nær og flestar orðn-
ar næsta hrörlegar og eigi allra meðfæri við þær að
fást, svo að í lagi sé, og hyggja vel að öllu, legu beinanna og
gripanna, er með þeim kunna að finnast, skrifa upp nákvæma
lýsing á öllu saman og senda siðan félagi voru alt saman svo
fljótt sem auðið er.
Fyrir nokkurum árum tók að blása upp grassvörð af rana
milli gilja tveggja í brekkunum fyrir ofan Búland í Skaptártungu
og með því að varla er hægt að búast við, að þar komi • fram
eða verði fundið meira en orðið er, þar sem jarðvegur er nú að
kalla allur blásinn burt af þessum stað, þykir eigi ótilhlýðilegt
að lýsa stað þessum og þeim mannvirkjum, sem þar hafa komið
í ljós, nokkuð gjör; en með því að eg hefi ekki skoðað þenna
stað sjáifur verð eg að fara eptir lýsingum, er eg hefi í höndum
eptir tvo menn, er báðir hafa þangað komið, þá Ögmund Sig-
urðsson, barnakennara á Útskálum (í Þjóðólfi XLV, 1893, nr. 49)
og Guðmund Guðmundsson, vinnumann að Svartanúpi, sem hefir
tvívegis ritað mér um þetta mál eptir beiðni minni og svarað
spurningum mínum eptir föngum.
Fyrir norðan og ofan bæinn á Búlandi eru brekkur eða
lágir hálsar og lægðir eða flatneskjur í milli, allt til fjalls; þær
eru grasi vaxnar, en hálsarnir berir og uppblásnir; öllu landi
hallar þar í austur til Skaptár; skamt fyrir norðan bæinn fell-
ur gil mikið ofan úr fjalli og eru gljúfur efst í þvi; heitir áin,
sem eptir því rennur, Meltungnaá og gilið Meltungnaárgil; það
fellur austur í Skaptá; nokkuru ofar er annað gil minna, er heit-
ir Hellisgil, og fellur það niður í Meltungnaárgilið. Fyrir innan
Hellisgil er sporöskjumyndaður hóll, er kallaður er Mosholt, og
fyrir innan hann Mosholtsgil; innsta og eista gilið heitir Gren-
básgil; þessi síðastnefndu 2 gil falla austur í Skaptá. Niður