Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1973, Blaðsíða 78

78
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
ur matseldin að hafa verið tíðari athöfn á bænum. 1 húsinu fundust
2 brýni, 2 snældusnúðar og brot úr eirpotti. „Gæti það bent til að
húsið hafi verið notað til fleiri starfa en baða“,31 segir Gísli Gests-
son.
Bærinn í Gröf í öræfum er talinn hafa farið í eyði í gosi úr öræfa-
jökli 1362. Þarna höfum við árið 1362. 1 fornu skjali, frá 26. júlí
1405 (liðlega 40 árum síðar), votta fjórir menn jarðaskipti og jarða-
kaup „j badstofunni á vidimyri j skagafirdi".32 Þetta eru mikilvæg
viðskipti og mér þykir líklegt að þau fari fram í helzta húsinu á
bænum, á Víðimýri er það baðstofan. Ef ég hugsa mér hið sama fara
fram í baðstofunni í Gröf þá þykir mér húsið nr. III, stofan, á teikn-
ingu GG langlíklegust sem baðstofa. Annað dæmi úr fornu skjali
(en nú nærri 70 árum síðar) : Árið 1431, þ. 3. marz, festir sér Knút-
ur Einarsson Ingiríði Þórisdóttur í votta viðurvist „j badstofuone a
gilaa“33. Ef maður hugsar sér þessa hátíðlegu og einnig mikilvægu
athöfn fara fram í Gröf þá er niðurstaðan hin sama og í fyrra dæm-
inu. Þessu til stuðnings skal á það bent að af dæmum úr Sturlungu
má ráða að baðstofan gegni sama hlutverki í öllum landshlutum.
Nú er á það að líta að Gröf er á Suðurlandi og Víðimýri og Gilá
á Norðurlandi og það gerir að öllum líkindum nokkurn mun þegar
um húsaskipun er að ræða. Hér breytir það þó engu að mínum dómi.
Ennfremur er um 40 og 70 ára mismunur í tíma og það kynni að
gera strik í reikninginn, þó mér þyki það ekki líklegt.
Ég er ekki trúuð á kenningu Þórs Magnússonar að jarðhúsin sem
hann gróf upp í Hvítárholti á Hrunamannaafrétti séu baðstofur.
Hann rifjar upp að slík jarðhús voru algeng í Vestur-Evrópu og á
Norðurlöndum, þekkjast allt frá rómverskri járnöld, frá 1.—2. öld
e. Kr. og til víkingaaldar. Flest frá víkingaöld. Sænskar rannsóknir
sýni að þau hafa verið vinnuhús af ýmsu tagi en ekki íbúðarhús34.
I frásögn ÞM kemur fram að Kristján Eldjárn álítur jarðhúsið undir
Gjáskógabænum sem hann gróf upp sams konar en að þar hafi verið
búið að staðaldri. Þar hafi hafzt við menn við rauðablástur frá bæj-
um niðri í sveit því að í húsinu fundust storknaðar rauðablásturs-
kökur. En þar fundust líka kljásteinar sem benda til heimilisiðju35.
Ýmislegt þess háttar fannst líka í jarðhúsunum í Hvítárholti. Svo
að ég vitni í I. Talve og baðstofurannsóknir hans þá getur hann líkra
húsa í Finnlandi o. v. sem kallast bastur þekktar um allt land og
munu mjög gamlar, en aðeins á síðustu tímum eru þær notaðar til
baða. Elzti bústaður svokallaðra Eystrasaltsfinna er „jordbastu-
vinterbostad med rösugn“. Þar sem annars staðar þekktist hið frum-