Heimskringla - 22.10.1914, Blaðsíða 4

BUS 4
HEIMSKÍUfcGLA ;
WINNÍPEG, 22. OKTÓBER 1M4,
Heimskringla
(Stofnuð 1886)
Kemur út á taverjnm flmtudest.
trtgefendur og eigendur
THE VIKING PRESS, LTD.
Verta blatisins f Canada og
Bandarikjunum $2.00 um ári 5
(fyrlrfram borgaÓ).
Sent til Islands $2.00 (fyrirfram
borgað).
Ailar borganir sendist r&Bs-
manni blaðsins. Póst ctia banka
ávlsanir stýlist til Ttae Vikln*
Press, L.td,
Rltstjóri
RÖGNV. PÉTURSSON
RátSsmatlur
H. B. SKAPTASON
Skrifstofa
729 Sherbrooke Street, Winoipeg
BOl 3171. Talsimi GaiTy 4110
Hingað og ekki iengra
Um aldamótin 1200 var prestur á
Norðurlandi, er Guðmundur Arason
hét. Hann var síðar ncfndur Guð-
mundur góði, eða Gvendur góði
Hann var prestur á Viðimýri í Skaga
firði. Þá var Brandur Ssemundsson
biskup á Hólum. Árið 1201 andaðist
Brandur biskup. Um það lcyti var
mestur böfðingi Norðurlands Koi-
beinn Tumason. Kona Kolbcins hét
Guðríður og voru þau bræðrabörn,
hún og Gvendur góði.. Kolbeinn
kom því til leiðar, að eftir dauða
Brands var Guðmundur góði kosinn
biskup. Þá var hin mesta víga- og
ófriðaröld á lslandi, byrjun Sturl-
unga aldarinnar, og þurfti því góða inní
menn og hagsýna, að veita forstöðu
opinberum málum,
Guðmundur var hvorki góður né
hagsýnn, þó hann væri kallaður
“hinn góði”, en undirhyggjumaður
hinn mesti, ágjarn og ágengur; sem
næst trúlaus á alt það, er virkileg-
ast er í kristnum sið, en barst mikið
á með trú sína, svo að hann var tal-
inn einn trúarsterkasti kennimaður
þeirrar tíðar, og almcnningur hélt,
að enginn væri guði geðþekkari
maður en hann, þó hann væri hverj-
um manni hvimleiður, og þvi var
hann kallaður “hinn góði”.
Hann var mjög vandlátur um íifn
að manna, var óspar að setja menn
i bann, banna þeim bjargráð og
kyrkjugrið. Hann fór mikið með
helga dóma, dýrðlinga-bein svoköll-
uð, er hann tindi saman úr hesta- og
hunda-hræjum, og koin óspart inn
þeirri trú hjá mönnuin, þar sem
hann íór um bæi, að með þeirq gæti
hann gjört ýms stórmerki. Trúðu
þvi margir Þó yoru nokkrix svoi
efagjarnir, að þeirn þótf.i beinin,
nokkuð dökk og óheilagleg; meðal
þeirra var nefndur einn prestur,
Steinn á Svínafelli. Attu þeir nokkr-
ar deilur um það, og lét Guðmundur
seinast fólk alt á Svinafelli Iykta af
beininu. “Þá féliu all-margir á kné
með Guðmundi biskup, en eftir það
lét hann alla menn kyssa beinið. Þá
kendu allir menn svo mikinn ilm af
beininu, sem af hinu sætasta reyk-
elsi, nema Steinn prestur. Hann
kendi engan ilrp,” líkki var það trú-
girui fólksins að þakka, að það
kendi ilminn, heldur vantrú Steins,
að hann fann ekki þann ilm, sem
aðrir, Varð hann því að Iækka hroka
sinn og taka fyrirgefning af Guð-
mundi.
Annað stórmerki gjorði Guðm.
þar á Svínafelli, er bera þótti vott
um heilagleik hans. Sagan um það
er svo: “Kerling ein Já þar á Svína-
felli, og svo komin að bana, að hún
hafði þá 7 nætur rnállaus verið og
engan inat bergt, og ekki hra:rt á
sér nema framanverða fingur og
tær; en þó skildist eigi önd við hana
Enn þá hafði henni verið veitt öll
þjónusta. Hon var góðmenni. Enn er
Guðmundur prestur var brott búinn
frá Svínafelli og kominn til hests
síns, þá mælti hann: ‘Þat er satt’,
segir hann, ‘at eg hefi eigi kysta
kerlingu sæla inni ena sjúku. Þat
skal eigi vera þó’. Þá gengur hann
inn og alþýða inanna við honum
Hann kemur i stufu ok at þar sem
kerling liggur ok þó var hon þá nær
andláti. Hann kysti hana ok mælti:
‘Vertu nú heil ok sæl, kerling mín,
og mantu fara til guðs, ok berðu
kveðju mína Maríu guðs móðir ok
Mikjáli yfirengli, Jóhanne baptista,
Petro ok Paulo, ólafi konungi, ok
einkum Ambrosíó, vin minum’. þá
svarar kerling svo hátt, at jafngerla
hcyrðu þeir sem fyrir framan voru
stufuna: “Jál” kvað kerling. Þat orð
mælti hon síðast. Þá var miðdegi,
en hon andaðisk at nóni þann sarna
dag”.
Guðmundur var kjörinn til biskups,
og er ekki ótrúlegt, að sagan beri
honum einhverntíma það vitni, að
af hans völdum og ráðlagi hafi staf-
að meira ilt en gott. Hann var orsök
í dauða margra ágætra manna. Og
þótt hann að lokum flæmdist frá
stólnum og færi vergang, og i fylgi
með honum hópar af körlum og
kerlingum og öðru vergangsfólki, og
eftir því sem þjóðsögnin segir, huhd-
ffakki, — 'þá verðto aldrei tiil f«lU
metið ógagn það, er hann oili með-
al þjóðarinnar. Og þó, eftir að hann
leið undir lok, á siðari öiduna, —
mynduðust utan mn hann þjóðsagn-
ir, er sýna vildn heilagleik feans,
Meðal annara sagna er sagan am
það, þegar bann vigði Drangey —
Hann fór umhverfis eyjuna og
stökti á hana vigðu vatni, un* hann
kom að stað þar á eyjunni, er siðan
heitir Heiðnabjarg, Þá kom toðin
hönd fram úr bjarginu, og inni fyrir
heyrðist sagt: “Nóg er farið, Gvend-
ur bfckup; hingað og ekki iengra;
einhversstaðar verða vondir að
vera”.
Saga þessi er einkennileg, eirisog
margar þjóðsagnir vorar, er mála
svo margt sögu- og sálareinkenni
þjóðar vorrar, að á því verður ekki
vilst.
“Hingað og ekki lengra” er í sjálfu
sér nóg cfni í margar feugieiðingar,
ef vér vildum attroga 'þaS. Það vís-
ar til svo margra b)«U og vekur ttpp
þá vafaspurningu, fwrt það sé
heppilegt hugsjónamið.
Allar þjóðir eru að reyna að þoka
sér áfram og upp á við, en það geng
ur seint og lítið fyrir þeim, er á
lágu menningarstigi standa, og þe.ss
erviðara, þess neðar sem þær
standa. Það er fyrst að nokkru skil
ar áfram, þegar þær hafa lært sam-
vinnuna, og þegai einstaklingarnir
hafa lært að skoða sjálfa sig sem
meðlimi þjóðarinnar, en ekki henni
óviðkomandi og yfir hana hafna.
Engar þjóðanna, sem í virkileg
um skilningi eru sannmentaðar og
á framfaraskeiði, setja sér einkunn-
arorðin: “Hingað og ekki lengra'
Flestar vilja halda sér að skipun
Afrain og upp á við! Einn
frægasti spekingur þessarai álfu
sagði: “Líttu fram en ekki til baka
líttu upp, en ekki niður, og réttu
öðrum hjálparhönd”.
En hvcrnig er þvi varið með oss?
Vér áttum Guðinund góða. Eigum
vér líka hrossbeina-dýrkun hans
undirgefni hans undir skipanina
“Hingað og ekki lengra”? Eigum vér
ótta hans við Heiðnabjarg, og þor
um ekki að hreyfa þar við neinu.
strax og draugsrödd drynur á fjail-
iriu og loðin höml teygir sig fr i
úr klettaskorunni? Finnum vér iii
og sæta angan af hrosshnútu, strax.
og einhver fífl-leikarinn segir oss
að krjúpá og kyssa, þvi þetta
dýrðlingsbein?
Þetía eru spurningar, sem
menningur þyrfti að íhuga. Til eru
inargir “Gvöndar góðu”, er fara með
helga dóma almenningi auðtrúa ttil
blekkingar. En svo eru lika ýmsir
líkir Steini prcsti á Svínafelli,
jafnvet þó þeirra heimamenp finuí
ilmanina a/ hroRstieiniuu. þá fiiuui
þeir það ekki.
En hverja stefnuua vill þjó"í yor
helga sér? Margir eru kallaðir, er
ekki gott að vera í þeirra hópi?
Kallaðir til hvers? — Hver veit
það? Er ckki nóg að vera kallað
Það hefir oft feeyrst, að hingað
til lands hafi inenn fluzt tit að bæta
kjör sin. Nú eru kjörin bætt, og
hvað er þá næst?
A að láta þar staðai numið—hing
að og ckki lcngra? Að gjöra veg
þjóðarinnar mikinn, er þar fyrir ut-
an, eða hvað? lín láta smásálna-leík
inn vera alt það, sem óska ber?
Mikið verkefni er enn óunnið, þó
kjörin séu hætt. Alriienningurinn ís-
lenzki finnur til þess, en það er ekki
ennþá nema i gcgnum svefninn; en
vér treystum því að hann vakni
íslendingar eiga að örfa svo skiln
ingarvit sín, að þeir finni fýluna af
hrossbeinum “Gvöndar góða”,
hversu sem þcim cr sagt að bein
þau séu helgur dÓmur.
fslendingar geta, það er að segja
hafa það til að bera, að geta orðið
fullir jafnokar annara manna hcr.
En til þcss að geta náð takmarkinu
þurfa þeir að njóta styrktar og
hjálpar hvcrs annars, — það er
samvinnunnar. Og til þcss að sýna
sig sem jafnoka, þurfa þeir að geta
staðið á sömu stöðum, skipaö sama
sess og aðrir i landinu. En þá hcfir
stundum borið við, að þýtur i holti
hóanda nær. Verið er að fara of
langt. Ilingað og ekki lengra. Til
hefir það borið, að samþjóðamenn-
irnir hafa tekið fé þeim til höfuðs,
er komast hafa viljað til öndvegis-
ins, og þeir vcrið seldir til glötunar
og þá auðvitað þjóðarsæmdin lika.
Flökkulýðurinn lcggur í bæjar-
flakk með Gvöndi góða. Fyrir spón
og bita fást þeir til flcstra verka. En
er það ekki of dýru verði kcypt, að
láta þjóðarmctnaðinn fyrir það?
Eigi eru allir á þvi máli, en margir
skoða það svo sem æðst gæði og
mestur metnaður í landsmáium, er
bori að sætta sig við, sé sá, að taka
við nokkrum hluta kosningasjóðs
eins eða annars umsækjanda og fá
að útbýta honum úr hnefa eftir geð-
þekkni; og gildi þá sama fyrir hverj-
um sé spilt eða bætt með því. Mörg-
um finst, ef þeim hlotnast það happ,
ai
að þá séu þeir komnir í stöðu þá, er
Pótiphar sálugi hélt á Egypta-
landi. En umbodið, sem þcir fá, er
umboð Gvöndar góða, að fara um
sveitir rneð gulu rakkana, með
stéttsB, iivers krefnr hón? Það vcrð-
ur engínn óbariun biskup. Það verð-
ur enginn heimsborgari, nema hann
selji eitthvað í staðinn. Það hjálpar
ekki, að vera að kreimta eða vila
fyrir sér smávegis. “Láttu grön sija,
sonur”, ef eitthvað óhreind er i
drykknum.
Mikið er lofíð sett upp á heims-
borgara stéttina, og mikið er það
biómað — forblómað, að gjörast
eitt korn í grautarpotti, — kekkur í
grautnum. Ot fyrir þá von, það tak-
mark, haía þcir gefið lif sitt, mikilu
mennirnir, sein dregið hafa frain
lifíð á því, að fara með umboð ís-
lendinga. Er lifað hafa á þvá, að
selja þá fyrst inn í landið — sem
kynbót — ómengað konungablóð —
og svo einhverjum flokk.
Heimsborgari, þjóðrækni, fyrir-
gefið, ef það lætur í eyra einsog
missögn.
iá, vér státum af þv.í að með því
að gjöi’ast hcM&sborgai;'r verðum
vér meiri atkvæðairienn
Velkomið «r hverjum að státa af
því sem vill. Heimsborgara tignin
er álika trlkomumikil einsog greifa-
tignin hans Jeppa sáluga á Bjargi og
álíka trygg og sönn. Það er greifa
tignin, er brennivinið hans Jakobs
skómakara býr txl úr vingulnum, en
ekki aðalstignin, sem hann erfði frá
föður sinuin og móður
“Hingað og ekki Jengra.’
Gætum þá að, hvert hingað kom-
ið er. — Hingað og ekki lengra er
■augsýniiegt í stefnu þeirri á meðai
vor, sem er virðingarverðasta stefn-
an enn sein komið er, — mentunar-
viðieitninni hjá skólafólki voru,
Tilgangurinn með að sækja skóla er
að komast gegnum próf og ná í at
vinnu. Ef menn láta þar staðar num
ið og hverfa alveg i atvinnugrein
inni, er markmiðið fjársöfnun. Og
sannarlega ætti að keppa lengra en
þangað. Segjum, að menn verði mæl
ingamenn. Með því að rölta um
landið og reka spitu ofan í jörðina
hvaða stéttar-gróði er fenginn með
þvi? Hvaða þjóðarvirðing? Ef sá, er
rekur spiiuna ofan.í jörðina, er jafn
mik.il spita í þjóðfélaginu einsog
spítan, sem hann barði ofan í mold
ina, hvaða tilgangi til þjóðhefðar er
náð með þvi? Eða þó annar verði
lögmaður og kaupi þá svo dýrt nafn
bótina, að hann láti fyrir móSurmál
sitt, og láti svo ekki meira til sin
heyra meðal sinnar þjóðar? Hvaða
sæmd er þjóðinni unnin með því?
Skólaganga ætti ekki að lifa og hrær-
ast i auðsleiiun einni. Það þarf að
vaxa metnaður og áhugi fyrir fram
förum þjóðarinnar í heild, og hjá
þeim, sem tök hafa og þekkingu til
— ást og tiltrú til allra samþjóðar-
mannanna, til að léiðbeina þeim
i -þyí yirkilega og sapna; efla rétt
sýnj og réttvisi znjlli hárra og lágra
Þc.ssir, sem svo ycl eru undirbúnir
að þekkingu og kurteisi og fögrum
listum, þeir ætíu að gjörast leiðbein
endur meðbræðranna, forsvarsinenn
þjóðfremdarinnar og þjóðarvirðing-
arinnar, og kenna bæði innlcndum
og útlendum og samlendum mönn
um, að bera virðihgu fyrir þjóðar
velsæminu norræna, er hér er að
vaxa upp í framandi reit.
En hvert erum vér komnir?
Hingað og ekki lcngra. Vonandi þó
ekki af því, að einhversstaðar verða
vondir að vera
Jöhann Sigurjónsson
í enskum blöðum.
um og köttum og þótt hann öðlaðist hrossbein í barmi og fá fólk til að
þá fyrst heilagleika, er hann fór að,
geta gefið sig sem bezt við bæjar-1
kyssa á það.
En þjóðræknin,
heimsborgara-
Aineríska timaritið Literary Di
gcst flytur 19. sept. sl. langa ritgjörð
um lcikritaskáldið íslenzka Jóhann
Sigurjónsson. Kemur það með rit
dóma um hann úr útlcndum blöð-
, aðallega franska blaðinu La
Reuue, sem gefið er út í París. Fcr
það um hann lofsamlegum orðum,
og segir meðal annars:
Einu sinni enn virðist einsog að
Skandinavía hafi gefið heiminum
leikrita-höfund, er mcð skáldlegri
andagift og áhrifamiklum stýl dreg-
ur fram myndir af baráttu inannlífs
ins við hinar ytri ástæður. Að þcssu
sinni er það ísland, sem eignast hef-
ir þenna snilling, er margir eru
farnir að jafna við þá Ibscn og
Björnson og Strindberg. Ganga sum-
ir áuk heldur lengra en það, og segja
að vel geti svo farið, að Jóhann Sig
urjónsson, seni enn er ekki ncma
34 ára að aldri, gcti komist fram
fyrir þá þremcnningana.
Frægasta lcikrit hr. Sigurjóns-
sonar er Fjalla-Eyvindur, og hefir
iví allstaðar verið tckið með hinni
mestu vinsemd, ekki eingöngu í
skandinavisku löndunum, þar sem
>að hefir verið sýnt við helztu leik-
húsin, heldur og lika i óðrum lönd-
um. Var það Icikið við konunglega
Icikhúsið í Munchen, og rétt áður en
stríðið byrjaði var búið að undir-
búa að sýna það í Vín, Hamborg,
Bremen, Köln og Essen.
Tekur blaðið þá upp ummæli La
Revue eftir Leon Pineau, fjöllista-
ráðs forseta í Clermont-Ferrand. —
Gefur M. Pineau fyrst yfirlit yfir
þrjú höfuðrit Jóhanns, og talar hann
fýrst um leikritið Dr. Rung. Er það
rit Jóhanns með öllu ókunnugt ís-
lendingum hér, og setjum vér því
hér það sein M. Pineau segir uin það
“Eím þessa rits er mjög einffaJí-
Það er leit eftir lyfi gegn tæringu.
Leitar Dr. Rung eftir eilri, er drepið
fái bakteriur þessa voða-sjúkdóms.
Reynir hann þetta lyf sitt fyrst á
hérum. En tilraunirnar gefast ekki
vel og hann er ekki ánægður með
þær. En eftir langar tilraunir álítur
hann, að hann hafi fundið upp blóð-
vatn, er með innspýtingu 5 likamann
fái læknað þessa veiki. Hann útskýr-
ir þetta fyrir vini sinum Otto Lock-
en.
“Otto: ‘Þú ætlar þó ekki að reyna
þetta lyf á sjálfum þér?’
“Haraldur Rung: ‘Það er eina ráð-
ið, til þess að komast að vissu um
þáð. Eg heíi reynt það á dýrum. En
Þau þola ekki nógu stóran skamt af
eitrinu, svo hægt sé með vissu að
segja um verkanir þess. En það er
nauðsynlegt, ekld eingöngu að verk-
anirnar séu varanlegar, heldur lika
sterkar. Maðurinn þolir mikið
stærri skamt af eitrinu en önnur dýr.
Eg ætla þvi að spýta tæringarefni í
handlegginn á mér og taka svo inn
eitrið í vaxandi skömtum, þangað til
eg hefi náð tilgangi minum með inn-
tökunum’. ,
Otto er ungt skáld fullur af gleði
og lífsnautna-löngun, og er hrifinn
af dýrð og fegurð hins efnislega
heims; auðsjáanlcg mótsetning við
Dr. Harald Rung, nútima visinda-
manninn, er um alla aðra hluti fram
leitar sannleikans og þess að frelsa
mannkynið frá böli þess og nauð-
um. Vilda systir Ottos er kærasta
Haraldar, og gjörir hún alt, sem hún
getur til þess að aftra honum frá að
taka eitrið; en árangurslaust. Er
hún sér, að engar bænir tjá, ásetor
hún sér að yfirgefa hann ekki.
“Haraldur setur svo tæríngar-
vökvann i handlegginn á sér og tek-
ur inn eiturskamtana. En um sein-
an finnur hann, að skamtarnir eru
skáidlegt og meistaralega með það
farið. Undir jöklum Islands loga eld-
fjöllin. Halla friðþægir fyrir glæp
sinn, að brjóta bág við öll mannleg
lög og réttt, með sinum hræðilega
dauðdaga. Hlutföllin haldast rétt,
nákvæmlega rétL læikurínn er ekk-
ert likingamál, engin þokukend sýn,
ekkert hneykslana-slúður, — ekkert
nema hreinasta og fegursta skáld-
skaparlist. Ekki orða-skáldskapur,
ekki orðskrúð og rósamál, eða nakið
og snautt likingarnál, heldur skap-
andi skáldskapur, er búið hefir til
mannlcgar verur úr sögupersönun-
um, með holdi og blóði, einsog
sjálfa oss, en sem skáldið hefir blás-
ið i lifandi anda úr djúpi sinnar eig-
in sálar”.
Hrös einsog þetta, i útiendum rit-
ura, um verk þessa unga íslendings
ætti að vera öllum Isíendingum eink-
ar kærkomið, vegna þess, að þó það
sé mikið, verður ekki með sanni
sagt að það sé ömaklegt. Og frægð
íslendinga 5 útlöndum boðar þjóð-
inni firægð út um heiminn.
ekki nógu kraftmiklir til að yfir-
stíga veikina. Byriar hann sér þá
bana með því að hann spýtir ákaf-
lega banvænu eitri i vínber, etur þau
og gefur Vildu líka, og deyja þau
þannig bæði.
Að hann skyldi gefa heitmey sinni
þau líka, án þess að segja henni írá
banvæoinu, sem fólst í berjunum,
hafa sumir álitið, að kæmi illa heim
við drenglyndi og eðallyndi Harald-
ar. FJn Pineau segir, að það þurfi
ekki að vera. Höfundurinn gjöri
ekki söguhctjuna yfirnáttúrlega
veru; en þetta sýni hina eðlilegu
sálarástríðu, er þoli ekki skilnað-
inn. Afli þctta leikritínu skáldlegs
gildis og tilfinninga dýptar.
“Þó komi þessi hlið betur i Ijós,
segir M. Pineau í Bóndanum á
Hraani. t riti þessu er máluð hin
eldforna barátta milli ástarinnar á
eftiriætisbarninu, og ástarinnar til
ættaróðalsins. Sveinungi bóndi og
Jóruhu kona ha«s eiga eina dóttur
barna, Ljótunni, er þau vilja gifta
gætnúm en gáfnatregum bóndasyni
þar 5 sveitinni. Bóndason þessi er
valmenni að manndygðum, og þau
treysta honum til að taka við jörð-
inni. En Ljótunn hefir bundið huga
og trygðir við fcrðalang, ungan jarð
fræðing, sem hefir verið þar á flakki
um sveitina.
“Fyrsti þátíur ritsins lýsir heim-
ilisbragnum, er sýnir sátt og sam-
lyndi ríkjandi ineðal allra á Hrauni.
Fin er næsti þáttur byrjar, er heimil
issælan öll horfin. Jarðskjálfti um
nóttina hafði rekið fólk út úr bæn-
um og út á túnið. Bærinn er hálffall-
inn og svo eru fjárhús líka. Leiðir
tjón þetta í Ijós trygð þá og ást, sem
Sveinungi ber til ættaróðalsins. Nú
vill hann sízt yfirgefa bústaði sina
og feðra sinna, Eyðileggingin og
skaðinn hálfsturla hann, svo að við
sjálft liggur, að hann forinæli guði,
er öllu þessu ræðar, og ónýtir þann-
ig á svipstundu æfistarf barna sinna.
Og að annar jarðskjálftakippur full-
komnaði foreyðsluverkið er honum
nóg harmsefni til dauða. Kcmur þar
vel í Ijós, hvc fast hann er bundinn
við jörðina og honum ómögulcgt að
horfa upp á fólk sitt flytja þaðan
burtu. Skýrir þessi þáttur barátt-
una milli föður og dóttur, er manns-
efni það, er dóttirin hafði sér sjálf
valið, afsegir að setjast að á jörð-
inni. Er þá um föður eða elskhuga
að velja. Vclur dóttirin unnustann.
Hefði það gengið nær lífi Svein-
unga, ef ekki hefði Jórunn hús-
freyja fundið miðlun mála. Hún
unni dóttur sinni ög vildi ekki að
hún væri gefin nauðug. Eru það
lcikslok, að hún bcndir manni sín-
um á, að þó tengdasonurinn ekki
vilji hirða um jörðina, sé ckki ör-
vænt ncma dóttursonurinn hyggi
aftur upp hið forna býli. “Því
oft er dóttursonur móðurföður lik-
ari, en föður”, segir hún, “og veiztq
)að engu sfður en eg”. Blíðkast
Sveinungi við þessar fortölur og læt-
ur undan þeim mæðgum.
Fer M. Pincau því næst út í ná-
kvæma lýsingu af Fjalla-Eyvindi.—
Er hann hefir skýrt efni ritsins, seg-
ir hann að skáldið hafi auðgað bók-
mentir heinisins með þessum ís-
lenzku myndum, sem dregnar séu af
sveitalífinu, með svo mcistaralcga
frtimlegum dráttum.
Lýkur hann máli sínu um Jóhann
mcð þessum orðum: “Fjalla-Ey-
vindi hefir allstaðar vcrið tekið
með dyni og dálæti, þar scm hann
Ihefir vcrið sýndur, Efnið er bæði;
Nýjar bæknr.
eftir
8vo.,
K OLBEINSLA G, gamanrima
Stephán G. Stephánsson,
pp. 36. Winnipeg, Viking Press,
Ltd., 19U
Höfundurinn þarf engrar við-
kynníngar með, eigi heldur ineð-
mælingar. Sá mcðal fslendinga, sem
ekki kannast við Stephán G. nú orð-
ið, raun ötrúlega lesa linur þessar.
Þarf því ekki höfundarins meira að
geta. En ffyrir þá, sem hann þekkja,
er það futl sönnun i þess, að rit
þetta er eigulegt, þó eigi sé stærra,
og fult af spakmælum og viti. Við-
ast er það líka svo ljóst, að þeim sem
skilur mælt raál, er eigi ofvaxið að
skilja það. Þó ónauðsynlegt ætti að
vara, að taka þetta fram, er þó enn
á stöku stöðum það fásinni endur-
tckið, að Stephán G. Stephánsson
kveði svo dult, að lítt fróðum mönn-
um sé með öllu ofvaxið, að vita
hvað hann sé að fara. Vill sá upp-
vakningur seint hverfa úr sögu, er
komið var á ról hér fyrr á árum, er
skoðana-fælnin gjörði sem mest vart
við sig í ritdómurn vor á meðal.
Kvæðaflokkur þcssi er eitt mcð
því betra, er Slephán hefir kveðið,
Notar hann þjóðsöguna gömlu um
viðureign þeirra Kolbeins jökla-
skálds og Kölska, er þeir voru látn-
ir kveðast á og Kolbcinn setti sjálfan
sig að veði, að hann gæti botnað,
hvað sem Kölski kvæði upphafið að,
En sagan gctur ekki um, vegná
hvers þeir gjörðu þenna kaúpskap
sín á milli; en Stephán fann samn-
ings-atriðið af forneskju sinni, og
um það snýst aðalcfni kva:ðisins.
Samnings-atriðið er þetta, að
Kölski, sem ávalt cr um það að
hugsa, að færa út riki sitt og hefir
gjört nýja uppgötvun. Til þess að
gcta veitt þjóðirnar i net sitt, verð-
ur hann fyrst að afmenna þær og
skrílmenna. Þessu verður eigi svo
þægilega við komið, nema með því,
að niða þær af tungunni. Þá álítur
hann, að alt verði hægra um vik,
Gota og Hellena (Grikki) slysaði
hann með latínu; en grunlaust er
honum þö ekki, nema vopn það geti
snúist i höndurn sér og orðið að
mcini, þvi
"mannvititf i henni ofmikið er,
þeir álpast á það kannskc seinná
IHa segir honum hugur fyrir um
Siðabótina, vegna þess að
“i kyrkjuna þýzkuna Lúther gat
teitt
ið leiðasta i allri hans villur
Nú hugsast honum að veiða ís-
lendinga, níða þá af málinu og ætl-
ar að fá þcim dönsku í staðipn. En
til þcss að geta það, verður hann að
yfirstíga skáldin íslenzku, en helzt
þeirra var Kolbeinn. Leggur Kölski
þvi á hólm við hann.
Þessar ráðagjörðir segir Kölski
kcrlingu sinni, sem er að fara á safn-
aðarfund, því þau eru bæði i sann-
trúar söfnuði, Kölski og kerling
hans. En frá gifting Kölska grcina
Iika þjóðsögur íslendinga.
Leggur hann þvi af stað til Kol-
bcinsstaða. En fátt gott hefst af
fjandakomu, og þarf hann fyrst að
gjóra Kolbeini þann grikk að drepa
fyrir honurn beztu ána. Býður Kol-
beinn honum inn, hélt að þetta væri
einhvcr, sem nú væri kominn til
þcss að fá sig til að kveða crfiljóð!
Takast mcð þeim samningar og er
kvæðastefnan háð út í Draugaskeri.
Eiga þeir að kvcða upphaf og niður-
lag á víxl og skifta um eftir sjávar-
föllurn. Byrjar Kölski og reynir að
kvcða óheill yfir land og lýð. En
Kolbcinn botnar og “færir alt til
betra vegar”. En svo skiftir um; á
nú Kölski að botna, og fer nú Kol-
bcinn að sjá sitt óvænna og fær ekki
varið óbænum fjanda; þangað til að
Kolbeinn reynir sinn eigin hátt —
Kolbeinslag. Þenna hátt þekkir
Kölski ckki og stendur nú á svörum
og er þá Kolbeini vcittur sigurinn,
"Því að skrattinn og ófrelsið eru
helzt jöfn
i óleikni á háltunum nýju".
í síðasta stefjamáli kvæðaflokks-
ins hindur höf. nafn sitt. Ef lesnir
eru niður fyrstí stafur liverrar línu,
koma orðin: “Slebbi frá Seli”; en
svo var höfundurinn kallaður aff
Ieikbræðrum hans, á drcngjaárunn
þeirra, er hann átti heima í “Viði-
mýrarseli” í Skagafirði.
Innanum allan kvæðaílokkinn er
Mandað meinlegri glettni. Aftur
kennir alvörunar, þar sem skáldið
stendur að baki Kolbeins, að styðja
hann í viðureigninni, svo ekki verðs
giftu lands og þjóðar i hel komið.
Verða þá mörg vísuorðin að spak-
mælum og fá eigi annað en fest í
minni þess, sem les. Má fyrst tína
til þessi Kölskaráð:
Snýkjum þjóðum fremri frá
Frægum ræðu-sniðum------------
Hvellum gómi yrkjum af
Innan tómum huga.----------
fíilíft tjón úr yfirsjón
Eldri lýða smíðurn---------
Gcrum lit að list en vitið ekki-t
ómenskunni á sig trúa
Og þeim bezt sem naprast tjúga.—t
Farga hæði frelsi og “æru"
Fyrir “prís" á sauðargæru”.
Þá eru aftur orð Kolbeins, en aff
öðru tagi:
Ragri þjóð við röskvan óð
Renni blóð til skyldu. —------
Fagna að vanda að fjari grand
Fyrir handan sérhvert strand.—t
Skynjum að i orðsins list
Alda-sátir tifa. ------
Og þá er ekki sízt visan — Kolbeint-
lagið sjálft — er Kölski féll á:
Ef er gálaust af að má
Eins manns blóð úr lífsins sjóð,
Hvað mun þá að hyggja á
Heillar þjóðar erfiljóð?
Hve létt og lipurt er farið með ervið-
ustu hættina, má marka á vísu þess-
ari (bls. 25):
Hróður er spunninn hclmings-
langur
Hér af munnunum —
Byrjar unnar undirgangur
Inn á grunnunum.
Um tildrög til kvæðis þessa segir
skáldið í bréfi:
Gæftirnar eru þannig,
að oft verða að liggja árar í
bát, og sa,tt að segja, mér finst það
sé öllu hæfilcgast. Eg meiddi mig
ögn, varð að sitja inni nokkra daga,
svo eg notaði þann tima til að skafa
upp og skrifa-----það sem eg kalla
Kolbeinslag. Síðan eg las sögurnar
um Kolbein, hefir mér oft hugsast
a efni væri í honum. Hann var auð-
vitað ekki neitt skreyti-skáld, djöfla-
trúaður og forneskju Karl; en minn-
ingarnar um hann sýna, hve áhrifa-
mikill hann var. Og satt að segja,
eins ógeðsleg einsog mér finst djöfla-
trúin í keningu, ber eg samt virð-
ingu fyrir mönnunum og þjóðinni
þeirri, sem hafði svo sterka trú á
skáldskapnom, að þeir treysta sér
að ganga í greipar þess, sem þeir
vissu og trúðu verst vera með kveð-
skapinn einann að vopni.
“— --------Svo væri það nú helzt
við mitt hæfi, að mæla fyrir 300 ára
erfi rímnaskáldsins og fjanda-fæl-
anna, meðan hinir frægja minningu
Hallgrims Péturssonar, sáhnaskálds-
ins og svartsýnis-mannsins. Þeir
stóðu uppi um líkt leyti”.
Ritið er í sarna broti og ljóðmæla-
safn skáldsins, prentað á góðan
pappír og innheft í sterkri kápu, og
kostar ein 25c. Ættu sem flestir að
eignast það og lesa.
Sökum Evrópu-stríðsins verður
því að líkindum ekki komið heim til
útsölu; en upplagið er ekki stærra
en svo, að íslendingar hér vestra
œttu að geta keypt það upp. Allur
arður af sölunni gengur til skálds-
ins sjálfs. Ef það seldist upp, myndi
andvirðið nægja fyrir fargjaldi heim
til fslands. — Væri það ekki vel við
cigundi, að gefa honum kost á að
kosta ferð sína sjálfur á þcnna hátt,
nota Kolbcinslag að áralagi yfir “ís-
lands ála”, sem honum eru óvæðir
orðnir á sjötugs aldri?
¥ v v
FÍFLAR, 1. hefti. Smásögur, frum-
samdar og þýddar. Útgef. Þor
steinn Þ. Þorsteinsson. Kostn-
aðarm. Þorstcinn Oddson. 8vo.
pp. 64. ólafur S. Thorgeirsson
prentari. W’peg 191
Rit þetta er safn af smásögum eft-
ir ýms útlend skáld, í þýðingum eft-
ir Þorstein Þ. Þorsteinsson. Þessar
eru þýddu sögurnar: Óminnisdrykk-
urinn, eftir Rudolph Bauinbach;
Iðrunarfulli syndarinn, eftir Leö
Tolstoý; Þegar bréfin brunnu, eftir
Adam Dan; Leyndarmál málarans,
eftir Olive Schreiner; Heimskinginn
eftir Ivan Tourgeneff. — Þá eru 3
frumsamdar sögur: Friðarboginn.
eftir Hjálmar Gíslason; Strcngur
hjartans og Laun skáldsins, eftir út-
gcfandann.
Af eftirmálanum að dæma, er það
ætlun útgefanda að halda áfram með
þetta rit. Þar segir: “Það er áform
þeirra, sem að úrgáfu Fífla stuðla,
að láta þá cigi verða að biðukollum
strax. f næsta hefti verður, ásarnt
þýddurn og frumsömdum smásögum,
byrjun á þjóðsagnaþáttum, er Þor-
steinn Þorsteinsson frá Upsum i
Svarfaðardal skrifaði upp á Giinli i
Nýja fslandi, um það leyti sem hann
var að verða blindur (1889)”.
Um smásögusafn þetta er ekkert
nema gotl að segja; enda er ekki far-
ið eftir efninu, þýddu sögunum, til
neinna viðvaninga. Allar munu þö