Sunnanfari - 01.03.1894, Blaðsíða 4

68
auðveldara að taka þátt í lagning hans en stofnun
háskóla, fyrir utan það, hvað »ávinningurinn yrði
margfalt meiri« af þræðinum, »þar sem frétta-
þráðurinn mundi færa landinu miklu hagfeldari
verzlan og teingja landið með andlegum böndum
við mentaða heiminn«. Oss dettur ekki í hug að
neita því, að það sé gott að fá fréttaþráð, ef hann
getur komizt á með góðu móti, en Island mætti
rýja sig mörgum sinnum inn að skyrtunni eða
jafnvel færa sig úr henni áður en það gæti lagt
nokkuð til lagningar hans, sem einu sinni yrði
vart við. Um lagning fréttaþráðar af íslands hálfu
er því það eitt að segja, að það verður líklega
ómögulegt um allar aldir. Sú von er því einungis
bundin við aðrar þ>jóðir. Oss þykir líklegt, að
verzlunin hefði nokkurn hag af fréttaþræði. Heyrt
höfum vér þó einmitt þá mennina, sem mest mundu
nota hann, kaupmennina, gera svo sem ekkert úr
þvf; það mundi verða svo sem einu sinni eða
tvisvar á ári, sem þeir kynnu að þurfa að nota
hann, en það mundi þá verða svo dýrt, að það
borgaði sig ekki. Menn segja að fréttaþráðurinn
mundi hafa mikla þýðingu fyrir hina svo nefndu
»veðurfræði.« En vér höfum heyrt aðra segja, eins
og satt er, að aðrar þjóðir léti sig ekkert varða
um, hvernig veðrið er á íslandi og annarstaðar,
nema það hafi einhver bráð og bein áhrif á veðrið
hjá þeim, svo að farmenn þeirra geti haft gagn af
þvi að þekkja það. Og vér höfum einmitt heyrt
gamla farmenn í norðurhöfum segja að veður á ls-
landi hafi að 'óllum jafnaði eingin bráð áhrif á veðrið
jafnvel svo norðarlega sem milli Islands og Færeyja.
það geti verið mörg stormviðrin á íslandi, sem
aldrei komi fram suður frá og það sé venjulegt.
þ>etta segjum vér ekki af því að vér viljum ekki
að fréttaþráðarsamband komist á milli Islands og
annara landa, heldur til þess að sýna að hér eru
skiptar skoðanirnar eins og svo víða annarstaðar,
svo að ekki er vert fyrir neinn að taka ofmikið
upp í sig eða hafa þetta að mótfalli við háskóla-
stofnunina. það er á þann hátt satt, að frétta-
þráður »teingi landið með andlegum böndum við
mentaða heiminn,« eins og höfundurinn kemst að
orði, að hann getur fært þeim, sem hafa efni á
að nota hann, iðulega stuttar fregnir af því allra
helzta, sem gerist i meginlöndunum, en fremur
litla nasasjón munu Islendingar fá gegnum hann
af bókmentum eða snildarverkum stærri þjóðanna,
og þá mun hann ekki kenna þeim heldur neitt
að mun i íslenzkum lögum, íslenzkri sögu, náttúru-
fræði né bókmentum eða öðru fleira, sem skylt er
að kunna og vita, svo að háskólastofnun væri eins
nauðsynleg fyrir þvi, þótt fréttaþráðarsamband
kæmist á. I landinu sjálfu er ómögulegt að taka
próf í íslenzkum lögum og enda hvergi; þar er
ómögulegt að taka fullnaðarpróf (embættispróf) i
máli landsmanna sjálfra, sögu þeirra, bókmentum
þeirra og náttúrufræðum. Til þess að koma á
það einhverju nafni verða menn að fara i annað
land, þar sem þetta er ekki kent að neinu liði, til
að taka slík próf og gera það á öðru máli. Ef
þetta er rétt hvað er þá öfugt ? Ef þetta er til
gagns fyrir þekkingu á því, sem nema þarf, hvað
er þá til tjóns? Ætli Danir álitu það gróða fyrir
sig að fara til þjóðverjalands til þess að taka
embættispróf í dönsku? Háskólaferðir Islendinga
til Hafnar eru, þegar alls er gætt, landinu til
stórtjóns. Á meðan fræðsla Islendinga er svo á
tvistringi, sem nú er, verður og islenzkt vísinda-
líf í molum. það getur einungis þrifist með
sameiningu kraptanna og sameiginlegri alsherjar
vísindastofnun innlendri. þótt slík stofnun jafnaðist
ekki á allan hátt við fullkomnustu háskóla gerir
ekkert til. það sem mest varðar um er það, að
sú stofnun tekur og á að taka öllum öðrum
háskólum einmitt fram í því, sem Islendingar
eru skyldastir að læra og vita, en geta nú hvergi
lært og geta það aldrei. Höf. segir að slik
stofnun mundi »einangra íslendingra meir og meir
frá öðrum þjóðum.« það hefir víst eingum dottið
i hug fyrri, að háskólastofnunin ætti að vera
vörzlugarður móti utan að komandi mentun. En
hitt mundu menn heldur hafa ætlað, að námsmenn
mundu frá innlendum háskóla verða nokkuru betur
þroskaðir og hæfir til einmnitt að taka á móti
mentun annara þjóða en menn, sem eru nýskriðnir
úr látínuskólanum.
það er mjög einkennilegt að sjá, þegar höf.
fer að minnast á hvernig Norðmenn hafi skotið
saman til sins skóla Hann getr að eins um þá,
sem mest gáfu, en yfir hinu þegir hann, að með
samskotaáskoranirnar var geingið hús úr húsi og
bæ frá bæ nær alstaðar í Noregi, og jafnvel gefið
í skildingatali og bændur gáfu ýmsir i korni, enda
væri ekkert á móti því á Islandi að gefa til Há-
skólasjdðsins í góðum landaurum; það væri, ef til
vill, mörgum hentara.
Að iyktum fer greinarhöfundur þessi að ráð-
leggja þinginu að hætta við háskóla, en hverfa
aptur að lagaskóla eða jafnvel »lögfræðiskenslu
þeirri, sem þeir sýslumennirnir Guðlaugur, Klemens
og Skúli héldu fram.« Vér skulum nú ekki kenna
þinginu neitt í þessu efni að svo komnu, en
einungis geta þess, að Guðlaugur og Skúli hurfu
sjálfir frá lagaskóla, og var þó Skúli flutningsmaður
lagaskólafrumvarpsins á alþingi i sumar, og sneru
sér eindregið að háskóla, og háskólamálið er nú
komið á þá braut, að þar verður ekki aptur snúið
héðan af, sem betur fer, og því að eins getur
þingið tekið lagaskóla sérstaklega í mál hér eptir,
að svikk sé á stjórninni með að veita hann, en
það þaut alls ekki svo í henni i sumar og gerir
það líklega ekki fyrst um sinn. Er þvi ekkert
annað að gera en að lialda fram háskóla.
Annars hefðum vér kunnað betur við, að
ritstjóri Fjallk., hefði ekki tekið þessa grein alveg
athugasemdarlaust i blaðið, úr því hann hefir áður
ekki verið móthverfur háskólastofnuninni, eins og