Lögberg-Heimskringla - 18.12.1981, Blaðsíða 6

6-WINNIPEG, FÖSTUDAGUR 18. DESEMBER 1981
Hátíðir og merkisdagar
Úr ÍSLENSKIR ÞJÓÐHÆTTIR eftir
Svo þurfti nú að búast við jólunum.
Þá var allt þvegið og sópað hátt og
lágt, öll nærföt þvegin og stundum
úr túmunum líka, og jafnvel mestu
sóðarnir brutu venjuna og voru
hreinir og þokkalegir. Það var
gömul trú hér á landi og er til enn í
dag, að guð láti koma þíðvindi og
þurrk rétt fyrir jólin, til þess að fólk
geti þvegið af sér fötin og fengið þau
sem fyrst þurr. Þennan þurrk er vant
að kalla fátækraþerri.
Þá var og siður víða, og er því
fremur nú, að fara í kaupstað fyrir
jólin. Sumir fengu sér þá á
jólakútinn, sem kallað var, til þess
að hressa sig um hátíðirnar. (En til
hafa verið þeir drykkjumenn, sem
ekki hafa smakkað vín á jólanóttina
eða jóladaginn.) Var stundum lagt út
í meira en tvísýnt til þess að ná
jólahressingunni, og gerðust þá oft í
meira lagi kröggur í vetrarferð, ekki
sízt ef langt var að fara og ekki
fékkst á kútinn fyrr en í annari
sýslu, en tíð var slæm.
Gömul venja mun það hafa verið á
landi hér, að slátra kind rétt fyrir
jólin, til þess að hafa nýtt ket á
hátíðinni; kind þessi var kölluð
jólaœrin, hvaða kind sem það var.
Norðanlands er nú jólaærin löngu
horfin úr tízku og minni manna; á
Vestfjörðum var hún að minnsta
kosti algeng á 18. öld. Á
Rangárvöllum og í efri hluta
Árnessýslu var hún enn algeng eftir
1880, þegar ég var prestur í
Landþingum 1883-85.
Þá var komið að jólunum. Þau
voru helgust og mest allra
hátíðanna, enda voru þau elzt, og
svo gömul, að þau má rekja fram til
hinnar elztu og römmustu heiðni
hér á Norðurlöndum og meðal ger-
manskra þjóða. Um það leyti erú
allar ófreskjur og illþýði á ferð og
gera það illt af sér, sem þær geta.
Tröll og óvættir gengu þá um, og var
það einkum Grýla gamla, sem
margir kannast við að fornu fari.
Hún er þá á ferð til þess að taka
9
f?
9
19
Í9
19
Í9
9
19
9
S
' 9
9
19
(9
9
9
9
' 9
9
'9
9
9
9
9
EATON PLACE
234 DONALD STREET
WINNIPEO, MANITOBA
R3C 1M8
TELEPHONE: 942-3353
INNILEGAR
JÓLA OG
NÝÁRS
KVEÐJUR
Þökkum viðskiptin
á gamla árinu
Séra Jónas Jónasson
börn, sem eru óþekk og æpa og
hrína; hirðir hún þau og hefir til
bíslags á jólunum handa sér og karli
sínum. Henni kippti þar í kynið við
önnur tröll að þykja mikið til koma
að hafa nýtt mannaket á jólunum.
Eru margar sagnir um það og sumar
framan úr forneskju. Nægir þar að
minna á söguna um Gretti og kerl-
inguna í fossinum, sem þurfti að fá
sér mann í soðið um hver jól. Hafa
svipaðar sagnir haldizt við alla þá
tíð, sem tröllatrúin var viðurloða á
landi hér. Var því vissara í þá daga
að vera ekki útivið eftir dagsetur eða
þegar rökkva tók á jólanóttina.
Jólin hafa verið og eru enn
einhver dýrlegasta hátíðin á árinu,
og er því ekki að undra, þó að margt
sé þá á hreyfingu. Einna
merkilegastir eru jólasveinarnir.
Flestir segja þeir séu 13; byrji þeir
að koma 13 dögum fyrir jól, og
bætist svo einn við, þangað til 13 eru
komnir á sjálfa jólanóttina. Svo fara
þeir að tínast burt, þangað til þeir
eru horfnir, 1 á dag og sá síðasti á
þrettánda. þeir eru krakkar Grýlu
og Leppalúða og koma af fjöllum
ofan, bæði til að stela keipóttum
börnum og skælóttum, og svo til
þess að ná sér í eitthvað af
jólagæðunum, þó að ærið virðist
þeir smálátir eftir nöfnunum að
dæma. Þeir heita: Stekkjarstaur,
Giljagaur, Stúfur eða Pönnusieikir,
Þvörusleikir, Pottasleikir eða Potta-
skefill, Askasleikir, Faldafeykir,
Skyrgámur, Bjúgnakrækir, Glugga-
gægir, Gáttaþefur, ketkrókur og
Kertasníkir eða Kertasleikir. Á
Austurlandi var önnur sögn um
jólasveinana; er þeim þar svo lýst,
að þeir séu að vísu í mannsmynd,
nema þeir séu klofnir upp í háls, en
því miður man ég ekki um uppruna
þeirra og ekki heldur um hvað þeir
eiga að gera. En allar líkur eru til, að
Framh. á bls. 7
Christmas Greetings
NORTHWAY AVIATIO
AVIATION
V1 ^ liiviited
• Remote Wilderness
• Fly in Fishing
• 5 Camps
PASSENGER and FREIGHT
CHARTER SERVICE
• BUSINESSMEN - CONTRACTORS -
- SPORTSMEN • FLOATS and SKIS ■
Sea Plane Base
(operating May-Oct.)
378-2722
RIVERTON
Charter ofc
642-5631
GIMLI
HEAD OFFICE: BOX 70 ARNES, MAN.
Christmas
Greetings
— Large Trailer Park and Camp Ground — Beach Area for Swimming — Boating Facilities — Fishing — Golf Course - — Museum — Spacious Park Area — Home of the Icelandic Festival
On behalf of the Mayor and Council of the Town of Gimli
"Heavenly Abode — Place of Peace"
w
!
!
£3eztu óékk um,
Qleðíletya jjálahátuf,
SjOÍt eg heiliaúkt
%
komandi ái,
meá bökk fyiii þaá liifna.
ROYAL BANK
...fbr a lot of reasons.
-• •
i
i
i
»
!
!
!
!
)
I
!