Lögrétta - 09.04.1919, Blaðsíða 1
I
Utgefandi og ritstjóri:
ÞORST. GISLASON.
Þinghotsstræti 17.
Talsími 178.
Afgreiðslu- og innheimtum.
ÞOR. B. ÞORLÁKSSON
Bankastræti 11.
Talsími 359.
Nr. 15
Beykjavík 9. apríl
1919.
XIV. ár.
Klæðaverslun
H. Andersen & Sön
Aðalstræti 16.
Stofnsett 1888. Sími 32.
—o—;
Þar eru fötin saumuð flest.
Þar eru fataefnin best.
»- 1 ”
Um launakjör presta.
Eftir Guðmund Einarsson prófast.
Á síSasta hjeraSsfundi i Snæfells-
nesprófastsdæmi var samþykt i einu
hljó'ði, að laun presta mættu ekki
vera minni en 2600 kr., laun sveita-
presta. og 3000 kr. laun kaupstaðar-
presta, án tillits til yfirstandandi dýr-
tíðar. En þótt þaö yrði mikil bót frá
þvi sem nú er, þá er jeg sannfæröur
um, að þaö yröu óviöunandi lág laun
til frambúðar, þvi í fyrirsjáanlegri
framtíð fá peningar ekki sama gildi
og áður var, móti lífsnauðsynjum,
og sennilega aldrei hjer á landi. Þaö
er sannfæring mín, aö föst laun sveita-
presta megi ekkivera minni en^oookr.
og kaupstaðapresta 35°° kr., nema *•
dómkirkjuprests 4500 kr. Auk þess
ættu prófastar að fá 500 kr. árlega
þóknun fyrir þa'S starf sitt.
Ástæður mínar fyrir þessu eru: 1.
,,VerSur er verkamaSurinn laun-
anna“; hvert land, sem ræöur sjer
starfsmenn, er siöferöislega skyldugt
til þess að sjá þeim borgiö aö lífs-
nauðsynjum, annars væri ekki rjett
aiS láta unga menn eyöa bestu árum
æfinnar og miklu fje til þess að búa
sig undir embætti landsins. — 2. Þaö
getur enginn embættismaður fram-
fleytt sjer og fjölskyldu sinni, sam-
kværnt j>eim kröfum sem til þeirra
eru geröar, að alþjóðaráliti, fyrir
þessa upphæ'S eina, hvaö þá minni,
jjótt gildi peninga hækki um 5°%
írá því sem nú er. — 3. Þaö er rangt
og skaölegt, fyrir heill þjóöarinnar,
aö embættismenn þjóöarinnar sjeu
neyddir til þess aö hafa embættin sem
aukaverk, eða meö alls konar braski
sjeu að basla viö aö losna viö sveit-
arstyrk eöa gustukarhjálp. — 4.
Prestsembættiö er ekki óviröulegia
eöa þýðingarminna fyrir heill jíjóðar-
irmar en önnur embætti landsins,
einkum er kostnaöur viö nám, og
námstími er mjög svipaður og til
annara embætta. — 5. Aukatekjlu-
reglugerö presta er frá 27. febr. 1847,
en frá jieim tima og til stríösbyrjun-
ar mun svo mikil breyting hafa orö-
ið á, aö aukatekjurnar hafi minkaö
um 30—40% á móti kvikfjenaði og
fiski, auk þess sem á sama tíma hættu
menn aö borga yfir lágmark aö kalla
má. — 6. Meö lögum frá 1907, Utn
laun presta, breyttust þau í peninga-
gjöld, en voru áöur til muna greidd
í ,,fríðu“, en meðalalin mun æfinlega
vera lægri en sannvirði, minkuðu því
laun presta þá raunverulega, og eink-
um þó við viö, aö laun þeirra hækk-
uðu ekki i hlutfalli við meðalalin. Þvi
ef svo heföi veriö, ættu föst laun
þeirra nú aö vera 2600—3500 kr. —
7. ítök og hlunnindi prestsetra hafa
mjög rýrnað á síðari helming síðustu
aldar, og þó einkum síðan um alda-
mót, bæöi af því að nokkuð hefur
veriö selt af þeim frá prestsetrunum,
nokkuö gengið undan þeim, fyrir at-
hugaleysi og óreglu, og nokkuö rýrn-
aö eöa ónýtst af eðlilegri rás tím-
anna, en mörg þessi hlunnindi voru
prestunum áöur lágt virt Jeða aRs
ekki. — Kröfur þjóöarinnar til presta
sinna, um húsnæði, gestrisni, gjöld og
þáttöku í öllum mannkærleiksverk-
um og framförum hafa líklega frem-
ur vaxið en minkaö, eftir því Sem
laun þeirra rýrnuðu, en nauðsynlegt
er þeim aö geta varðveitt viröingu
þjóöarinnar, annars geta jieir ekki
orðiö henni til gagns og blessunar
og þess vegna veröa þeir aö fá
sæmileg laun, svo þeir geti fullnægt
riettmætum kröfum manna. — 9.
Ti-jesimdja, , V olundar1
tekur til starfa á ný.
1. maí II. k. tekur trjesmiðja „Völundar" til starfa á ný eftir nokkra hvíld, sem stríðið hefur orsakað,
en sem notað hefur verið til að gera henni ýmislegt tii góða — og tekur hún nú til starfa á ný með alls 20
YÍnnuvjelum, sem geta unnið nær allt er að algengri trjesmíði og tunnugerð lýtur.
Trjesmidjan mun eins og áður búa lil liurðir og glug’ga, lista og annað er að trjesmíði húss
lífur. Ennfremur amboð (niðursagað efni) og spons. Sömuleiðis húsgögn úr furu — þó aðeins ó s a m s e 11
(eða ef til vill samsett en ómáluð) — þegar um ákveðinn fjölda er að ræða af hverri tegund, og þýðir því eigi
að panta samsett, máluð húsgögn frá trjesmiðjunni, nema öðru vísi verði auglýst. Yfirleitt mun þó trjesniiðjan
taka að sjer að búa til allt er að algengri trjesmíði lýtur — þegar um ákveðinn fjölda er að ræða.
Tunnugerð hefur fjelagið komið á stofn í sambandi við trjesmiðjuna, er getur búið til allt að 200
tunnur á dag. Mun trjesmiðjan því framvegis taka að sjer að búa til síldartunnur, kjöttuimur og lýsis-
tunnur þegar efni er fyrir hendi.
TimburVerslunin hefur nú fyrirliggjandi miklar birgðir af ölluni algengum timburtegund-
um — í hús, húsgögn, háta og amhoð — og ábyrgist þeim, sem til hennar leita, þau bestu viðskifti sem völ er á.
Sendið allar pantanir sem óskast afgreiddar á n. k. sumri nú þegar, og mun trjesmiðjan gera
sjer far um að afgreiða þær fljótt og samviskusamlega.
Um 9. liö skal þetta sagt til skýr-
ingar:
Kaup vinnumanns er
hjer nú ............ kr. 500.00
Fæöi, húsnæöi og þjón-
usta kr. 2.50 á dag .. — 912.50
Skæöaskinn yfir áriö og
flutningur til heimilis — 47-5°
Aukaútsvar að hálfu
lagt á húsbóndann .. — 10.00
Áætlaður kostnaður viö
veikindi yfir áriö . . — 30.00
svo laun vinnumanns
veröa þá, er alt er
reiknaö ............. kr. 1500.00
Lausamenn, sem stunda sjó áriö um
kring, munu hafa þessar tekjur að
meöaltali:
Hálfan drátt á þilskipi í
6 mánuöi ............
Fæöi yfir þann tíma kr.
2,00 á dag ..........
Hlut yfir haust- og vetr-
arvertíð ............
Vinnu í september og
endranær ..............
kr. 1000.00
— 360.00
— 450.00
— 90.00
Reykjavík í apríl 1919.
Virðingarfyllst.
Hlutafjelag'ið ,Völundur‘.
Laun algengra verkamanna yfir ár-
Íö munu nú vera frá 1500—4000 kr.,
og geti landið ekki borgaö embættis-
. mönnum sínum gott verkamanna-
kaup, er hætt viö að smátt og smátt
veröi þeir einir embættismenn, sem
ekki vilja eða nenna aö vinna erfiðis-
vinnu, sem kallað er, og mun þaö
lítt til þjóöþrifa. — Og þótt ýmsir
trúaðir menn vildu fórna sjer fyrir
þjóö sina og sætaþeim neyöarkjörum,
sem hún býður, þá er þaö ekki höfð-
inglegt, aö nota sjer það. — 10. Mjer
telst svo til, að prestar muni liafa
veriö eins vel settir um 1860—70 með
1000 kr. launum, eins og nú, 1918, meö
5000 kr. láunum, ef ekki betur; ]>ví
á þessum tíma hafa kýr og hestar
stigiö um 800—900% ; fje, smjör, tólg
\ og fiskur um 5—600% ; kaup verka-
fólks 500% eöa þar yfir o. s. frv., svo
þótt útlend vara liafi ekki stigið aö
sama hlutfalli. þá er ekki óliklegt,
aö nauösynjar hafi yfirleitt stigiö um
400%, svo engu hægra sje nú aö
r lifa af 5000 kr. en áöur af 1000 kr.
— Eftir því ætti lágmark launaífram-
tíðinni að vera 3500 kr., ef gert er
íáö fyrir 50% hækkun á gildi peninga
og laun ættu aö vera jafngóð og þá
\>oru. — 11. Fyrsti dómkirkjuprestur
ætti aö hafa 1000 kr. hærri laun en
aörir kaupstaöarprestar, sökum sinn-
ar sjerstöku stöðu sem 1. prestur í
höfuöborg landsins. — 12. Prófastar
landsins ættu auk fastra prestalauna
tið fá 500 króna þóknun, bæöi vegna
aukinna starfa og ábyrgöar, og til
þess aö það uppörvaði presta til þes»
að reyna aö skara hver fram úr öðr-
um, svo þeir hlytu þann heiöur og
launaviöbót, sem prófastsstöðunni
fvlgir, við þaö aö veröa valdir til ]tess
starfs. Eins og nú er, er það lítill
fjárhagsávinningur, a« vera prófast-
ur, en því fylgja talsverö störf, og et-
því lítt eftirsóknarvert. — Einkum
álít jeg ]ietta mikils viröi sem ttpp-
crfunármeðal nú, er brauðin eru orö-
in jöfn og því fátt af ytri gæðum,
sem glæöir áhuga presta og hvetur
þá til starfa.
Þetta eru þá tillögur mínar og á-
stæður fyrir þeim í sem fæstum orö-
um, en nokkur atriði þurfa þó másKt
frekari rökstuöning, og skal jeg leyfa
mjer aö gera þaö hjer á eftir.
Hvaö tillögurnar sjálfar snertir, þá
oru þaö grundvallartillögur, svo sem
vel má vera, aö nokkur sveitabrauö
yrðu launuð hærra en 3000 kr., önn-
ur máske lægra, eftir staöháttum,
legu og bújörö, og sama er að segja
utn kaupstaðarbrauðin, þótt þaö geti
s'Öur komiö til ntála þar. Kostnaður
viö ýms brauö er líka mismunandi,
t. d. hestahald, ferðakostnaður og því
um likt, svo aukatekjur hrökkva má-
ske ekki alstaðar fyrir því, þar þyrftu
launin aö vera ríflegri. Hitt er aftur
svo augljóst, aö kaupstaöarprestar
eu ver settir en sveitaprestar, sem
ltafa bújörð og fast prestsetur, aö
mjer finst engin þörf aö færa sjer-
síakar ástæöur fyrir tillögu minni um
mismun á launum þeirra, t. d. mun
livert eldishestfóöur vera þrisvar
sinnum eins dýrt í kaupstað og í sveit
yfirleitt. — Fái prestar fría bújörö
og íbúö, ættu laun jteirra aö vera því
minni, sem svarar sanngjörnu eftir-
gjaldi eöa leigu og fer þaö nokkuð
eítir því, hvernig lega brauösins er
á landinu.
Hvað snertir aö hafa launin stíg-
andi, lægri byrjunarlaun, þá hygg jeg
það nutni vera lakara, þvi þaö er
ekki auðvelt fyrir byrjendur i sveit
að koma sjer upp búi, máske efna-
lausa, þegar búiö er að rýja prest-
setrin, eins og nú er oröiö, svo þeirn
fylgja jafnvel ekki kúgildi, eins og
þó fylgir flestum bændaeignum, hvaö
]>á annaö. En ef sveitaprestur getur
komið sjer upp laglegu búi, er hægara
fyrir hann aö framfleyta fjölskyld-
unni, þó hún aukist síðar, enda þótt
launin ekki hækki. —- Um kaupstaða-
presta er þaö máske nokkuð ööru máli
að gegna, en þó hygg jeg, aö þeim
muni líka vera erfiöast fyrstu árin,
því þá þurfa þeir margt aö eignast
sem dugar þeim ef til vill æfina út.
Jeg er algerlega á móti óvissum
erfiöleika-uppbótum og öllum bitling-
rm, hvert prestsembætti út af fyrir
sig á að hafa sín vissu, föstu Iaun
og þar frá á hvorki að draga eöa viö
aö bæta, nema með lögum þar um, ef
sjerstakar ástæöur eru fyrir hendi.
Hvaö sjálfar ástæöurnar snertir, þá
eru þaö einkum 2., 5., 9. og 10. liður,
sem þurfa frekari skýringa og rök-
stuðning.
Að prestar ekki geti lifaö af lægri
launum en 3500 kr. i kaupstaö, ettir
aö peningar hafa stigiö um 50%, eöa
af 5250 kr„ eins og nú er ástatt, svo
þeim geti liöiö bærilega, án þess aö
safna skuldum eöa eyöa því fje, sem
þeir kunna að eiga fyrir, skal jeg
leyfa mjer aö sýna fram á eftir eigin
teynslu minni. — Jeg hef, attk konu
og eins barns, gamla móöur, svo fjöl-
skylda mín má heita fremur lítil, en
verö þó aö halda vinnukonu, því of-
ætlun er fyrir konuna eina aö annast
dll heimilisstörf, og til þess að fram-
tleyta þesstt, þarf jeg eitt ár, þegar
gc rt er ráö fyriu því minsta, eins og
nú er ástatt:
T< ldivið: 200 hestburði mó á 3.50 og
t tonn af kolum á 300
kr................... kr. 1000.00
iVi fat steinolía á 115,00^
800 kg. kornmat á 0,90 — 892.50
1000 pt. mjólk á 0,60,
25 fjórðunga smjörs á
24,00 ................. — 1200.00
160 kg. sykur á 1,40, 15
kg. kaffi á 2,40, 7H
kg. export á 2,40 .. — 278.00
15 dilkar aö hausti á
25,00, 100 pd. kjöt aö
sumri á 0,60 ,......... — 435.00
Fiskmeti yfir árið (nýtt,
saltað og hert) .... — 350.00
Húsnæði með árlegu
viöhaldi .............. — 348.00
Ekkjulífeyrir, líftrygg-
ing og ellistyrkur .. —■ 119,50
A.ukaútsvar og önnur
opinber gjöld ......... — 150.00
Kaup vinnukonu......... — 120.00
Klæönaður og skófatn-
aður til heimilisins .. ■— 500.00
Kr. 5493.00
og þó er margt enn ótalið, t. d. garð-
ávextir og krydd til matar, te, tóbak,
viðhald á húsgögnum, iðgjald af vá-
tryggingu innanhúss, borgun fyrir
blöö og tímarit, fjelagsgjöld o. fl.,
sem alt dregur sig saman í dýrtíö
eins og nú er, og verð er alt reiknaö
fremur lágt, t. d. kostuðu kol hjer í
baust 350 kr. tonnið, meðalverð á
kornmat (rúgmjöli, hveiti, hafra-
mjöli og hrísgrjónum) er 55 aura
pundiö, sykur 85 aura pundiö, kaffi
kr. 1.40 pundið o. s. frv. Aukaútsvar
mitt var 200 kr., en heföi sennilega
ekki orðiö hærra en 150 kr. ef jeg
liefði ekkert haft annaö viö að styöj-
ast en prestlaunin. Smjör kostar hjer
30 kr. hver fjórðungur, en sökum
þess, aö jeg fæ nokkuð af smjöri sem
prestsmötugjald, reikna jeg meöal-
verö á smjöri 24 kr. fjórðunginn. —
Mjólk væri hægt aö komast af meö'
minni, en þá þyrfti meira af ööru, t.
d. kaffi og kjöti. Sjálíur gæti jeg-
og vinnukonan unniö að móverkum,
* svo ef til vill mætti færa móinn niöur
um 200 kr. í útborgunareyri vegma
þess. Minna en þetta kemst jeg ekki
af meö til míns heimilis, þótt jeg
ekki þykist eyöa til óþarfa mikils, svo
mjer skilst, aö fjölskylda meö fimm
manns geti ekki, sem stendur, komist
af meö minna en alt að 5500 kr. með
því aö búa í prestkallshúsi í kaup-
stað, eöa húsi af þeirri stærö, þegar
á alt er litiö.
Hvaö snertir samanburö á auka-
tekjum presta fyr og nú, þá voru 13
fermingargjöld kýrverö 1866, 22 ár-
íö 1913'og 36 árið 1918; 7 ferming-
argjöld þurfti fyrir hest 1866, 18
áriö 1913 og 25 áriö 1918; 2 ferm-
íngargjöld þurfti fyrir 1 vætt harð-
fiskjar 1866 en 5 áriö 1913, og eins
var um öll önnur aukaverk tiltölu-
lega hjer á Snæfellsnesi.
Samtals .... kr. 1900.00
Kaup háseta á togurum mun hafa
verið síöastliðið ár alt aö 4000 kr., ef
fæði þeirra er reiknað meö, og má
ske vel þaö.
10. liðinn má sanna meö tölum og
samanburði. Árið 1866 var þetta verö
á kúm, snemmbærum 76—80 kr., hest-
um 35 kr., hryssum kr. 26,50, ám
kr. 11.50, veturgömlum sauö 9 kr„
smjöri 47 aura pundiö, tólg 35 aura,
vætt af haröfiski 11 kr. En 1918 voru
kýr seldar hjer á 5—600 kr., hestar
á 350—400 kr., ær aö vordegi á 50
—65 kr., sauöir veturgamlir aö hausti
40—50 kr., smjör á 3 kr. pundið, tólg
á kr. 2—2.50 og harðfisksvætt á 45
—60 kr. Dagsverk um heyannir voru
í verðlagsskrá fyrir 1867—8 kr. 1,38,
en í verðlagsskrá fyrir 1919 kr. 5.42,
Gg þó mun tiltölulega hafa verið meiri
munur á árskaupi vinnufólks þá og
nú, kaup karlmanns þá 80—100 kr„
nú 500—600 kr.
Hvaö aukatekjur presta loks snert-
ir, þá mun þaö hafa látiö nærri, aö
þær væru 35 kr. af hverjum 100
manns í prestakalli, þannig: aö þar
sem eru 1200 manns væru þær um
420 kr„ og þar sem 300 manns eru,
um 100 kr. til jafnaðar árin {908—
'13 í þessu prófastasdæmi. Nú hafa
þær stigið um liðugan helming, en
lækka auövitaö aftur um leið og gildi
peninga vex, svo áætla má, aö þær
minki um 25% utn leið og peningar
stíga um 50% í gildi, svo að þar
sem aukatekjur voru eins og hjá mjer
um 400 kr„ en eru nú liðugar 800 kr„
verði þær um 600 kr„ og er mitt
prestakall eitt meö þeim stærri. Tvö
hestsfóður, beit og hirðing um áriö
munu kosta 400 kr., nú á 6. hundrað,
en tvo hesta munu flestir ]iurfa í
stærri brauöum, og fyrir fylgdir á
vetrum, þóknun fyri næturgreiða, t.
d. á annexíum og á hjeraðsfunda-
ferðum, ritföng 0. fl. vegna embættis-
ins má ætla 1—200 kr. nú oröiö, en
þessi kostnaður er áöur hvergi tal-
inn i kostnaöarreikningi mínum, svo
aukatekjur hrökkva þá aö eins í
naumustu brauöum fyrir þessum
kostnaöi, utan í einstöku kaupstaða-
brauöum máske, sent ekki eru mjög
víðlend. — En óvinsælt mun aö
hækka borgun fyrir aukaverk, nema
þá sem ferðakostnað, svipaö og hjá
læknum, til aukaverka, og mundi þaö
ekki nerna miklu.
Er jeg þannig lít á allar hliðarþessa
launamáls, þá fæ jeg ekki sjeö anii-
aö, en að 3500 kr. sjeu þau minstu
föstu laun, sem ætla má presti í kaup-
staö, til þess að Itann geti lifað sóma-
samlega af launum sínum og gefiö sig
óskiftan aö embættisstörfum stnum,
en veröi þó aö gæta alls hófs; og
þá mun ekki fjarri sanni, að ætla
sveitaprestum 3000 kr. laun, einkum
er þaö er næstum ókleift oröiö fyrir
þá aö reka stórt bú, sökum vinnu-
fólkseklu. ~ "YTq