Lögrétta - 09.04.1919, Blaðsíða 2

52
LÖGRJETTA
LÖGRJETTA kemur út á hverjum mið-
vikudegi, og auk þess aukablöð við og við,
Verð kr. 7.50 árg. á Islandi. erlendis kr.
10.00. Gjalddagi I. júlí.
Jóns Bjarnasonar skóli.
(Jón Bjamason Academy).
Hermann Jónasson fyrv. alþingis-
niaSur, er nú dvelur vest'ur á Kyrra-
hafsströnd, stingur upp á ]>ví ný-
lega í Lögrjettu, að Alþing vort veiti
fje til að senda menn vestur um liaf
til að flytja fyrirlestra um ísland og
íslenskar bókmentir meðal íslendinga
í Vesturheimi, og þá sjerstaklega að
vetrarlaginu viS Jóns Bjarnasonar
sóklann.
VerSi þessari uppástungu sint, sem
ekki er neitt óliklegt, yrSi þaS mikill
og góSur stuSningur fyrir íslenska
tungu og íslenskt þjóSerni vestan
hafs. — En hver er þessi Jóns Bjarna-
sonar skóli? munu margir spyrja.
Skal jeg leitast viS aS svara þeirri
spurningu, enda þótt jeg kyntist skól-
anum lítiS af eigin sjón og reynd.
Jeg kom þar aS eins einu sinni og
flutti erindi um ísland, seinasta dag-
inn áSur en skólanum var lokaS í
haust, vegna inflúensunnar.
Voru þar þá rúmlega 50 nemendur,
piltar og stúlkur, 14—17 ára aS aldri
aS mjer virtist, og allir íslenskir.
En þótt jeg kyntist lítiS nemendum
og kenslunni kyntist jeg forstöSu-
manni skólans, prófessor Runólfi
Marteinssyni, og samkennara hans
sjera Hirti Leó; heyrSi auk þess oft
um skólann talaS frá ýmsum hliSum
og hef talsvert af skýrslum um hann.
Dr. sjera Jón Bjarnason var fyrsti
og ötulasti hvatamaSur aS þessari
skólastofnun, eins og svo mörgu öSru
nytsamlegu meSal *Vestur-íslendinga.
— Jeg get bætt þvi hjer inn í, aS
enda þótt sjera Jón ætti oft í deilum
viS vantrú og kæruleysi um dagana,
þá heyrSi jeg ekki nokkurn Vestur-
íslending minnast á hann í sumar
öSru vísi en meS lotningu, alveg jafnt
í hvaSa trúmálaflokki sem þeir töldu
sig. —
ÞaS var sjera Jón Bjarnason sem
gaf fyrstu 100 dollarana í skólasjóS.
AldarfjórSung barSist hann fyrir
málinu — vegna kristindómsins og
íslenskrar tungu, — og síSasta haust-
iS, sem hann lifSi, var skólinn stofn-
aSur, í byrjun nóvembermánaSar ár-
iS 1913. Hann lifSi þaS, aS geta flutt
fyrstu bænina viS þessa fyrstu ís-
lensku kristilegu mentastofnun vestan
hafs. — Og á fyrsta þingi Kirkjufje-
lagsins eftir andlát sjera Jóns lofuSu
þingmenn aS gefa 25 þúsund dollara
í minningarsjóS skólanum tilstyrktar,
„meS því, aS vjer lítum svo á,“ sögSu
þeir, „aS minning dr. Jóns Bjarnason-
ar verSur ekki af oss Vestur-íslend-
ingum á neinn annan hátt eins vel
heiSruS og meS því, aS tryggja fram-
tíS þess skóla, sem KirkjufjelagiS
hefur stofnaS, og láta hann verSa
varnarmúr lifandi kristindóms og ís-
lenskrar tungu og bókmenta."
Sú rausn á einum fundi mun eins-
dæmi í sögu íslendinga.
ÞaS var því eSlilegt, aS skólinn,
sem fyrst var nefndur „mentastofnun
hins evangeliska lúterska kirkjufje-
lags íslendinga L Vesturheimi“,
breytti bráSlega nafni og heiti síSan
Jóns Bjarnasonar skóli.
í fyrstu var til þess ætlast, aS skól-
inn yrSi í þrem deildum: a. fyrir
sunnudagaskólakennara, b. fyrir þá
sem vilja afla sjer almennrar ment-
unar, c. fyrir þá, sem ætla sjer aS
halda áfram námi viS æSri skóla.
En reynsla og aSsókn hafa valdiS
því, aS síSustu veturna er aSaldeild-
in aS eins ein, ætluS þeim, sem síSar
fara á háskólann í Winnipeg, en er
þrískift, þó samsvarandi því sem
kalla mætti 9., 10. og 11. bekk (Grade
IX—XI), en þaS eru næstu bekkir
fyrir ofan almenna barnaskóla, fyrir
þá, sem byrja latínuskólanám eSa búa
sig undir kennarapróf.
Skólinn byrjar 1. október og stend-
tir til 1. júní og kennir alt þaS, sem
mentamáladeild Manitobafylkis á-
kveSur fyrir slíka miSskóla, sem sje
latínu, stærSfræSi, flatarmálsfræSi,
ensku, sögu Canada og Bretlands og
skrift. Auk þess ber nemendum, sam-
kvæmt landslögum, aS velja einhverj-
ar tvær af þessum námsgreinum: ís-
lensku, þýsku, frönsku, grísku eSa
náttúrufræSi, en í Jóns Bjarnasonar
skóla fær enginn undanþágu frá ís-
lenskunámi, nema alveg sjerstakar á-
stæSur sjeu fyrir hendi. Á kirkjuþingi
1916 vildi allfjölmennur minni hluti
enga undanþágu gefa í því efni, og
þaS var hiS eina, sem jeg heyrSi fund-
iS aS skólanum í íslendingabygSum,
aS slík undanþága skyldi vera til 1
reglugerS skólans, enda þótt hún sje
sama sem ekkert notuS.
KristinfræSsla er ennfremurskyldu-
námsgrein fyrir alla þá, er skólann
sækja, nema svaramenn þeirra óski
eftir undanþágu, af trúarbragSalegum
ástæSum, eSa nemendur sjálfir, hafi
þeir náS lögaldri.
En þótt kirkjufjelagiS hafi stofnaS
skólann og sjái um hann, eru allir
þangáS jafn velkomnir, hvar sem for-
eldrar þeirra telja sig í kirkjulegu til-
liti.
ASsóknin aS skólanum fer sívax-
andi og nemendur hans hafa yfirleitt
staSist vel inntökupróf viS æSri skóla.
Því hefur verið fleygt og trúaS hjer
á landi, aS skólanámiS i Vesturheimi
geri sára litlar kröfur til nemend-
anna, — og sumir bæta viS, aS sama
stefnan sje aS rySja sjer til rúms á
voru landi, hver klaufinn og leting-
inn geti komist í gegn um hvaSa skóla
sem hann eSa vandamenn hans óska
og nái sæmilegu prófi, þótt ekki sje
annaS viS aS stySjast en „góSsemi
kennaranna“.
Jeg er vitanlega ekki nógu kunnug-
ur vestra, til aS dæma um slíkar á-
sakanir gegn skólum þar alment, en
þó virSist mjer þær ranglátar, er jeg
lít yfir prófverkefnin, sem menta-
máladeild Manitobafylkis ætlaSi
r.ámsfólkinu í vor, sem leiö, sem próf
tók í viSurkendum skólum fyrir ofan
barnaskólana.
Minsta kosti mundu fæstir stúdent-
ar mentaskóla vors leysa trígónómet-
risku og efnafræSislegu prófsverk-
efnin upp úr 12. bekk (Grade 12).
Er velkomiS aS mentamenn vorir,
sem um þaS kynnu aS efast, fái aS
sjá þau hjá mjer.
Annars er hægSarleikur aS panta
prófverkefnin, þau fylla stærSarbók,
cr heitir „Examinationspapers 1918,
Winnipeg, Manitoba“, og kosta ein
25 cent. — Slík bók er gefin þar út
árlega, þótt jeg hafi ekki nema þá
síSustu.
NámsfólkiS úr Jóns Bjarnasonar
skólanum er margt úr Winnipeg, og
er þvi mörgu enskan tamari en ís-
lenskan, en sæmííega verSur þaS þó
aS kunna íslenskuna, til aS geta leyst
xslensku prófverkefnin vel af hendi,
sem pentuS eru í nefndri bók. Prófin
eru aS öllu leyti skrifleg, og eitt ís-
lenska verkefniS i 11. bekk var aS
þýSa á ensku:
ForSum hin ágæta ey
var aSsetur frelsis og dáSa
Bragi sjer bólstaS þar tók
blómguSum fjalla í dal
o. s frv. (Langur kafli.)
Á eftir koma þessar spurningar
o. fl.:
a) Nefn höfund kvæSisins og
skýrSu stuttlega frá æfi hans og
starfi.
b) Útskýr bragarháttinn.
c) Sýndu aS kvæSiS sameinar aS-
dáun Islendingsins á skáldskap og
ást hans á ættjörS sinni. —
Jeg býst ekki viS, aS þetta þætti
of ljett verkefni til skriflegrar úr-
lausnar á gagnfræSaskólum vorum,
cg fylgdu þó fleiri spurningar meS,
sem oflangt yrSi aS telja í þessari
blaSagrein.
ÞaS skyldi því enginn ætla, aS ís-
lenskukenslan í Jóns Bjarnasonar
skólanum sje neitt kák. Skólastjór-
inn leggur hina mestu rækt viS hana
0g er einlægur vinur íslensks þjóS-
ernis, eins og, best sjest á því, aS hann
var í vetur kosinn formaSur fyrir hiS
nýstofnaSa þjóSernisfjelag Vestur-ís-
lendinga, og trausts nýtur hann jafnt
hjá öllum trúmála- og þjóSmálaflokk-
um sem Vestur- íslendingar fylla.
En hitt er sorglegt, aS skólinn hef-
ur síSustu árin, einkum þó í haust
sem leiS, átt mjög erfitt meS aS afla
sjer íslenskra námsbóka hjeSan aS
heiman, af því hve erfitt hefur veriS
fyrir VesturTslendinga yfirleitt, aS
fá nokkrar bækur hjeSan undanfarin
2 ár, eSa jafnvel lengur, nema hjá
einstaka bókaútgefanda, og þá ein-
mitt hjá þeim, sem lítiS eSa ekkert
hafa gefiS út af íslenskum námsbók-
um.
ÓfriSurinn átti nokkra sök á því
og sömuleiSis vanskil hjá sumum
bóksölum vestfa, en hefSi veriS meiri
samkynni milli vor og þeirra og meiri
samhugur hjer meS þjóSernisbaráttu
þeirra vestra, þá hefSum vjer ekki
t. d. látiS þá vanta öll íslensk staf-
rofskver árum saman og margar ís-
lenskunámsbækur — nje heldur trú-
SHARPLEtí 5 stærðir.
Landsins bestu
Skilvmduteg-undir
f á.s t í
Uerslin Jóqs Þórðarsonar Mifill
Sharples og* Biaholo.
Varahlutir og Skilvinduolia ávalt fyrirliggjandi.
Islenskir leiðarvísar.
Fyrirspurnum svarað um hæl.
DIABOLO 4 stærðir.
aS ástæSulausum tortrygnissögum um
núverandi umboSsmann bóksalafje-
lagsins. í Winnipeg, hr. Finn Jóns-
Islensk bóksala í Winnipeg
son.
„Þú vilt láta okkur kenna börnum
okkar aS lesa íslensku, en hvernig eig-
um viS aS fara aS því, þegar okkm
er ómögulegt aS fá íslensk stafrófs-
kver, og aSalbóksalinn íslenski í
Winnipeg fær ekki svar, hvaS þá
meira, þótt hann skrifi eftir þeim til
íslands." Þannig töluSu viS mig ýms-
ir foreldrar í alíslenskum sveitum nú
í sumar, sem leiS. Og sjálfur heyrSi
jeg skólastjóra viS stóran barnaskóla
meS gagnfræSadeildum aS auk, í ís-
lensku þorpi, spyrja eftir ýmsum
íslenskum námsbókum hjá bóksalan-
um, og flestar bókanna voru ekki til
og alveg óvíst, hvort eSa hve næi
þær kæmu, þótt pöntun væri send til
íslands.
Mjer gTamdist þaS meira en lítiS
aS sjá stuSninginn, eSa hitt þó held-
ur, sem þjóSernisviShaldiS íslenska
fjekk á þennan hátt.
Jeg skýri frá þessu, ekki til aS
særa neinn einstakan mann, sem hjer
á hlut aS máli, heldur til aS minna
á, hve afar-áríSandi þaS er fyrir þjóS-
crnismáliS vestra, aS bókaviSskifti
viS ísland sjeu sem allra greiSust, og
aS einkanlega sje jafnan nóg tii af
islenskunámsbókum til sölu vestra.
Og því þurfa Vestur-ísl. aS telja sjer
1 skylt, þjóSernis og sómans vegna, aS
sjá uin, a0 umboSsmenn bókafrtgef-
enda á íslandi standi í góSum skilum,
cg hlaupa beinlínis undir bagga, ef
einhver sem mikil bókaviSskifti hefur
haft viS ísland, getur ekki staSiS í
skilum, vegna einhverra óhappa, —1
og allra síst má nokkur þeirra láta
berast eftir sjer til íslands tortrygnis-
sögur aS óreyndu, gagnvart góSum
manni úr sjálfs þeirra hóp, sem bók-
sölu hefur á hendi.
En svo má heldur ekki seinlætiS
eSa tortrygnin setjast svo aS bóka-
útgefendum vorum, aS Vestur-ís-
lendingar fái varla nokkra nýja bók
hjeSan, og venjist svo smámsaman al-
veg af því, aS spyrja eftir bókum frá
íslandi.
Veit jeg þaS, aS nú er jeg kominn
nokkuS langt frá Jóns Bjarnasonar
skólanum, og einhverjum góSkunn-
ingjum beggja megin hafs kann aS
sárna þaS, „aS jeg skuli fara meS
þetta x blöSin“, en mjer finstí jeg
mega til meS aS gera þaS, vegna ís-
lensks þjóSernis, og býst viS, aS þá
helst geri þjóðernissinnar beggja
megin hafs sjer alvarlegt far um aS
laga þaS, sem fariS hefur í ólagi í
þessum efnunx, ef þeim er bent í bróS-
erni en fullri alvöru opinbeilega á
misfellurnar.
Allan meginkostnaSinn við Jóns
Bjarnasonar skólann bera Vestur-ís-
lendingar meS frjálsum gjöfum.
KenslugjaldiS er 36 dollarar fyrir
hvern nemanda vetrarlangt, og hrekk-
ur þaS engan veginn fyrir útgjöld-
gjöldum, launum þriggja kennara,
húsaleigu o. fl., því skólinn á ekkert
húsnæSi. Væri þaS reglulega vel til
falliS, ef einhver efnamanna vorra
vildi senda skólanum góSa gjöf, og
styrkja meS því íslenska tungu vest-
atx hafs.
Og sömuleiSis er rnjer kunnugt um,
aS alls konar nýjar islenskar bækur
væru mjög kærkomnar og nytsamar
gjafir til bókasafns skólans. Er vel-
komiS, aS jeg borgi burSargjaldiS
undir þær vestur, ef einhverjum þætti
fyrirhafnaminna aS afhenda mjer
þær.
Engir Vestur-fslendingar verSa lík-
lega fyrir jafnríkum áhrifum úr bók-
ínentaheimi og þjóSlífinu enska, eins
og stúdentar á þarlendum háskólum,
og áhrif þeirra verSa síSar víStæk á
landa þeirra; en því er svo afar-
Hjálmar Gíslason, 506 Nevvton Ave., Winnipeg, Man. Canada, tekur
að sjer sölu á íslenskum bókum, tímaritum og blöðuni. Hefur rekið bóka-
sölu í Winnipeg tvö síðastliðin ár.
Trygg og áreiðanleg viðskiiti.
Ritstj. Lögr. gefur nánari upplýsingar og semur um viðskiflin ef óskað er.
íiauSsynlegt, aS íslenskumælandi
námsfólk sje búiS aS fá rík og góS
í s 1 e n s k áhrif áSur en þaS kem-
ur til háskólanna, og þvi ætti fleir-
um en V e s t u i--Islendingum aS
vera ljúft, aS stySja Jóns Bjarnason-
ar skólann.
Sigurbjörn Á. Gíslasorx.
PS. Sanngjarnt er aS bæta því viS,
&S nýlega' er komiS töluvert af staf-
rofskverum hjeSan vestur um haf, og
sömuleiSis væntanlega eitthvaS af
kenslubókum við íslenskunám, en
sarnt eru álveg nýkomnar kvai'tanir
aS vestan um tilfinnanlegan skort á
íslenskum bókum handa unglingunx,
enda vantar mikiS á, aS bókaviSskift-
in viS Vestur-íslendinga sjeu enn
komin í þaS lag sem þau gætu veriS
í, ef kunnugleiki og fyrirhyggja væru
næg á báSar hliSar. S. Á. G.
Stríðslokin.
Síðustu frjettir.
BráSabirgSafriSarskilyrSin eruekki
kunn orSin enn. I iAindúnafregn
frá í gær segir, aS Lloyd George fari
heim frá París í lok þessara viku og
búist viS, aS geta skýrt enska þing-
inu frá bráSabirgSarfriSarskilyrSun-
um áður en þaS taki sjer páskafrí, eSa
í næstu viku. ÞaS er þjarkaS m. a.
um landamerkjafyrirkomulag Þýska-
lands, eigi aS eins um Elsass-Lot-
bringen aS vestan, heldur og um Saar-
dalinn og RínarhjeruSin, hvort þar
skuli sett á stofn nýtt ríki utan þjóSa-
sambandsins og þá aS meira eSa
minna leyti undir áhrifum banda-,
mannastjórnanna. Svo er þjarkaS um
pólsku hjeruSin, aS austan, og þýsk-
pólsku blendingshjeruðin, livar þau
skuli lenda. En endalyktir eru enn
engar fengnar á þeim málum. Fregn
frá 2. þ. m. sagSi, aS hafnbann væri
afnumið í Póllandi, Eistlandi, Tyrk-
landi og þýska Austurríki.
Khafnarfregn frá 6. þ. m. segir,
eftir símskeytum frá Múnchen, aS
Bolsjevíkastjórn sje mynduS í Bay-
ern. Lundúnafregn frá í gær segir,
aS Bolsjevíkar hafi orðiS undir hjá
Arkangelsk í viSureign viS her banda-
manna.
írland.
Ein af þeim breytingum, senx nú
eru yfii-vofandi hjer i álfunni, er sú,
aS írland segi skiliS viS England og
verSi óháS ríki. Eins og áSur hefur
veriS frá skýrt, fóru kosningarnar
í írlandi nú rjett fyrir síSastl. áramót
á þá leiS, aS Sinxí-Fein-flokkurinn
náSi alveg yfirtökum yfir gamla Red-
monds-flokknum, eSa heimastjórnar-
flokknum, sem svo var nefndur. Sinn-
Fein-flokkurinn náSi 74 þingsætum.
cn gamli Heimastjórnarflokkurinn aS
eins 7. ÁSur hafði hlutfalliS veriS öf-
ugt, Sinn-Fein-flokkurinn aS eins ráS-
íS yfir 7 þingsætum. Af þessu má sjá,
aS skilnaSarstefnunni hefur mjög
aukist fylgi i írlandi á stríSsárunum,
þvi Sinn-Fein-flokkxxrinn hefur þaS
mál á oddinum. I kosningastríSinu
var baráttan hvöss rnilli hans og Ul-
síermannanna, sem halda franx ó-
AV. Hafið þjer gerst kaupandi að
Eimreiðinni?
breyttu sambandi viS England og
vilja aö Irland hafi sem minsta sjer-
stöSu innan ríkisins. Redmondsflokk-
urinn, senx fara vildi milliveg i þessu
máli hefur nú ekki lengur fengið á-
lxeyrn hjá kjósendum, enda hafSi hann
líka mist hinn mikilhæfa foringja
sinn.
Þegar Sinn-Fein-flokkurinn sá þab,
eftir kosningarnar, hve sterkur hann
var orSinn, og aö svo mátti heita sem
hann einn hefSi nú umboS til þess
aS konxa fraxn fyi-ir hönd írsku þjóS-
arinnar, afrjeS hann, aS stíga sporiS
til fulls skilnaSar þegar í staS, og
lýsti yfir, aS hann tæki ekki sæti
í enska þinginu, heldur stofnaSi ])ing
fyrir Irland í Dublin. Þetta Dublinar-
þing var sett 21. janúar i vetur. Ekki
voru þar þó þá viöstaddir nenxa rúm-
lega 40 þingmenn, en sagt er, aö á-
stæð'an til þess hafi veriS sú, aS hinir
hafi setiS í enskum fangelsunx, sak-
aSir um hlutdeildir í sanisærum og
uppreisnartilraunum. ÞiixgiS var hald-
iS í ráöhúsinu í Dubun og þaS lýsti
því yfir í nafni og umboöi írsku þjóS-
arinnar, að írland skyldi framvegis
vera sjálfstætt lýSveldi. Ensku stjórn-
arvöldin í Irlandi ljetu þetta afskifta-
laust og reyndu ekki aS hindraS
fundahöld írska þingsins, málfrelsi
þess eSa störf. 1 suixxum Lundúna-
blöSunum var helst skopast aS öllu
saman. Irska þingiö ákvaS, aö um-
i-æSur skyldu fara fram á keltnesku,
en ekki ensku. En ensku blöðin sögSu,
aS þingmennirnir hefSu ekki skilið
hvor annan, svo aS þeir hefðu orðiö
að láta þýSa ræöur sínar á ensku.
Og sjálfstæðisyfirlýsingu írska þings-
ins hefur enska stjórnin, enn sem
komiö er, aS engu haft, heldur látiS
hana sem vind um eyrun þjóta. MáliS
ei óútkljáS enn, enginn endir á þaö
fenginn.
French hershöfSingi, sem áSur
stvrSi her Breta á vesturvígstöSvun-
uni, er nú varakonungur írlands, og
hann vill jafna máliö friðsanilega og
rcyna aS koma sáttum á. Hi-eyfing
i þá átt hefur líka veriS vakin nxeSal
Ira undir stjórn manns, sem Stephen
Gwynn heitir. Hann er aS nxynda nýj-
an, írskan stjói-nmálaflokk, og sækir
eíniviS í hann fyrst og fremst í leif-
ar Redmondsflokksins, en svo til Ul-
stermanna og eimxig til þeirra stuön-
ingsmanna Sinn-Feinanna, sem þykir
DublinarþingiS fara of langt. Þessi
nýi flokkur á aS vinna á móti algerö-
um skilnaö viS England, en nánari
fregnir eru ekki konxnar af starfsemi
hans eSa tillögum. En það er talaS
um, aö írland fái sörnu afstööu innan
bretska rikisins og Kanada og fleiri
sjálfstjórnarnýlendur nú hafa. Fallist
Sinn-Fein-flokkurinn ekki á þetta, þá
virfiist ekki vera nema um tvent að
gera, annaShvort afi Englendingar
viöurkenni fult sjálfstæöi írlands, eöa
])á að þeir brjóti hreyfinguna á bak
aftur 1x1 efi hervaldi, en sú afiferfi sýn-
ist ekki samrýnxanleg kenningum
Wilsons og friðarþingsmannanna um
sjálfsákvörSunarrjett þjóöanna.