Lögrétta - 09.04.1919, Blaðsíða 4

t
54
LÖGRJETTA
r r r
Notíð eingöngu
FRYSTIVJELAR
frá
THOMAS THS. SABROE & CO., AARHUS,
sem eru notaðar um allan heim og þykja
alstaðar bestar. Hafa hlotið mikið lof og
fjölda hæstu verðlauna.
Hjer á landí eru vjelar þessar notaðar hjá Sláturfjelagi
Suðurlands, Reykjavík; Sameinuðu íslensku verslununum,
Akureyri, og ísfjelagi Vestmannaeyja:
Bimsls.ipafjelag íslancls
°g
Samoinaöa guíxisliipalj olagiö
nota eingöngu þessar frystivjelar í skipifm sinum.
2700 vjelar af öllum stærðum þegar seldar.
Biðjið um upplýsingar og verðlista.
Einkasali á íslandi
O. J. Johnsen
Vestmannaeyjum.
settist svo aS i Bangkok, höfuíSborg-
inni í Síam, stofnaöi þar verslun og
skipaútgerö og græddi fje. 1894 kom
hann heim aftur til Danmerkur, og
var þaö þá erindi hans, aö koma á
stofn Austur-Asíu-fjelaginu. Hanr,
sneri sjer fyrst til Tietgens etatsráös,
en Tietgen sagði honum, að best
mundi fyrir hann að snúa sjer til
„gyðinganna hinu megin við götuna“,
en það var Is. Glúckstadt og L,auu-
mandsbankinn,, sem -Tietgen vísaði
þannig á. Þar gekk erindið vel. Aust-
ur-Asíufjelagið var stofnað í marts
1897 með lítilli skrifstofu við Frí-
höfnina. Nú er það stærsta og vold-
ugasta fyrirtæki danska ríkisins. H.
N. Andersen hefur alla tíð verið æðsti
stjórnandi þess. Nú hefur hann lengi
verið búsettur í Khöfn. Hann kvað
vera mjög alþýðlegur maður og blátt
áfram í framgöngu, en starfsmaður
hinn mesti; koma jafnan á skrifstofu
sína kl. 8 að morgni og vinna þar
til kl. 7 að kveldi, en fara þá heim
og gang& snemma til rekkju.
Eftirmæli.
Stefán ólafsson.
Þeir eru margir merkismennirnir, er
vjer eigum á bakaðsjáþettasíðastaár.
Fins þeirra vildi jeg minnast með
nokkrum orðum, en það er Stefán Ól-
afsson kennari á ísafirði. Stefán
var fæddur 5. júní 1857, sonur sira
Ólafs dómkirkjuprsts í Reykjavík,
síðar prófasts á Melstað. Faðir síra
Ólafs var sr. Páll, er druknaði árið
1823 með Þórarni Öfjord, sem Bjarni
Thorarensen hefur ort um (B. Th.
Ljóðmæli 1884, bls. 99.).
Móðir sr. Ólafs var Kristín dóttir
sr. Þorvalds Böðvarssonar á Holti
undir Eyjafjöllum, sem margt stór-
menni er frá komið. (Sbr. Niðjatal
Þorvalds Böðvarssonar eftir Th.
Krabbe). Móðir Stefáns var Guð-
rún, dóttir Ólafs Stephensen úr Við-
ey. Stefán var yngstur systkina sinna,
var hann í skóla er hann misti föð-
ur sinn og hætti þá við nám. Hann
var um tima kennari við barnaskól-
ann á ísafirði, en árið 1882 giftist
hann Sigríði dóttur sr. Jóns Hall-
dórssonar í Stórholti. Bjó Stefán fyrst
i Garpsdal en síðan að Brandagili í
Hrútafirði 0g hafði hið mesta rausn-
arbú. Var hann sjálfkjörinn sveitar- *
höfðingi, og þótti þar engu ráði vel
ráðið, nema hann rjeði. Þegar Stefán
bjó í Garpsal skoruðu hjeraðsbúar
á hann að gefa kost á sjer til þing-
mensku, en Stefán vildi ekki. Er það
ólíkt þvi sem nú gerist, er menn ota
sjer fram til þess starfa, þótti bæði
skorti traust og hæfileika.
Árið 1908 fluttist Stefán hingað til
ísafjarðar og dvaldi hjer síðan.
„Hann var svo vel ættaður, sem
adir þeir, er komnir eru af Ragnari
loðbrók". Þetta datt mjer oft í hug er
jeg sá Stefán Ólafsson. Hann bar
svo glögg einkenni stórættaðs manns:
Mikill maður vexti, íturvaxinn og
djarflegur, og fyrirmannlegur í lát-
bragði. Svo kom hann mjer fyrir
sjónir fyrst er jeg sá hann, en síðar,
er jeg kyntist honum, virtist mjer
bann þó meiri á allan vöxt en mjer
bafði í fyrstu sýnst. Á þroskaárum
sínum var Stefán vel efnaður. Var
hann hinn mesti rausnarmaður og
sást lítt fyrir í þeim sökum, eyddist
bonum því meir fje en til safnað-
ist og var því fremur fjelítill síðari
hluta æfinnar. Hæfði það að sönnu
ekki vel svo stórlyndum manni, en
þó varð þess aldrei vart að hann bæri
sorgir um slíka hluti. Leit hann á
það sem smámuni og taldi sig hafa
verið lánsmann í öllu því, er nokkru
varðaði, og var það áreiðanlega rjett
á litið. En það lán hans var stærst,
að hann var svo vel giftur, sem menn
geta best verið. Stefán var áhuga-
mikill um opinber mál, og stóð ætíð
framarlega í fylkingu er deilt var um
landsmál. VgjM því, sem öðru, hrein-
skilinn og heill. Var það orð á hjer
á ísafirði, að hann væri mikill vin
samherja sinna, en óblíður sínum and-
skotum.
Eftir að Stefán fluttist hingað til
ísafjarðar gerðist hann kennari, kendi
fyrstu árin aðallega músik, því í
þeirri grein hafði hann notið ágætr-
' ar kenslu í æsku — var nemandi Sv.
Sveinbjörnson tónskálds. — Siðustu
árin kendi hann einnig börnum, og
var það mjög eftirsótt að koma börn-
um í skóla Stefáns Ólafssonar. Veit
jeg ekki hvorum hefur þótt meira fyr-
ir um fráfall hans: börnunum eða
foreldrum þeirra. Stefán var vinfast-
ur maður og raungóður. Hann var
gleðimaður mikill og kunni flestum
mönnum betur að vekja glaðværð og
halda henni við, því maðurinn var
fjölbreyttur að gáfurn og mentur vel.
Kona Stefáns lifir mann sinn 0g
sex börn þeirra: Guðrún, Ólafur, Jón,
Páll, Stefán og Margrjet.
ísfirðingur.
Norðan af nyrstu töngum
Eftir
Kristján Eggertsson frá Grjótnesi.
íslenska þjóðin hefur — eins og
raunar allar þjóðir nú á dögum —
þungan storm í fangið, þreyttan fót
og kaldan. Alt leikur á riðuskjálfi;
öllum megin syrtir að. — Það orkar
tvímælis, hvort áfram verður komist
og velli haldið í lífsbaráttunni, eða
fallast látið undan brekkunni.Til allr-
ar hamingju var íslenska þjóðin það
á veg komin, að henni er ekki algerð
glötun búin, þó til baka horfi um
srund, þótt ávalt sje það bagalegt, í
allri framsókn, að hopa á hæli. Hvað
veldur örðugleikunum? Mennirnir og
uáttúran? Evrópisku stórveldin stiga
djöfladans á bjargræðisvegum sjálfra
sin og smáþjóðanna. En náttúran
hamast og þrengir að á aðra hlið. Lít-
um til baka.
Stríðið hófst í byrjun ágúst 1914.
Vörur hækkuðu þegar í verði, og hef-
ur því haldið áfram síðan. Nú eru út-
lendar nauðsynjavörur orðnar fjór-
falt dýrari en þær voru fyrir stríðið,
og einstöku tegundir hafa jafnvel tí-
faldast að verði. Innlendar vörur hafa
ekki stigið í verði að sama skapi, og
þar af leiðir, að best mun að búa að
sínu, eftir því sem föng leyfa. Sumar-
ið 1916 kom út grein í Lögrjettu eftir
Guðm. á Sandi, og fjallar hún um
óhagstætt árferði tuttugustu aldarinn-
ar. Jeg þarf ekki að bæta um verkin
hans, en tek þar við, sem hann hætti.
Veturinn 1916—'17 var nokkuð snjó-
þungur, en gat þó ekki talist vondur.
Góan var veðurmild, en með einmán-
uði hófust kuldar og fannkoma, og
hjelst það tíðarfar lengst fram á sum-
ar; t. d. um kuldann, skal þess getið,
að í elleftu viku sumars var hjeluð
jörð eina nótt, og svo hafði verið
við og við að þeim tíma. Samt sem
áður varð spretta dágóð, og heyjaðist
vel framan af sumri. En fyrir miðjan
ágúst gekk til norðaustanáttar, og
hjeldust síðan kuldar og illviðrí fram
á haust. Hey hraktist, og varð úti til
stórra muna. Veturinn gekk í garð ,
annan okt., með þvílíku fannkyngi, !
að fje fenti í stórhópum hjer úti við,
sjó. Frost voru svo mikil, að aka
mátti yfir ár og vötn þremur vikum
fyrir vetur. Þetta tíðarfar hjelst, með j
spilliblotum við og við, fram að ára- !
mótum. — En þá tók út yfir. Árið
1918 byrjaði svo að segja — með
ódæma frasthörkum; klæddi alt
klakahjúpi, bæði sjó og land, svo að
hvergi sá skilgreiningu á; óf saman
í eina bendu úthaf og andnes, ár og
grundir, fell og daladrög. — Um
þorrakomu mildaðist tiðin nokkuð,
og færðist í það horf, sem venjulegt
er um hávetrarveðráttu hjer. Góan
var góð, en megnaði þó eigi að þíða
frerann til neinúa muna. — En sjór-
inn hafði brotið af sjer böndin, og
drundi við ströndina. Var á honum
vígamóður eftir fjörbrotin, leit helst
út fyrir það, að hann væri að láta í
Ijós fögnuð sinn yfir fengnum sigri,
þar sem hann hafði hrundið „íslands
forna fjanda“ af herðum sjer, eitt-
hvað norður í Dumbshaf. í heild
sinni var veturinn sá harðasti, sem
komið hefur síðan 1880—81, að eldri
manna sögn. — Sumarið gekk í garð
með einmuna veðurblíðu sem hjeltst
fram undir júnimán.Iok. Enþátókuvið
norðaustan úrsvalir stormar og níst-
ingskuldi nótt og dag. Veturinn hafði
skilið eftir menjar -hörku sinnar; tún
og harðvelli var helkalið. Alt spratt
illa. Svo byrjaði slátturinn. Veðráttan
var altaf stirð, kuldi og sólskinsleysi,
nema ein vika í ágúst byrjun, sem^
var sannkölluð sólarvika. Svo fjell
alt í samt lag aftur, en þó komu þerri-
clagar öðru hvoru, svo að hey náðust
stórskemdalitið lengi vel. — En laust
fyrir miðjan september tók af skar-
ið. Stormurinn þaut og þyrlaði með
sjer hverju þvi lauslegu, sem fyrir
varð. Hann ýfði yfirborð vatnanna,
og þeytti löðrinu á undan sjer ppp
á bakkana. Þar varð það að svelli.
Mýrarnar frusu og mosinn brotnaði
undan fótum manns, þegar gengið var
um þær. Hver sá, sem á votu engi
stóð daginn þann, hefur hlotið að
veita því eftirtekt, að orfið svellaði
í höndurn hans, þar sem deigla kom á
það. Kólgubakkinn yfir hafinu fet-
aði sig lengra og lengra upp á loft-
ið, færðist nær og nær. Svo dimdi að
öllum megin. Hríðin skall á. Dagarn-
ir næstu voru þessum líkir. Næsta
vika og þar næsta sigldu í sama kjöl-
íarið. Mönnum er það gjarnt, að nema
staðar við og við, og líta yfir farna
leið, ekki síst hafi eitthvað Jireytt
fótinn á göngunni. Einnig verður
mönnum það fyrir, að skyggja hönd
yfir auga og horfa fram, leitandi að
betri leiðum. Það er engum efa bund-
ið, að besta ráðið, til þess að stand-
ast brotsjóa styrjaldarinnar, er það,
að hafa mikinn búpening, og tryggar
afurðir af honum. — Góð sönnun
þess, að velmegun þjóðanna bygg-
ist æfinlega á framleiðslu og engu
öðru. Þess vegna eiga sem flestir að
vinna að henni. — En hjer togast
tvent á; öðrum rnegin þörf þess, að
hafa mikinn fjenað, en hinum meg-
in örðugleikarnir á því, að afla nægi-
legs fóðurs —• tryggja fyrir fellis-
hættunni. Margir hafa risið upp og
ritað um afnám horfellis, hrópað há-
stöfum um að gera þá þjóðarsvívirð-
ing landræka, og lagt á ráðin um það,
hvernig henni skyldi komið fyrir
kattarnef. —• Slíkt er góðra gjalda
vert, og sýnir hlýjan hug til lands
cg þjóðar — löngun þess, að gera
gagn. Jeg hef Iesjð nokkrar ritgerð-
ir þessa efnis og virðist mjer ráða-
leysið skína í gegnum öll ráðin, sem
þar eru fram borin. Jeg mun leitast
við að sanna það í fáurn orðum. —
Karl á Ljósavatni ritar um „hey-
forðabúr á hverri jörð“ (Tíminn 26.
tbl., II. árg.). Heldur hann, að ef
það fyrirkomulag næði fram að
ganga, þá muni „Fellir“ gamli land-
rækur verða. Jeg er honum samdóma
um það, að fellishættan minki mjög,
ef að hver bóndi hefur dálítinn forða '
um fram það, sem hann þarínast í
hörðum vetri, því það þykir sannað,
að enginn-sá þurfi að deyja úr hungri,
sem hefur nógan mat og matarlyst.
Hann tekur t. d. bónda úr nágrenni
sínu, sem hefur á fóðrum: 100 ær,
25 lömb, 4 hesta og 2 kýr. Hann vill,
að þessi bóndi leggi árlega fyrir rúm-
lega x6 vættir af heyi, í tiu ár, þá
nemur forðinn i66y2 bagga. — Ef
að bóndi þessi tekur til láns af forð1
anum, þá er hann skyldur til þess,
að borga það alt á næsta ári. Setj-
unx nú svo, að tíundi veturinn, frá
þvi að forðabúrið var stofnað, yrði
svo harður, að alt gæfist upp. Á eftir
honum kæmi grasleysissumar, líkt og
þetta síðastliðna.. Falli þannig, þá
bygg je8. bóndanum veitist það
erfitt, að borga alt lánið og hafa þó
góðan ásetning, nema þá því að eins,
að hann fækki fóðrunum til muna.
1 illaga frá Valtý Stefánssyni fer í
þá átt, að hver bóndi sje skyldaður
tii þess, að hafa það fóður á haust-
nóttum, handa hverri skepnu, sem
nægja mundi í hörðum vetri. Jeg sje
ekki, að hægt sje að fullnægja tillög-
um þessara manna, nema með því
eina móti, að skera af fóðrunurn,
þar til birgðir eru nógar. — Stefán
Stefánsson ritar um „grasbrest, felli
og fóðurbirgðafjelög", (Islendingur,
38. tbl., 4. árg.). Hann er dálítið víð-
sýnni en hinir, horfir ögn til beggja
handa. En honum fer þó líkt og þeirn
leiðsögumanni, sem fetar stórum
skrefum að áfangastað, stikar yfir gil
og grófir, en gætir þess minna, hvort
þeir, sem hann er að vísa veginn,
geti fylgt honum eftir, svo að þeir nái
sama náttstað og hann. Lítum yfir
niðurlagsorð hans: „1918 var ísland
viðurkent fullvalda konungsriki, og
þá var hafinn fjelagsskapur um land
alt í því skyni, að firrast algerlega
horfelli og er hann síðan algerlega úr
sögunni hjer á landi.“ Áður í grein-
inni talar hann um grasbrest, fóður-
bætisskort og að líkindum komi ekki
til mála, að kaupa útlendan fóður-
bæti. Hann vill láta bændur halda
sæmilegum bústofni, en vera þó ör-
tígga gegn felli, hvað sem á gangi,
þrátt fyrir fóðurbirðaskort. — Þetta
er meiri bjartsýni en jeg hef áður
þekt. —‘
•
Þessir menn, sem jeg hef nú nefnt,
eru ekki þeir einu, er láta mál þetta
til sín taka. Hrópin berast hvaðanæfa
að; hrópin urn það„ hvað búmanns-
viti margra sje áfátt. Að menn skuli
ekki sjá það, að hafa 40 ær, sem nægi-
legt fóður hafa, geti gefið meira af
sjer en 80 ær, sem kvaldar eru fram
við lítinn kost. Þetta getur nú verið.
En hver vill neita því, að 80 ær í
góðu lagi, gefa helmingi meira af
sjer en 40 ær, þó þær sjeu í góðu
higi líka? Og þess vegna er það
freistandi að tefla á tvær hættur.
Margur heiðursmaður setur upp
vandlætingasvip yfir þeirri heimsku
bændanna, að ætla ekki hverri skepnu
fóður til hins ítrasta. Undrast þá ein-
íeldni, að sjá ekki muninn á því, að
leggja kindina in að haustinu, og tá
fult verð fyrir, eða hinu, að drepa
bana úr hor með vordögunum, og
hafa þó kostað miklu til. Munurinn
er mikill, það er satt. En annar mun-
ur er mikill líka. Ef aö kindin lifir
gefur hún oftast nær af sjer mörg-
um sinnum hærri rentur, en verslan-
ir geta veitt. Nú í nokkur ár hef jeg
veitt því eftirtekt, hvað ærnar mín-
21- gefa árlega af sjer í hreinan ágóða.
Það leikur á ýmsu, sem eðlilegt er.
Þetta ár gaf versta raun, en þó varð
ágóðinn sem næst 50%. 1913 og 1915
voru bestu árin, þá gáfu þær rúm-
lega 100%.
Jeg gat þess í upphafi, að nú væru
erfiðir tímar. Flestir bændur eru of
fiárfáir til að standast dýrtíðina, og
eina úrræðið til þess, að ekki reiði
alveg um þvert bak, er það að halda
í bústofninn, eftir því sem framast
er unt. Margir bændur eru Jiannig
settir, að ef bústofn þeirra rýrnar að
nokkrum mun, frá því, sem nú er,
hvort heldur fyrir það að þeir drepi
hann niður á blóðvelli, eða felli úr
hor, þá er framtíð þeirra, sem bænda,
eyðilögð. — Og þó að fóðurbirgðir
sjeu nú í minna lagi, og „Norðri"
hafi kaldlyndur verið og ekkert út-
lit sje til þess, að skap hans rnuni
ljettast um sinn, þá get jeg engan
áfelt fyrir það, þó hann setji dálítið
djarflega á sig, leggi á „tæpasta vað-
ið“, til þess að bjarga sjer og sínum
frá fátækt 0g eymd í framtíðinni. —
Hver vilf kasta fyrsta steininum?
Þið Eggertar 0g Guðmundar og aðr-
ir góðir menn, sem hugsið um lands-
ins gagn og nauðsynjar. Það eru eng-
in huggunarorð í eyru bændanna,
skipanir um að skera af fóðrum, ein-
mitt þegar mest á ríður að halda
siofninum, svo þeir geti verið sjálf-
bjarga og búið að sínu, ef á þarf
að halda ; þvt nú er hjer ekki sú gnótt
fanga, sem á landnámstíð, á afla-
brögðin er ekki treystandi, ef í harð-
bakka slær.
Og íslendingar eru komrtir á þenna
dag, af Jtvxj að þeir liafa oft og tíð-
urn lagt á „tæpasta vaðið“ og venju-
lega tlotið yfir um. Annars mundi
„þjóðarsálin" fyrir löngu fallin í val-
inn, — komin undir „græna torfu“.
Líklega verður mjer brugðið um það,
að jeg vilji halda hlífiskildi yfir
hordauðanum. Látum hvern segja
sent hann lystir. — En tilgangur
minn með þessum línum er sá, að
sýna fram á það, að leita verður
fleiri leiða en enn heíur gert ver-
ið, til þess að hordauðinn verði land-
rækur, því að jeg tel það enga leið
að drepa af fóðrum, þegar of fátt
er fyrir. — Við erum of fátækir til
þess. Það er fellir líka. En jeg vil ekki
kaupa það dýrum dómum af „Felli“
gamla, að snáfa hjeðan, jeg hef meiri
skömm á honum en svo. Og þeir, sem
hyggja á, að koma honum fyrir nú
þegar, án Jiess að skarð verði í vör
Skíða að loknu verki, þeim skjátlast
aigerlega. Þeir munu sanna það, að
hann rís Upp við dogg og glottir,
meðan þeir kyrja líksönginn.
Við þurfum að læra betur. Við er-
um á valdi Fellis enn sem komið
er. Því er miður. Þess vegna meg-
um við engan áfella fyrir það, þó
hann hætti sjer mikið, bindi sjer
stundum þyngri bagga en hann fær
borið. Hann reynir Jió að bjargast.
Það á ekki við, aö standa hnípinn í
skúmaskotumoghreyta þaðan ónoturn
að þeim vegfaranda, sem orðið hefur
fótaskortur, og slett sig út. Slíkt væri
að leggjast á byrðina. Það hlýðir
betur, að kveða vísuna hans Jóns Ó-
lafsonar, þessa:
Við skulum ei æðrast þótt inn komi
sjór
og endur og sinn gefi’ á bátinn.
En halda sitt strik, vera í hættunni
stór
og horfa ekki um öxl, það er mát-
inn.
Heill sje hverjum þeim, sem hvet-
ur til drengskapar og dáða, gengur
á undan með ljós í hendi og lokkar
aðra til fylgdar sjer. Vinnur að því,
að fá alla þá, — sem hafa hendurn-
ar djúpt niðri i vösunum, eða erm-
arnar langt yfir fingur frarn, — til
að lyfta höndunum, brjóta upp erm-
arnar og rita á skjöld sinn: „Störf-
um að ræktun lýðs og lands, þá höf-
um við sigur um síðir.“
Fjelagsprentsmiðjan