Eimreiðin - 01.01.1898, Blaðsíða 43

43
Þær brýndu ábyrgðartilfinningu hinna göfuglyndari manna; verk-
mannahreyfingin, kvennfrelsishreyfingin og friðarmálefnið fengu
stoð í þeim, og listir og bókmenntir ný viðfangsefni. En sið-
gæðastarfseniin bjóst smátt og smátt til snarprar mótspyrnu gegn
öfgum þessara hreyfinga, sem drógu enn meiri öfgar eptir sjer.
Því verður sem sje ekki neitað; að í sambandi við hið annað
gat hinn takmarkalausi einræningsháttur þessarar stefnu (sem Hen-
rik Ibsen reyndi seinna einnig að veita andvægi) af sjer ódæma
ruddaskap stjórnleysisins, munaðarvímu hjá æskulýðnum, vantraust
hnignunarandans á frjálsræði og starfsemi og flótta frá virkileika
og vísindum inn í trúargrufl dulspekinnar; ennfremur fæddi þessi
stefna af sjer »ofurmennið« hans Nietzsche, og hið hálfgeggjaða
glamur um hið mikilfenglega, sem nú veldur fleiri óþægindum en
að gera mönnum hlustarverk.
Jeg gæti sýnt fram á vesaldóm þann í norsku menntalífi, sem
upphaflega fjekk gremju Ibsens og annara vopn í hendur. Jeg
gæti lýst því, hve sokknir menn vcru niður í foræði miðlungs-
skapar og siðvenja; jeg gæti lýst hræsninni, þurpurkuskapnum,
dómsýkinni og hugleysinu í litlu þjóðfjelagi, þar sem engin hreyf-
ing átti sjer stað. En alls þessa má geta sjer til af ritum 'hans.
Jeg vil því heldur fara nokkrum'orðum um listina í þeim.
Í>ví þegar allir boðar og andboðar ólgusjávarins hafa yfir oss
gengið, og vjer sjálfir höfum fylgzt með, — þá heldur þó listin í
flestum ritum Ibsens þeirn uppi meðal þess, sem telja má framúr-
skarandi. Meginþróttur hennar er fólginn í þvi, hve snildarlega
viðtali manna er fyrirkomið og hve vel það er undirbúið með
löngum aðdraganda i geðslaginu og viðburðunum, í umhverfi og
veðurfari; öllu er hagað í samræmi við það. Viðtalið ris sem
geislandi stafur, og brestur svo, um leið og það verpur frá sjer
litbjarma frumhugsunarinnar i leikritinu. Mjer þætti gaman að
vita, hvaða skáld í öllum bókmenntum heimsins hefur jafnazt við
hann í þessu. Hvaða skáld hefur með öllum þeim tökum, sem
leikritaskáldið á ráð á, beint athyglinni svo eindregið að því, sem
sagt er. Þar er ekkert til ónýtis, engu orði ofaukið í öllu leikritinu;
allt miðar að hinu sama. Þó aðrir kunni að hafa náð sama hag-
leiksþroska í bláberri búningsiþrótt, þá hefur hann einn náð hon-
um og beitt í hinni erfiðu þjónustu andans.
Listsnilli hans verður að teljast að meiri, er vjer gætum þess,
að mörg þau efni, sem hann hefur vaiið sjer til meðferðar, eru