Eimreiðin - 01.05.1903, Blaðsíða 43

123
eins ósnortnir at söng og hljóöfæraslætti eins og tónfræöingar (tón-
fræðislega mentaðir menn, þar á meðal tónskáld), og á enga hefir
hann eins sterk áhrif eins og á villiþjóðir. Pað er þó varla ráð
fyrir því gerandi, að þær standi söngfræðingum framar ( þessum
efnum. Og hvernig er sálarástandi mannsins háttað, þegar hann
er hrifinn? Þá eru tilfinningarnar búnar að ná yfirtökum á skyn-
semi og dómgreind og það stundum svo, að það er eins og
þeim (skynsemi og dómgreind) sé blásið á burt í bili. Pví hrifn-
ari sem maðurinn er, þvf óskynsamari og dómgreindarminni er
hann í þann svipinn.
■Einn tónn, einn-samhljómur getur undir vissum kringumstæð-
um komið sorgar- eða gleðiblæ á hug manns, hvort sem tónninn
er ljótur eða fagur. En þessi áhrif eru ekki á annan veg en allir
hlutir geta haft. Ef svo ber, undir, má vera, að þejr veki hjá
oss endurminningar og hugsjónir, og hafi á þann hátt, óbeinar
verkanir á tilfinningarnar. Áhrif eins tóns geta að vísu verið
þægileg eða óþægileg, en þáu eru svo svipul, að þau hafa enga
eða að minsta kosti; mjög litla breytingu á hug eða skap manns
í för með sér. Oðru máli er að gegna um tóna- og samhljóma-
sambönd. Verkanir þeirra eru að miklum mun meiri og varan-
legri. IJau geta vakið, örvað og jafnvel breytt lundarfarinu. Deyfð
og tómlæti getur orðið að hugsun og hugsjón, ,lífi, sprg eða gleði,
sorgin ýfst og gleðin orðið dýpri og innilegri, og loks geta fagrir
hljómar mýkt hrygð og jafnvel breytt henni í sældarástand. Pað
er þessi eiginleiki tónlistarinnar, þessi tök hennar á skaplyndinu,
sem fjöldinn festir sérstaklega, hugann -við. Hann vaggar sér í
sælum eða sorglegum1 draumum, en gerir sér litla eða óljósa grein
fyrir sambandi og samræmi tónanna, sjálfri listfegurðinni. Hann
hefir í rauninni aðeins hugboð um hana. Hann verður fýrir á-
hrifum hljóms og hljóðfalls, jafnframt því sem fegurðin, samhengið
og samræmið vekur aðdáun hans,,á sjálfu sér og á mannsandan-
um, sem myndaði það og yfirvant) þá erfiðleika, er höfundi lista-
verksins mættu, jafnvel þó að honuro séu þeir ekki fullkomlega
ljósir.
Að því er tónfræðislega mentaðan mann snertir,, þá, verka
tónljóð á hann nokkuð á annan veg. Hann spyr. ekki að því,
hvort á lagi sé sorgar- eða gleðiblær, heldur hvort það sé vel
eða illa gert, frá sjónarmiði listamannsins skoðað. Honum sár-
leiðist ómerkilegt fjörlag eftir einhvern skussa, en fyllist einlægri