Vísir - 22.05.1962, Blaðsíða 13

'I i l "> I
Þriðju^un ,2fi. ratfí) 1962.
i i i r
yisiR
13

Aðalfundur veitingumunna
BÆKUR OG HOFUNDAR
r r
\\
Þjóðsögur Torfhildar Hólm
ÁHUGINN fyrir þjóðsögum er
enn gríðarmikill hér á landi,
já miklu meiri en í nokkru öðru
landi, sem ég þekki til e.t.v að
Færeyjum einum undanskildum.
Og það er sama þótt þjóðin eign
ist skáldsagnahöfunda og leik-
ritaskáld, — áhugi manna og
ást á þjóðsögunum fer síður en
svo dvínandi. Sést þetta bezt á
hinni nýju útgáfu á þjóðsögum
Jóns Árnasonar, sem er stór-
virki og ýmsum endurútgáfum
svo sem á „Ömmu“ á sl. ári og
væntanlegri endurútgáfu á Grá-
skinnu í ár.
Áhrif þjóðsagnanna eru sterk
og holl. Þær lífga landið fyrir
okkur og gefa sögu þjóðarinnar
hold og blóð. íslendingur ferð-
ast með öðrum hætti um land
sitt en útlendingar. Úr hverjum
dal og hverju fjalli kalla sagna-
minningarnar til hans. Margt af
þessu er að vísu kallað hjá-
trú og hindurvitni svo sem
tröllasögurnar. En jafnvel þær
verða einkennilega raunveruleg-
ar fyrir okkur, þegar við stönd
um við einhvern dranginn, þar
sem tröll dagaði uppi og varð
að steini.
Þjóðsögurnar eru eins konar
bókmenntaleg móðurmjólk okk-
ar. Nær allur íslenzkúr skáld-
skapur leiðir rætur sínar þrátt
fyrir erlend áhrif, niður í jarð-
veg þeirra og fær ella vart
hljómgrunn meðal þjóðarinnar.
TVf’ENN kynnu nú að ætla að i
þeim miklu þjóðsagnaútgáf
um sem byggjast á þjóðsagna-
söfnun síðustu aldar væri sá ak-
ur uppskorinn og fáu við þáð
að bæta.
En þá gerðist það á sl. ári að
Landsbókasafninu voru afhent
handrit sem Torfhildur Hólm
skáldkona lét eftir sig og geymd
hafa verið síðan hún lézt í
spænsku veikinni 1918. í þess-
um handritum eru bréf og dag-
bókarbrot er varpa ljósi á líf
þessa fyrsta íslenzka kvenrithöf
undar, en auk þess þjóðsagna-
syrpur, sem hún safnaði mest
fyrir árslok 1878 er hún var um
þrítugt, eða áður en hún hóf
skáldsagnaritun sína.
Það ;.iá sjá hvílíkur fengur
Finni Sigmundssyni Landsbóka-
verði hefur þótt að þegsum
syrpum, - að varla er liðið
ár frá því rifnið fékk þær og
þangað til hann hefur gefið þær
út í veglegri útgáfu sem marz-
bók Almenna bókafélagsins.
T FORMÁLA slnum fyrir bók-
inni segir Finnur að þessi
handrit Torfhildar séu heídur
ókræsileg á að líta, flestar sög-
urnar í uppkasti og ekki vand-
að til frágangs. Sumstaðar eru
þær hripaðar í flýti með blý-
anti. Þó er orðfæri og stíl Torf-
hildar haldið í útgáfunni, en á
fáeinum stöðum vikið við orða-
-gi, þar sem bersýnilegt þótti
að hripað væri upp fyrst og
fremst sér til minnis.
Þessi afsökun útgefandans er
óþörf, því að stíllinn á sögunum
verður ekki gagnrýndur, svo
Torfhildur Hólm
ramm-íslenzkur, léttur og liðug
ur sem hann er, Njóta kostir
beinnar frásagnar og sagna-
mennsku sín mjög vel í honum.
Er það e. t. v. hin gamla saga,
að þjóðsögur taka ekki framför-
um á því að vera færðar í
skrifstíl. Er það einmitt kostur
á þessum sögum, að Torfhildur
hefur ekki skrifað þær upp að
nýju, heldur tekið þær eins og
beint af tungu sögumanna
sinna.
í bókinni eru um 250 sagnir.
Þær falla allar undir þá tegund
þjóðsagna sem mætti kallast
sannfræðilegar, þ.e. sneytt er
hjá ævintýrum, en athyglinni
beint að sannfræðilegum við-
burðasögum og ýmsum fyrir-
bærum á takmörkum þess skil-
vitlega sem eru oft flokkuð und-
ir hjátrú, en margir og þar á
meðal safnarinn sjálfur leggja
trú á svo sem draugasögur,
drauma og fyrirboða.
TjAÐ er annars fróðlegt að
* virða fyrir sér hin ólíku við-
horf manna til slíkra dulrænna
sagna. Draugasögurnar eru einn
meginþáttur í safni Jóns Árna-
sonar. Þó finnur maður það
glöggt að hann hefur ekki verið
trúaður á slík hindurvitni, en
safnar þessu saman sem merki-
legum einkennum þjóðtrúarinn-
ar. —
Viðhorf Torfhildar Hólm er
allt annað. Allstaðar skín í gegn
trú hennar á sannfræðilegt gildi
þeirra og hún færir mörg vitni
að slíkri dulrænni reynslu m.
a. getur hún eins atviks sem
kom fyrir hana sjálfa, þar sem
rödd kallar á hana.
Það gefur þessu safniTorfhiId
ar sérstakt gildi að hún hefur
fejálf frumskrásett og eru hér
ótrúlega margar sögur, sem ég
hef hvergi séð annars staðar og
enn aðrar sem ég hef að vísu
séð annars staðar, en tekið er
öðruvísi á efninu og eitthvað
nýtt sem kemur fram í því. Er
merkilegt að Ólafur Davíðsson
skyldi ekki hafa krækt í sumar
þessara sagna er gerast á því
svæði er hann sveima^Si mest
um.
A NNARS eru sögurnar margs
konar og mjög misjafnar
eins og alltaf er í þjóðsagna-
söfnum, enda er það mjög teygj
anlegt, hvaða kröfur á að gera
til þjóðsagna. Fáar sagnanna
hafa þó nógu mikla reisn til að
komast í fremstu röð íslenzkra
þjóðsagna og hins vegar eru
margar, einkum þær sem fjalla
um feigðarboða, sem eru ekki
annað en vottorð, ein eða tvær
setningar um að menn hafi séð
eða heyrt eitthvað og að litlu
síðar hafi einhver maður dáið.
Dæmi um þetta er t.d. saga um
að hænsni hafi drepizt er vegg-
ur hrundi yfir þau og lýkur
sögunni á þessa leið: „Þetta tók
fólkið sem fyrirboða þess, að
Fjeldsted væri feigur“. Er les-
andinn jafnnær eftir þann
hænsnadauða.
En meginhluti bókarinnar er
þó skemmtilegar frásagnir sem
vekja áhuga manns. Þeim er
ekkert skipað niður eftir efni en
fjalla um hin margvíslegustu at-
vik, átakanlega atburði, deilur
og undarleg örlög, svo sem horn
firzka sagan um barnsmóður
Brynjólfs biskups, sagan um
líkneski Ólafs konungs á Kálfa-
fellsstað, sagan um Jón biskup
Vídalín er hann lét Björn á
Burstafelli skríða fyrir sér, sag-
an um Sólheimadrauginn, sag-
an „Lengi má illt versna“ um
hinn hataða embættismann og
hrífandi er sagan um markaða
hvalinn.tvæ. sögur umHallgrím
Pétursson m.a. ein þar sem
hann messaði á þýzku, saga um
Bólu-Hjálmar og álfkonuna hjá
Krossum, saga um draugahest-
inn í Hálfdánartungum skráðeft
ir sjónarvctti, Magnúsi Skag-
firðingi, en talsvert frábrugðin
og ekki eins sterk og sögur um
sama efni hjá Ólafi Davíðssyni.
Svona mætti lengi telja óg inn-
an um þessar sterkari sögur um
drauga og ættarfylgjur kemur
svo urmull af gamansögum m.
a. um einkennileg tilsvör. Svona
Aðalfundur Sambands veitinga-
[ og gistihúsaeigenda var haldinn
lað Hótel Borg 27. apríl s.l. og var
| fundurinn fjölsóttur.
Formaður sambandsins Luðvig
' Hjálmtýsson flutti skýrslu stjórn-
‘arinnar og skýrði þar frá hinu
| markverðasta, sem stjórnin og
| skrifstofa S.V.G. lét til sín taka á
[ liðnu kjörtímabili.
Skýrði formaðurinn m.a. frá þv£,
|að nýir meðlimir hafi bætzt við á
| árinu og að félagatalan hafi stöð-
[ugt verið að aukast, sérstaklega
’seinustu 4 árin.
Á starfsárinu var lögð mikil
i vinna í samningsgerðir vegna
[ samninga við þau félög, sem Sam-
‘band veitinga- og gistihúsaeigenda
| hefur samninga við, en þau eru
| Félag framreiðslumanna, Félag
, matreiðslumanna og Félag starfs-
7 fólks í veitingahúsum (ófaglært
)starfsfólk).
Öll fyrrgremd stéttarfélög fengu
[kjarabætur bæði með hækkun á
' kaupi og auknum hlunnindum á
)s.l. sumri.
Á milli Sambands veitinga- og
[ gistihúsaeigenda og Félags ís-
I lenzkra hljómlistarmanna hefur
)aldrei verið i gildi bindandi kjara-
, samningur, en eftir því hefur F.Í.H.
leitað seinustu árin.
Hljómlistarnotendur innan SVG
) samþykktu á s.I. ári að gera samn-
| ing við FÍH gegn vissum skilyrð-
, um.
Á grundvelli greindrar samþykkt
iar var gengið til samninga við
k FÍH og var fyrsti kjarasamningur
I SVG við FIH undirritaður 19, febr.
7 s.l.
Lög um veitinga- og gistihúsa-
)rekstur eru orðin gömul eða frá
lárinu 1926.
Árið 1957 kom fram á Alþingi
Istjórnarfrumvarp um veitingasölu
)og gistihúsahald. Þáverandi stjórn
l SVG taldi þetta frumvarp að ýmsu
[leyti stórgailað, en við samningu
) þess hafði ekki verið haft samráð
)við SVG né fulltrúa þess.
SVG skoraði á Alþingi að sam-
»þykkja ekki þetta frumvarp, en
[setja að nýju nefnd í málið, þar
Isem SVG ætti a.m.k. 1 fulltrúa.
Fyrrgreint frumvarp var fellt á
ívorþinginu 1958, en núverandi
r samgöngumálaráðherra skipaði á
)s.l. ári nefnd með hinum hæfustu
mætti Iengi telja, en í heild er
bókin í tölu betri þjóðsagna-
safna.
TC'INNUR Sigmundsson skrifar
sem fyrr segir formála að
bókinni, þar sem hann gerir
grein fyrir ævi Torfhildar skáld-
konu og notast þar í fyrsta
skipti við ýmsar upplýsingar úr
þeim handritum sem komu nú
fram í dagsljósið. Formálinn er
efnismikill en fremur snubbótt-
ur enda verið að þjappa sam-
an miklu efni á fáar blaðsíður.
Þetta æviágrip sýnir glöggt hve
mikla erfiðleika Torfhildur
Hólm átti við að stríða, er hún
gerðist fyrst fslenzkra kvenna
rithöfundur. Má af því ætla að
hún hafi ekki talið vænlegt eftir
margföld vonbrigði að bjóða
þjóðsagnasyrpur slnar til útgáfu
og því hafi þær legið svo lengi
og rykfallið. En nú eru tímarn-
ir breyttir þegar Almenna bóka-
félagið sýnir henni þann sóma
að gera þetta rit hennar að mán
aðarbók sinni. .
Þorsteinn Thorarensen.
mönnum, þar sem SVG átti m.a.
fulltrúa, til að semja drög að nýju
frumvarpi og hefur nú nefndin
lokið störfum og verður frum-
varpið væntanlega. lagt fyrir næsta
Alþingi.
Á aðalfundinum voru auk fram-
anritaðra mála rædd ýmis önnur
hagsmunamál sambandsins, sem
of langt yrði að rekja ítarlega hér,
svo sem brot á veitinga- og gisti-
húsalöggjöfinni, verðlagsmál, og
erlent samstarf, en í því sambandi
má geta þess, að ársfundur Nord-
isk Hotel og Restaurantforbund
var haldinn £ Reykjavfk á s.I.
sumri og stjórnaði formaður SVG
Luðvig Hjálmtýsson þeim fundi.
Jón Magnússon framkv.stj. SVG
las upp endurskoðaða reikninga
sambandsins og skýrði þá eftir
þörfum.
í stjórn sambandsins á komandi
kjörtfmabili voru kosnir formaður
Luðvig Hjálmtýsson framkv.stj.,
meðstjórnendur Þorvaldur Guð-
mundsson forstj., Pétur Daníelsson
hótelstjóri, og Sigursæll Magnús-
son framkv.stj.
í varastjórn voru kjörnir Halldór
Gröndal og Ragnar Guðlaugsson,
en endurskoðendur þeir Axel
Magnússon og Sigurgeir Jónasson.
Skrifstofa SVG er f Tryggvagötu
8, en þangað geta félagsmenn leit-
að með sfn margvíslegu vandamál
svo og áhugamál. . .
__________
Í2 mílur -
Framh. af 8. síðu.
„Hinar þjóðirnar,“ segir stjórn-
málafréttaritarinn, „hafa aldrei
hikað við að knýja fram að færð
væru út mörkin hjá þeim - þeim
til hagsbóta, „á kostnað“ brezkra
fiskimanna.
Með því að færa út fiskveiði-
mörkin, segir hann ennfremur
getur ríkisstjórn Iyft talsvert und-
ir með fiskimönnum, sem stunda
veiðar á heimamiðum.
Á Skotlandi er helmingur aflans
lagður á land af fiskimönnum, sem
stunda róðra úr landi, og eiga þeir
í harðri samkeppni við erlenda
fiskimenn, sem stunda veiðar rétt
fyrir utan þriggja mílna mörkin.
Stjórnmálafréttaritarinn endur-
tekur, að á undangengnum árum
hafi verið reynt að ná alþjóða-
samkomulagi um fiskveiðaréttindi,
en flestar neitað samvinnu. Þá seg-
ir hann, að lokainnganga í Efna-
hagsbandalag Evrópu kunni að
hafa áhrif á lokaákvörðun í mál-
inu, þar sem sammarkaðsþjóðirnar
séu bundnar við sameiginlega
stefnu í fiskveiðimálum.
Loks segir hann, að engin áform
séu á döfinni um að færa út land-
helgismörkin (territorial waters) i
12 mílur, en að því er erlenda
fiskimenn varðar hefur útfærsla
fiskveiðimarkanna sömu áhrif.
Sjálfstæðisfélag -
Framh. at 4. síðu.
Þorkell Gunnarsson, bóndi, frú
Inga Kristjánsdóttir og frú Björk
Guðlaugsdóttir. Þá voru kjörnir
endurskoðendur Tómas Öskarsson,
skrifstofumaður og Guðmundur
Runólfsson, skipstjóri. Ennfrem-
ur fór fram kosning fulltrúa í
fulltrúaráð Sjálfstæðisfélaganna í
Snæfellsnes- og Hnappadalssýslu
og kjördæmisráð Sjálfstæðis-
flokksins í Vesturlandskjördæmi.
Síðan tóku til máls Sigurður Ág-
ústsson, alþingismaður, og Halldór
Finnsson, oddviti, og hvöttu til
öflugs starfs f hinu nýja félagi.