Vísir - 28.05.1963, Blaðsíða 9

'V1SIR ýT Þriðjudagur 28. maí 15)63.
9
Úfinn sjór við Reykjanes.
☆
Það var f fyrstu ferð Ferða-
skrifstofu ríkisins suður á Hafn-
arbjarg að ég ákvað að fara
með ef þess yrði kostur. Það
var sunnudaginn 19. maí.
Ég hafði í rauninni tebið á-
kvörðun um það daginn áður
að fara annað hvort allt annað
eða fara ekki neitt Og auðvitað
stendur maður ekki við neinar
ákvarðanir eða fyrirætlanir,
verður bara eins og rekald sem
berst undan veðri og vindum
og — tilviljunum. Ég var a. m.
k. kominn inn í bíl niður í
Lækjargötu kl. 1.30 e. h. og
fyrirheitna iandið var syðsti
hluti Reykjanesskagans.
Hinn ágæti fararstjóri 1 þess-
um „Suðurlands“-ferðum Ferða
skrifstofunnar, Björn Þorsteins-
son, var raunar búinn að segja
mér að það svaraði fyllilega
kostnaði að skoða þetta svæði
ennþá einu sinni. Því enda
þótt það sé svart og gróður-
snautt, á líka gróðurleysið slna
fegurð — sinn sjarma. Auk
þess er Reykjanesið undarlega
sögurík byggð. Það er ekki
sfzt vegna slysfaranna sem
hafa orðið þar unnvörpum um
allar aldir og ferlegs drauga-
gangs, sem virðist bein afleið-
ing af slysförunum. Ég hygg
að Reykjanesið búi yfir meiri
auðlind af draugum en nokkur
annar jafnstór blettur f heim-
ugur orða Jóns Trausta þar sem
hann fullyrðir að Reykjanesið
sé eyðilegasti og ömurlegasti
útskaginn á íslandi, allur
brunninn og blásinn, eintóm
regin öræfi fram á yztu odda
frá ströndum til stranda, ljótur,
úfinn og illilegur eins og guð
hafi skapað hann I bræði sinni.
Þannig fórust skáldinu orð.
Hins vegar hafa þorskar megin-
dálæti á Reykjanesi þvf að ó-
víða voru til betri fiskimið, en
einmitt umhverfis það.
Svo heldur bíllinn af stað.
Björn sagnfræðingur Þorsteins-
son er tekinn til að þylja alls
konar fróðleik og hann ekur
mannskapnum upp á Ga'rðaholt
á Álftanesi þar sem sést yfir
megnið af allri byggð á íslandi.
Með öðrum orðum: Af þessu
lágkúrulega holti sést yfir land
sem líklega 3/5 hlutar íslenzku
þjóðarinnar byggir í dag. Já,
það er undarlega mikið að sjá
af holtinu því.
Hafnarfjörður, Hvaleyrarholt,
Kapelluhraun og Straumar
taka næst við. Gróðurinn
er horfinn nema örlítlir
grænir blettir kringum upp-
sprettutjarnirnar í Straumum.
Allt annað er úfið hraun, svart,
eyðilegt — en fallegt ef maður
aðeins kann að sjá fegurðina
í þvf.
Og hér hafa líka sögur gerzt.
Hvar hafa menn ekki orðið úti
með válegum hætti? Eða verið
drepnir í einhverjum tilgangi,
illum eða góðum eftir atvikum.
1 Kapelluhrauni var einum af
umboðsmönnum kóngs veitt
Þar hafa líka menn verið drepn-
ir. Það voru þeir Jón á
Kirkjubóli og Hallur f Sand-
hólakoti. Þeir voru teknir af
lífi á kaupstefnu í Straumi, og
höfuðin fest á stangir en bol-
irnir á hjól og slitnir sundur.
Sakirnar á hendur þessum
fyrir utan ströndina eru gull-
kista. En sjóslysin sem þar
hafa orðið á meðan róið var til
fiskjar á árabátum eru líka
mörg. Þetta hefur mótað skap-
gerð íbúanna, skapað þeim á-
kveðna festu, en Iíka stundum
óbilgirni og þvermóðsku. Gott
dauðir. Hinir höfðu fleiri eða
færri hlotið áverka, sumir
mikla. Það undarlega skeði
ennfremur að föt höfðu tætzt
utan af þeim þannig, að menn-
irnir voru að mestu naktir þeg-
ar þeir komust til meðvitundar.
Sá þeirra, sem versta útreið
REYKJANES SKOÐAÐ
inum. Og heimsmet láta aldrei
að sér hæða.
Sem strákur hafði ég fengið
illan bifur á Reykjanesinu. Ég
hafði alltaf heyrt því líkt við
tunglið og enda þótt mér hafi
alltaf þótt tunglið hið skemmti-
legasta fyrirbæri hafði ég á til-
finningunni að samanburðurinn
væri niðrandi fyrir Reykjanes-
ið. Svo var ég auk þess minn-
fyrirsát og hann drepinn. Hann
var síðar dysjaður hjá kapell-
unni í Kapelluhrauni. Rústir
hennar standa enn, en hún
var hlaðin úr hraungrýti á
áþekkan hátt og fjárborgir voru
hlaðnar. Mætti segja mér að
hún væri eina kapellan á jarð-
arkringlunni sem þannig var
gerð.
Og svo eru það Straumarnir.
tveim umkomulausu mönnum
voru þær að þeir höfðu ekki ráð
izt á Norðlendinga þegar þeir
rifu hús á Kristjáni skrifara
árið eftir aftöku Jóns Arasonar.
Eftir nokkurn akstur gegnum
úfið hraun rennir bíllinn fram
hjá Vatnsleysunum Stóru- og
Minni Vatnsleysu. Þaðan eru
Auðunssynir, togarasjómenn og
aflakóngar upprunnir, svo til
fæddir á sjónum. Nú er þar
hænsna-, anda- og svínabú —
stærsta svfnabú sem til er á
Norðurlöndum segir einhver I
bílnum, líklega fararstjórinn.
Og auðvitað var merkilegur
heimilisdraugur á Stóru-Vatns-
leysu á öldinni sem leið. Hvern-
ig á annað að hafa skeð?
Það er auk þess vitað með
hvaða hætti sá draugur varð til.
Hann varð til árið 1850. Þá
gróf bóndinn -á Stóru-Vatns-
leysu fyrir kjallara að nýjum
bæ. 1 greftrinum var komið
niður á mannabein og þá vildu
sumir hætta að grafa og láta
grafa á öðrum stað. Það vildi
Vatnsleysubóndi ekki, og hann
byggði bæ sinn á þeim stað
þar sem mannabeinin fundust.
Fljótlega tók samt að bera á
reimleikum, alls konar sýnum,
undarlegum hljóðum og hurða-
skellum á nóttum. Óhugnanleg-
ast var þó þegar menn þreifuðu
á ísköldum mannslíkum fyrir
ofan sig í rúmunum þegar þeir
vöknuðu af værum blundi.
Sjálfur tók bóndi ókennilega
sótt og batnaði ekki fyrr en
hann flutti sig burt úr bænum.
Á allri Vatnsleysuströnd búa
sægarpar og hetjur. Fiskimiðin
dæmi um það er þegar Torfi Er-
lendsson sýslumaður einn fyrir-
manna þeirra Suðurnesjamanna
neitaði að borga sekt sína til
kóngs eftir að hafa kallað ná-
granna sinn skálk og skelmi,
hórujagara og sakramentisþjóf.
En Torfi kunni ekki að lúta og
fór svo að hann var dæmdur
ærulaus fyrir og til missis
valds og embættis.
Á Vatnsleysuströnd hafa
menn orðið fyrir mesta og
versta reiðarslagi í þess orðs
eiginlegustu merkingu, sem
blátt áfram dæmi eru um í sögu
lands og þjóðar. Sá válegi at-
Fyrrí grein
burður skeði á Auðnum árið
1865 en Auðnar eru um það bil
á miðri Vatnsleysuströnd.
Það var þann 16. marz þá
um veturinn að níu manns
komu á báti og lentu hjá Auðn-
um. Höfðu bátverjar fengið
hrakviðri og útsynningsélja-
garra allsvæsnan, þannig að
þeir treystust ekki til að halda
ferð sinni áfram og tóku þess
vegna land hjá Auðnum. Or
vörinni gengu þeir heim til bæj-
ar og stóðu undir húsgafli á
bæjarhlaðinu þegar eldingu
laust skyndilega niður í húsið
að baki þeim. Mennirnir ruku
allir um koll rétt eins og þeir
væru skotinr og féllu jafnframt
í öngvit. Tveir mannanna rökn-
uðu ekki við aftur. Þeir voru
hlaut af þeim sem lifðu var
gersamlega klæðflettur um all-
an neðri hluta líkamans, eða
uppfyrir mjaðmir. Hann hlaut
mikla áverka og lá lengi í sár-
um, en um það leyti sem sár
hans voru að mestu gróin fékk
maðurinn blóðspýju og dó af
völdum hennar. Læknar sögðu
að eldingin muni hafa lostið
hann innvortis og orsakað
dauða hans.
Fólk, sem var inni í húsinu
þegar eldingunni laust niður,
sakaði ekki. Hins vegar taldi
það sig hafa fundið eins og til
þungra högga á hendur eða
fætur, í andlit eða fyrir brjóst.
Rúður þeyttust úr gluggum og
allt lauslegt færðist til á gólfi.
Húsgaflinn rifnaði að endilöngu
frá burst og niður að gólfi og
fjalir tókust á loft og færðust
40—50 faðma úr stað. Hurðir
sprungu sundur eða þá að
dyraumbúnaður rifnaði alger-
lega frá. Fyrst á eftir huldist
allt mekki eða daunillri reykj-
arsvælu svo fólk lá við köfn-
un.
Framundan er mesta drauga-
bæli á öllum Suðurnesjum og
sennilega veraldar allrar. Ef
Stapadraugar hefðu séð fram-
vindu iífsins fram í tímann
myndu þeir vafalaust hafa
stofnað stéttarfélag og haft
verkaskiptingu sín í millum.
Hvernig á þvi stendur að
þarna er meir um drauga en
annars staðar er ekki gott að
segja en vafalaust er þó hægt að
rekja tilveru þeirra til slysa
eins og svo víða annars staðar.
Framh. á bls. 13
eftir Þorstein Íóseþsson