Alþýðublaðið - 14.12.1966, Blaðsíða 6

Ásýnd sögumanns
iGuðmundur Daníelsson:
íTurninn og teningurinn
'Skáldsaga
Reykjavík, ísafoldarprent-
smiðja 1966. 248 bls.
Sögur Guðmundar Daníelssonar
hafa jafnan á sér raunsæilegt yfir
skinj. Þær gerast í þekkjanlegu
umhverfi og virðast oft og ein-
att £jalla um samtíð höfundarins
og lesandanna eða þá nána for-
tíð, lýsa þjóðfélagi og þjóðfélags
þróun sem skammt er undan eða |
steniur enn yfir. Svo er til að'
mynda um nýja sögu hans í
haust, Turninn og teninginn; auð
sæil 3ga gerist sagan austanfjalls
árat jgina í :á því um fyrra stríð
frani yfir bað síðara; hún lýsir
bygí ;ða- og atvinnuþróun sem sam
svarar veruleikanum.. Það má svo
sem segja að hún fjalli um ,,þjóð
lífst yltingu“ íslendinga á þessum :
tíms.
En það verður æ ljósara af
seinni sögum Guðmundar áð raun
sæisaðferð hans er raunverulega
ekkl nema yfirskin. Áhugi höf-
undarins b inist ekki að þjóðfélag
inu ! né sa.atíðinni sem slíkum
heldur er hin raunsæilega lýsing
einungis a< ferð hans, umgerð um
sjálft sögu fnið. Jafnframt verður
verk hans æ vísvitaðri saga sem 1
höfundurinn tekur opinskátt þátt
í sjálfur, leynir því ekki að það
er hann sem atvikum stýrir og
hefur sína” eigin skoðanir á því
sem fram er, gerir sér æ minna
far um að dyljast að baki sögu-
efnisins. Bsk við sögufólk og at-
vik sögunnar ber stöðugt ásýnd
sögumannsfis, oft og einatt með
einhverskonar kókettgrímu fyrir
sér og hefur uppi daðurslega til-
burði. Kannski fer hann í miðju
kafi að býsnast yfir því sem hann
er að segja frá, tekur andköf og
hróoar upp yfir sig af undrun eða
aðdáun, sjá, eða ó, eða æ, óhó
eða hæ; kannski fær hann Ijóð-
rænuflog, tekur að mæla skáld-
yrðum um háttalag sögufólks síns
eða þá bara góða veðrið og lands
lagið; kannski þarf hann að láta
uppi eigin meiningar um fólk eða
atburði í sögunni, útskýra afstöðu
þeirra innbyrðis, tilfinningar, við
horf, hvor:: heldur er til að draga
dár eða dást að þeim. Þessi stíls-
mát.i stuðlar vitaskuld að því að
einangra svið sögunnar, gera sögu
fólkjð að bersýnilegum leikbrúð
um; hann mundi hins vegar rétt
lætast af samanlagðri lífsýn,
mannskilningi höfundarins. getu!
sýnar og skilnings sögufólks og
atvika; þar varð hróplegt mis-
ræmi milli tilburða stílsins og
sjálfra atvika sögunnar, þeirra
mannlýsinga og mannskilnings er
hún lét raunverulega uppi. For-
dæmi Hamsuns kann enn að vera
skammt undan nýju sögunni. En
þrátt fyrir allt virðist mér Guð-
mundi Danielssyni haldast _ betur
á stílshætti sínum í Turninum og
teningnum en i öðrum síðustu
sögum sínum.
sjálfsdáðum. Hann hefur rætur
sínar og sogpípur út um allar
sveitir og dregur til sín blóð og
merg. Höfundur hans og skapari
er búinn að vera hálfdauður og
fjarverandi vikum saman, og Hlað
bær visnar ekki upp að heldur,
öðru nær: nú eru bændurnir úr
sveitunum farnir að koma á eigin
bílum til að verzla, þeir hafa grætt
svona á Hlaðbæ, og Hlaðbær hef
ur grætt svona á þeim.“
flókin, margþætt og mjög á huldu.
Hinsvegar verður aldrei ljóst
hvers konar ævintýr sé ætlunin
að spinna úr þessum þremur þátt
um saman; sagan kemst í þrot
án þess greitt sé úr flækjunni.
Mannlýsingar hennar sem eru
margar og fjölbreyttar og einatt
fjörlega dregnar í upphafi frjósa
fyrr en varir í fast mót og snú-
ast upp í tóma endurtekningu;
hið einkennilega byggingarlag sög
unnar megnar ekki að hilma yfir
þessi rökþrot hennar. Þetta er
leitt því að fólkið á Hlöðum vek
ur þrátt fyrir allt áhuga framan
af, Þorbjörn og Ármann Grím-
sen, en lýsing þeirra rennur nán
ast út í eitt að lokum, Jón ísland,
jafnvel einnig Björn Húni, og
konurnar Gyða, Geirþrúður,
Gréta Hansdóttir og Lilja Fönn;
aðrar koma raunar aldrei fram úr
móskunni sem hvílir yfir þessari
ar álíka óljósir og hinn dular-
blandni ástalífsskilningur sögunn
ar. Svo mikið er víst að sálfræði
þessa fólks hefur Guðmundi Dan-
íelssyni ekki tekizt að samhæfa
hinni raunsæislegu frásagnarað-
ferð, þeirri þjóðlífslýsingu sem
hann leitast við í sögunni, öðrum
þræði. En að sönnu er sagan rösk
leea sögð. einkum framan af, —
fjörlegra og líflegra verk með við
fe’ldnari rithætti allt á litið en
aðrar skáldsögur liöfundarins í
seinni tíð. Þeim mun meiri
skaði að ekki skyldi auðnast að
leiða hana til lykta.
Bókin er snyrtilega úr garði
gerð — með þeirri undantekn-
ingu þó að tvær línur standa á
haus á bls. 121 og 204. — ÓJ.
LEIÐRÉTTING: í grein minni,
Þjóð og fræði á sunnudaginn féll
niður lína á einum stað. í um-
Turninn og teningurinn er
skrýtilega byggð saga; fyrri hluti
hennar er sagður í þriðju per-
sónu nema lokakaflinn sem er í
fyrstu persónu; síðari hlutinn, öf
ugt við, sagður í fyrstu persónu
nema niðurlagið sem er í þriðju.
Þetta byggingarlag kynni að helg
ast af þeirri ætlun höfundar að
„fara innan í“ söguefni sitt,
spretta upp á því saumunum og
gaumgæfa það á nýtt; upplausn
sjálfrar sögunnar væri þá eitt
minni hennar. En það verður ekki
séð að „spegilbygging" Tumsins
og teningsins hafi neinn slíkan
tilgang, eða neinn tilgang yfir-
leitt sem sögubragð; Gyða Grím-
sen sem segir frá seinni hlutan
um tekur einungis við hlutverki
sögumanns fyrri hlutans án þess
hlutverkið sjálft taki neinni breyt
ingu; seinni hlutinn heldur beint
áfram og lýkur frásögunni sem
hafin var í fyrri hluta. Og tákn
myndir þær, sem nafn sögunnar
er dregið af, „tuminn“ og „ten-
ingurinn", eru ámóta marklaus
ar og söguhátturinn: hvorugt í líf
rænu samhengi við söguna sjálfa,
sprottið af nauðsyn hennar.
annskilningi höfundarins. getuj Sjálf sagan, já. Hún segir frá
hans íið gora leikinn áhugaverð- Því hvernig nýr bær verður til,
an pg gæða hann lífi. Þetta þyk Hlaðbær við brúna á fljótinu Grá
ir ínér Guðmundi Daníelssyni streng fyrir austan fjall; sagan
hafa mistekizt í síðustu skáldsög heldur áfram þeirri lýsingu kyn-
um sínum, Sinfjötla og Húsinu. | slóðaskipta á íslandi sem hafin
Húsjð snerist upp í einhverskonar | var í Húsinu: „Fólkið í Hlaðbæ
heimatilbúiia hamsúnsku sem varð er komið á þriðja þúsundið, heim
þeim mun vanmáttugri sem hana! ilisfastir íbúar, kaupstaðurinn
skorti beilegar staðfestu raun-| stækkar ár frá ári... Hlaðbær er
gildra maunlýsinga, skáldlegrar; orðinn stór bær og vex nú af
Hlaðbær er fyrsta og síðasta
staðreynd sögunnar, staðreynd
þjóðlífsins og þróunarinnar. Engu
að síður er þessi lýsing ekki nema
umgerð, og raunar engin sérstök
rækt við hana lögð: inhan þein-
ar umgerðar gerist sagan þar
sem segir frá Grímsens-fólkinu á
Hlöðum, stofnendum bæjarins. Ég
sé á ritdómum að sumir vilja !
telja söguna einhverskonar sið-
ferðilega dæmisögu, hún greini
frá upplausn og öngþveiti í kjöl
far framfaranna, stríðsins og auðs
ins; en ekki þykir mér sá skiln
ingur ýkja sannfærandi, og varla
nema í meðallagi sanngjarnt að
ætlast til þess af höfundinum að
hann leggi svo endanlega dóm
á sögnfóik sitt. Ármann Grím-
sen gerist forustumaður samvinnu
samtaka, sem ihér nefnast Nýtt
landnám, verður einvaldsherra
þein-a og auðkonungur; hann er
höfuðsmiður Hlaðbæjar. Hliðstæð
ar mannlýsingar eru þekktar fyrir
til að mynda í skáldsögum eftir
Vilhjálm S. Vilhjálmsson og Stef
án Jónsson, og vel má vera að ein
hver þjóðfélagsiegur fótur sé fyr
ir þeim. Þar fyrir virðist torvelt
að taka Ármann Grímsen og það
Grímsens-fólk sem þátttakendur
raunhæfrar þjóðfélagslvsingar
enda lítil rækt við hana lögð í
verkinu sjálfu sem fyrr segir: bað
þarf hennar ekki með nema sem
lauslegrar umgerðar. Sönnu nær
virðist að taka söguna sem sjálf
rátt og sjálfstætt ævintýr fólks
í framförunum miðjum — ævintýr
um þetta fólk og „ástina" sem
skapar því örlög. Minnsta kosti
segir Gyða Grímsen, sem virð-
ist orðin talsmaður höfundarins
sjálfs þegar fram í sækir, eitt-
hvað í þá veru: „Það var ástin,
segir írú Gyða . . . En þar fyrir
erum við litlu nær. Ástin er
flóknara mál en Nýtt landnám.
Æ, drottinn minn dýri — og suma
krýnir hún þyrnikórónu svo að
blóð rennur úr sárum, aðra
brennimerkir hún eins og þjófa.
Og samt er hún það eftirsóknar
verðasta í þessu stutta einmana-
lega lífi. Því að líf án ástar er
ekkert líf, bara langdreginn, sól
arlaus, kuldagrár dauðdagi. Er
hægt að útskýra þetta?“
Fólk, ást og framfarir, það eru
þrír gerendur þessarar sögu.
Framfaralýsingin er tiltölulega
einföld, en ástamálin I sögunni
sögu, svo sem systkinin Vera og sögn um bók Þorsteins Jósepsson-
Finnbogi Grímsen. Einkennilegt ar, Landið þitt, átti að standa: En
er hve margt af þessu fólki elur hér virðist reynt að gera óþarf-
með sér hálfkveðna drauma um lega mörgum stöðum skil sem ein-
„list og mennt“, en þeir eru raun- att verða óþarflega lausleg.
jólagjafa
Kenwood Chef er allt annað
og miklu meira en
venjuleg hrærivél.
Engin önnur
hrærivél
býffur upp á
jafnmikiff úrval hjálpartækja
sem létta störf
húsmóðurinnar. Kenwood Chef
er þægileg og auffveld
í notkun og prýði
hvers eldhúss.
Kenwood Chet
Skál, þeytari, hnoðari, hrærari, sleikjari, og
myndskreytt uppskrifta- og leiðbeiningabók.
VERÐ KRÓNUR 5.900,00.
Viðgerða- og varahlutaþjónusta.
g 14. desember 1966 - ALÞÝÐUBLAÐiÐ