Bókasafnið - 01.03.1990, Blaðsíða 53

Guðrún Karlsdóttir deildarstjóri, Háskólabókasafni
Um framþróun, flokkun og lyklun
Tilgangur flokkunar
Starfsemi í bókasöfnum og gagnamiðstöðvum miðar
að því að greiða notendunr leið að bókum og öðrurn upp-
lýsingamiðlum. Við sem störfum að upplýsingamiðlun
teljum að tengslin milli fortíðar og framtíðar og efling
framþróunar í heiminum geti að einhverju leyti verið
undir okkur komin og þá er óhætt að segja að ekki er lítið
í húfi að vel takist til. Unr þetta mætti rnargt segja. Ég læt
sarnt öðrum eftir að hugleiða það nánar og ætla aðeins að
fjalla um nær ósýnilegan en þó mikilvægan hlekk í keðj-
unni sem tengir okkur við notandann, þ.e. um efnisgrein-
ingu safnkostsins.
Flokkun safnkosts hefur þann tilgang að færa saman
verk um sama efni. Röðun efnis í safni endurspeglar því að
verulegu leyti flokkunarkerfið senr notað er. í flestum
söfnum er þó af hagkvæmnisástæðum ýnrislegt tekið út úr
meginefnisröð og staðsett annars staðar. Þar getur ytra
fornr og notkun ráðið nriklu um en það getur einnig verið
háð stærð safns og tegund hvaða safndeildir eru myndaðar
(lestrarsalur, barnadeild, tímarit, nýsigögn, fágæti
o.s.frv.).
Ynris flokkunarkerfi eru til í heiminunr, bæði sértæk og
alnrcnn. Nokkur sérkerfi eru í notkun í sérfræðisöfnum
hér á landi en flest íslensk söfn nota kerfið sem kennt er við
Melvil Dewey (1851-1931). Deweykerfið er almennt
kerfi, þ.e. spannar öll þekkingarsvið. Snenrma árs 1989
kom kerfið út í tuttugasta sinn en auk þess hefur það
konrið út ellefu sinnum í styttri gerð. Þar sem notendur
kerfisins eru margir hér á landi og breytingar í 20. útgáfu
nokkrar er ástæða til að fara nokkrum orðum unr það og
endurskoðun þess.
Deweykerfið - ný og breytt þekkingarsvið
Fyrstu drög að Deweykerfinu gerði Melvil Dewey árið
1873 og þrem árum síðar, 1876, kom kerfið út í fyrsta sinn
og var þá aðeins lítill bæklingur. Kerfið var endurútgefið
alloft á næstu áratugunr og jókst talsvert að vöxtum, enda
fleygði þekkingu ört fram. Ýmsir flokkar sem lítið rúm
var ætlað í fyrstu útgáfum kerfisins þróuðust hratt og þeir
sem mynduðu meginsvið þekkingarinnar á þeim tíma
sem kerfið var samið drógust sumir hverjir saman síðar.
Til þess að auka samkvæmni í endurskoðun kerfisins og fá
fleiri aðila til að leggja þar hönd á plóg var útgáfunefnd
stofnuð árið 1937. Hlutverk hennar var að móta markviss-
ari stefnu í endurskoðun kerfisins.
Mikið vatn hefur runnið til sjávar frá því að fyrsta
útgáfunefndin tók til starfa. Deweykerfið er nú útbreidd-
asta flokkunarkerfi heims. Það hefur verið tekið í notkun
í 135 löndum og tungumálin sem það hefur verið þýtt á
eru orðin fleiri en 30. Verkið sem í upphafi var aðeins 44
síður er nú orðið fjögurra binda verk upp á nokkur þús-
und blaðsíður.
Fræðigreinar breytast, nýjar hasla sér völl, mörkin milli
eldri sviða færast til og ný mörk myndast. Flokkunar-
kerfið hlýtur að endurspegla þessar breytingar og þarf því
reglubundinnar endurskoðunar við. Sú endurskoðun má
hvorki vera ofvíðtæk né heldur ofíhaldssöm. Sé hún oför
eða víðtæk er erfitt og kostnaðarsamt fyrir söfn að halda í
horfinu og endurflokka ritakost sinn í samræmi við
breytta útgáfu hverju sinni. Á hinn bóginn verður endur-
skoðunin að taka tillit til allra helstu breytinga og fram-
þróunar sem orðið hefur í þekkingu næstliðin ár, þ.e. milli
útgáfa, ella úreldist kerfið smátt og smátt og hættir að
lokum að samsvara raunveruleikanum að meira eða
minna leyti.
Alþjóðlega útgáfunefndin, sem áður getur um, hefur
leitast við að liaga endurskoðuninni þannig að hvort
tveggja sé haft í huga og farið bil beggja. Þess vegna eru
yfirleitt ekki fleiri en einn til tveir flokkar (tugir) teknir til
gagngerðrar endurskoðunar í hverri útgáfu og við öðrum
efnisflokkum er eins lítið hróflað og unnt er. Sé litið til
baka og skoðaðar helstu umbyltingar flokka í Deweykerf-
inu á undanförnum tveirn áratugum má fyrst nefna 340
(lögfræði) og 510 (stærðfræði) sem bylt var í 18. útgáfu
(1971) en þá voru sex árliðinfráþví að 17. útgáfankomút
(1965). í 19. útgáfunni (1979) voru síðan flokkarnir 301
(félagsfræði) og 329 (stjórnmálafræði) endurskoðaðir frá
grunni. Milli 19. og 20. útgáfu (1989) voru svo tvö efnis-
svið sérútgefin. Nefndist fyrri sérútgáfan DDC - Dewey
Decimal Classification, 301-307 Soáology, Expanded
Version Based on Edition 19 (1982, 52 s.) og hin síðari
DDC - Dewey Decimal Classification, 004-006 Data
Processing and Computer Science (1985, 66 s.). Fyrr-
nefnda ritið hefur að geyma enn frekari endurskoðun á
efnisflokki 301-307 (félagsfræði) en gerð var í 19. útgáfu.
Þar er fyrst og fremst um lengingar marktalna að ræða.
Má segja að með útgáfu þessa heftis (sem kalla mætti
eftirútgáfu) hafi verið komið nokkuð óþægilega aftan að
notendum, því að ætla má að á árabilinu 1979-1982 hafi
ýmis söfn verið búin að endurflokka þetta svið til sam-
ræmis við 19. útgáfu og þá lent í þeirri stöðu að vera með
úrelta flokkun á nýendurflokkuðu sviði. Þau þurftu því að
fara af stað aftur með sanra flokk.
Sérútgáfan á sviði tölvufræði og tölvuverkfræði, sem
kom út 1985, kom hins vegar að góðum notum þar sem
hún samsvaraði þeim breytingum sem síðar komu fram í
20. útgáfunni sem nú er nýlega komin út. Vegna þessarar
forútgáfu var m.a. unnt að gefa Flokkunarkerfi (1987) út í
nokkru samræmi við 20. útgáfu sem þá var væntanleg.
í 20. útgáfu hefur flokkun innan 780 (tónlist) verið bylt
frá grunni. Nokkrar breytingar aðrar er þar einnig að
finna en þær eru smávægilegar, helst stytting eða lenging
marktalna um einn staf eða svo í samræmi við þá notkun
sem verið hefur á marktölunni. Styttar hafa verið lítið
notaðar marktölur en meira rými skapað þar sem þröngt
var orðið fyrir. Sú nýbreytni hefur verið tekin upp með
BÓKASAFNIÐ
53