Bókasafnið - 01.04.1992, Blaðsíða 35

í upphafi kynntum við okkur möguleika hér á landi til
þess að taka örfilmur og fengum gerðar prufur á nokkrum
stöðum en ekki var talið koma til greina að senda loft-
myndafilmur úr landi til myndatöku vegna þeirrar áhættu
sem það hefði í för með sér. Eftir að hafa skoðað prufurn-
ar vandlega var talið nauðsynlegt að taka myndir á örfilm-
una beint eftir loftmyndafilmu sem er negatíf. Þar sem
örfilman er einnig negatíf fékkst út pósitíf stofnfilma
(master) til þess að nota við fjölföldun. Niðurstaðan af
þessum tilraunum, sem tóku mikinn tíma, varð á endan-
um sú að kaupa tæki til að vinna verkið. Lagt var út í
nokkra fjárfestingu í upphafi, bæði til þess að vinna verkið
á stofnuninni og til þess að geta ráðlagt notendum um
búnað sem hentaði við notkun skráningarkerfisins. Keypt
var örfilmumyndavél (borðmyndavél) fyrir 16 mm filmur
og fjögur mismunandi lestæki fyrir fisjur auk þræðingar-
tækis og klippingaráhalda. Smíðaðurvar aukabúnaður við
myndavélina til þess að hægt væri að spóla loftmynda-
filmunni á ljósakassa með birtustillingu og mynda tölu-
legar upplýsingar inn á hvern myndaramma. Þessi búnað-
ur var að meginhluta sniðinn eftir tæki sem notað er við
gerð snertimynda hjá stofnuninni. Stofnkostnaður þess-
arar fjárfestingar er á núvirði um ein milljón króna.
Örfilmurnar voru allar teknar á ljósmyndastofu Land-
mælinga Islands og síðan voru 16 mm fínkornaðar töku-
filmur klipptar niður í ræmur og límdar á þar til gerð
gegnsæ plastspjöld með upplýsingum á titilrönd. Þessi
stofnfilma var send erlendis til fjölföldunar á fínkornaðar
„diazo“ filmur með mismunandi litri titilrönd til að greina
sundur efni eftir árum. Valdir voru fjórir grunnlitir sem
aðgreina fisjur hvers árs og sömu litir notaðir á þær skýrsl-
ur sem gefnar hafa verið út árlega með tölulegum upplýs-
ingum, loftmyndaskrám og litprentuðu loftmyndayfirliti.
Útgáfa og dreifing
Skráningarkerfið var tilbúið til dreifingar árið 1985 en
meginhluti þess hafði þá verið til reynslu í nokkurn tíma
hjá stofnuninni og gefist vel. Skýrslum var þá dreift til
stofnana, sveitarfélaga, bóka- og skjalasafna, búnaðar- og
landshlutasamtaka, sýslumannsembætta og nokkurra
fyrirtækja. Fyrir tímabilið 1981-1990 var gefinn út 571 titill
á fisjum, með um 33.000 loftmyndum alls og er skráning-
arkerfi loftmynda því stærsta útgáfa á örfilmumiðli hér á
landi til þessa ef frá er skilið efni fyrir íslenska banka sem
um árabil var dreift á fisjum. Gefnar hafa verið út fjöl-
margar skýrslur um loftmyndasafnið og starfsemina á
hverju ári og eru nú á annað hundrað notendur áskrifend-
ur að þeim. Nokkrar stofnanir fá árlega heildarskráning-
argögn og hafa því örfilmur af öllum loftmyndum. Þannig
geta starfsmenn þeirra skoðað þær á vinnustað sínum áður
en þær eru pantaðar. Til viðbótar eru á landsbyggðinni
áskrifendur að öllu skráningarefni er tengist ákveðnum
svæðum. Fyrirhugað hafði verið að áskriftargjöld greiddu
kostnað af framleiðslu skráningarefnisins en þau hafa
aðeins náð að greiða aðkeypt efni.
Frá því ákvörðun um uppsetningu skráningarkerfisins .
var tekin er búið að skrá á samræmt form upplýsingar um
allar loftmyndir af landinu síðan 1973 og auk þess gefa út á
örfilmum allar loftmyndir af landinu frá árunum 1981-
1990. Lokið er útgáfu skráa um nálægt 57.500 myndir frá
tímabilinu 1973-1991, auk skrár um rúmlega 2000 þýskar
loftmyndir frá árinu 1942. Eldri hluti safnsins hefur orðið
Örfilmumyndavél og ljósakassi.
að bíða skráningar, meðal annars vegna nýrra verkefna í
fjarkönnun, en stefnt er að því að skrá þann hluta safnsins
inn í kerfið á næstu árum.
Reynslan af kerfinu
Skráningarkerfið hefur nú verið í notkun á loftmynda-
safni Landmælinga Islands í tæpan áratug. Þeir sem unnið
hafa við það telja að það sé einfalt og þægilegt í notkun og
hafi sparað verulegan tíma. Þar sem pappírseintök af öll-
um loftmyndum eru í skjalaskápum í sama rými og kerfið
hafa örfilmurnar verið minna notaðar en gert var ráð fyrir
í upphafi. En ástæða þessa er sú að viðskiptavinir vilja
skoða myndirnar sjálfar áður en pantað er, meðal annars
vegna þess að frummyndir eru skýrari en örfilmurnar.
Ahugi á notkun kerfisins úti á landsbyggðinni og hjá
ýmsum stofnunum hefur reynst minni en vænst var. Til-
gangur þess að koma örfilmunum í dreifingu var fyrst og
fremst sá að auka þjónustu við notendur, einkum úti á
landi, og spara þeim þannig tíma og fyrirhöfn. Verið getur
að fólk mikli fyrir sér notkun örfilma og að einhverju leyti
hefur kostnaður við kaup lestækis og áskriftar vaxið í
augum þó honum hafi verið stillt mjög í hóf. Reynslan er
einnig sú að í sumum þeim stofnunum sem fengið hafa
skráningargögn af öllu landinu hefur kerfið ekki verið
notað sem skildi. Notendur frá þessum stofnunum koma
eftir sem áður sjálfir til Landmælinga íslands og láta leita
fyrir sig er þeir panta myndir.
Ávinningur Landmælinga íslands af uppsetningu og
notkun kerfisins er mikill í daglegu starfi. Tekist hefur að
koma á umtalsverðri hagræðingu innanhúss og er ekki séð
að sá árangur hefði náðst betur eftir öðrum leiðum. Not-
endur og viðskiptavinir virðast hins vegar í meginatriðum
láta sér nægja að fá í áskrift prentað efni á þessu sviði.
Utgáfa efnisins gerir stofnunum og söfnum kleift að nota
útgefnar skrár og sleppa þannig við eigin skráningu loft-
mynda.
Lokaorð
Niðurstaðan af vinnslu örfilmanna er sú að hér er um
áhugaverða leið að ræða til þess að útbúa upplýsingakerfi
um ljósmyndir. Fisjukerfi eru aðgengilegri en spólukerfi
35