Dagur - 05.08.1999, Blaðsíða 7

f') ifr'M'r ff ö'í 'd b r 7s .a 118 fr§ ¥ "'T^'á b'- ^

ÞJÓÐMÁL
Eréttaflutningiir
Sj ónvarp sins
„Allar fréttir ríkisfjölmiðlanna af atburðunum í Serbíu, sem brunnu svo á mér frá því að loftárásirnar hófust, voru hlutdrægar og mótaðar af hatri og
bjánalegum strákskap, “ segir Helgi m.a. í grein sinni.
HELGIJÓNSSON
SKRIFAR
Þessi grein var send blaðinu þeg-
ar loftárásirnar á Serbíu stóðu
sem hæst, en afturkölluð vegna
þess að höfundi hafði ofboðið
svo fréttaflutningur Sjónvarpsins
og svæsinn óhróður um forseta
landsins, að hætt var við að stíll
greinarinnar bæri þess merki.
Það er slæmt þegar slíkir atburð-
ir eru persónugerðir, en það gera
því miður fleiri en hér eru gagn-
rýndir.
Nýlega vöktu viðbrögð Boga
Agústssonar, fréttastjóra, við hóg-
værri gagnrýni Páls Skúlasonar,
rektors Háskóla Islands, á frétta-
flutningi Sjónvarpsins nokkra at-
hygli. Það er reyndar umhugsun-
arefni, hvers vegna menn gagn-
rýna þennan fjölmiðil svo varlega.
Það er eins og bæði þingmenn og
aðrir sem eiga mikið undir um-
fjöllun sjónvarpsins, séu hálf-
hræddir við hann. Þetta er hættu-
legt fyrir heilbrigða upplýsingu
sem þjóðinni er svo mikilvæg.
Nokkru eftir þetta komu þeir
Bogi Agústsson og Asgeir Frið-
geirsson í viðtalsþátt í Rás 1 f út-
varpinu þar sem þeir svöruðu
þessari gagnrýni að nokkru og
skýrðu eðli sjónvarps miðað við
eldri fjölmiðla. Þeir bentu rétti-
lega á það, að sjónvarp hefði tak-
markaðri tíma til ítarlegrar um-
fjöllunar og þess vegna væru
fréttir þess ekki eins nákvæmar.
Þetta má vel vera rétt að ein-
hverju leyti, en ekki er ég að öllu
sáttur við svarið, né fleira sem
þeir sögðu.
Gæta þarf hlutleysis
I fyrsta lagi hlýtur þessi stutti
tími að krefjast þess að vandlega
sé gætt hlutleysis í hverri frá-
sögn. A það hefur verulega skort
í umfjöllun um þá hroðalegu at-
burði sem voru að gerast á
Balkanskaga. Ekki er hægt á
nokkurn á nokkurn hátt að verja
þau voðaverk sem framin eru í
stríði. Eg fordæmi frá dýpstu rót-
um hugar míns allt stríð og allar
hernaðaraðgerðir og allt sem því
fylgir. Frásagnir af atburðunum í
Kosovo voru allar hlutdrægar og
mótuðust af hatri á forseta
Serbíu. Þess virðist hafa verið
vandlega gætt að segja aldrei frá
vanda Serbíuforseta, sem var
uppreisn í fullvalda ríki sem
hann er sameiningartákn fyrir.
Hins vegar var rúm og nógur
tfmi fyrir sömu myndina og
sömu ummæli Clintons Band-
ríkjaforseta, sem viku eftir viku
og jafnvel mánuðum saman átti
fastan sess á sjónvarpsskjánum,
og fólu í sér sömu hótanirnar
gegn Serbíu.
Annað sem ég vildi gera at-
hugasemd við, var sú skilgrein-
ing beggja viðmælenda í þættin-
um, að fréttir væru markaðsvara
og fréttamenn einhvers konar
framleiðendur. Eg vona að ég
fari ekki rangt með; ég hlustaði
grannt á þáttinn en treysti á
minnið. Ef fréttir eru söluvara
sem markaðurinn segir til um
hvort eigi að birta, hvernig er þá
hægt að treysta því að þær séu
réttar? Eg skil fyllilega að frétta-
stofur séu íjárfrekar, þar er unn-
ið á öllum tímum sólarhringsins,
en markaðurinn má undir eng-
um kringumstæðum ráða vali og
túlkun frétta. Við verðum, hvað
sem það kostar, að fá sannar
fréttir af því sem gerist með öðr-
um þjóðum.
Allar fréttir ríkisfjölmiðlanna
af atburðunum í Serbíu, sem
brunnu svo á mér frá því að Ioft-
árásirnar hófust, voru hlutdrægar
og mótaðar af hatri og bjánaleg-
um strákskap. A því varð breyting
þegar ein af eldri þulum rásar 1 í
útvarpinu flutti fréttir af þessum
atburðum af þeirri kurteisi sem
sæmir góðum fréttamanni.
Ekki leyst með ofbeldi
Nato reyndi ekki að stilla til frið-
ar. Það reyndi kúga til hlýðni,
leiðtoga sem, hvað sem um hann
má segja, stóð vörð um fullveldi
þjóðar sinnar og brást við upp-
reisn í landinu, með sama hætti
og aðrir leiðtogar hefðu gert.
Þeir sem láta ekki kúga sig eru
víst alltaf hataðir af kúgurunum.
Menn hafa stór orð um þjóðar-
morð og fleira slíkt. Þjóðarmorð
eru ekkert nýtt á þessum slóðum
og fórnarlömbin eru ekki alltaf
þau sömu. Þetta eru vandamál
sem aldrei verða leyst með of-
beldi. Æskilegast væri ef hægt
væri að leysa þau með vinsarn-
legri aðstoð nágrannaþjóða.
Vandamálin á Baikanskaga og
víðar eru ægileg, en þau eru ekki
ný. I Kosovo hafa Serbar og Alb-
anir lifað saman um langt skeið,
jafnvel aldir án mikilla vand-
ræða, þar til nú að Albanir gera
kröfu um yfirráð yfir héraðinu.
Það mál er ekki hægt að Ieysa
með ofbeldi. Þar verður að fara
fram heiðarlegt mat á stöðunni
og sættir að takast með þjóðun-
um. Hætt er við að fáránlegar
aðgerðir Nato hafi gert þær sætt-
ir erfiðari; þær voru greinilega
gerðar að kröfu Bandaríkja-
stjórnar eins og Carl Bildt benti
á. Best væri að Bandaríkjamenn
létu Evrópu í friði, þeir hafa eng-
an skilning á Evrópu.
„Ef fréttir eru sölu-
vara sem markaður-
iun segir til um hvort
eigi að birta, hvernig
er þá hægt að treysta
því að þær séu rétt-
ar?“
Mikill vandi Albana
Vandi Albana er mjög mikill. Eg
var meðlimur í Albaníufélaginu,
þar til það var, ég verð að segja
illu heilli, lagt niður. Ég var þó
ekki mjög virkur. Þar man ég að
fram kom á fundi að Albanir
væru fjölmennasta þjóðin á
Balkanskaga, en land þeirra það
minnsta. Albanir eru þar af leið-
andi dreifðir meðal annarra
þjóða. Talið er að Albanir séu af-
komendur frumbyggja á þessum
slóðum, Illyra. Ef til vill eru það
algeng örlög frumbyggja, að að
þeim sé þrengt; þar er gleggsta
dæmið Indíánarnir á Ameríku.
Ég átti þess kost um nokkuð
langt skeið að fylgjast með því
sem gerðist í Rúmeníu. Þar býr
fólk af fjölmörgum þjóðernum
og var bundinn í stjórnarskrá
landsins, réttur fólks til að njóta
kennslu og að geta tjáð sig í
ræðu og riti á sínu móðurmáli.
Um ástandið þar í Iandi um það
er Iauk, hafa verið höfð stór orð
og allt kennt forseta landsins
Nicolae Ceausescu. Það er mjög
hættulegt að persónugera sög-
una með slíkum hætti; þá eru
allir aðrir gerðir ábyrgðarlausir.
Ég veit ekki hvernig þessu var
háttað á tímum Títos í
Júgóslavíu, í öllu falli virðist fólk
hafa getað búið þar saman í sátt
og samlyndi. En hatur og dóm-
harka eru ekki gott leiðarljós.
Um suðurhluta Evrópu og að
minnsta kosti norður í Rúmeníu,
austur um allt gamla Tyrkjaveldi
lágu verslunarleiðir til Asíu. Þar
voru Iíka ræningjaslóðir, þar sem
óaldarflokkar rændu ferðamenn
og sjálfsagt líka friðsamt bænda-
fólk. Eru ekki herflokkar sem
vaða uppi í dag og kalla sig gjarn-
an frelsisheri, að einhverju leyti
arfur frá þessum tímum, ekki
bara á Balkanskaga heldur líka
austar, svo sem í Armeníu og víð-
ar og eru mikið böl þjóða sem
áreiðanlega Hldu heldur búa við
frið og öryggi? Þarna duga engar
skyndilausnir. Þarna verður að
vinna í krafti friðar, ekki vopna.
Vonandi verður næsta öld, öld
friðar og sátta með þjóðum,
gagnstætt því sem okkar öld hef-
ur verið.
Fámenn og nýrík þjóö
Hvað er að vera Islendingur?
Hver er staða okkar í heiminum?
I lver er skylda okkar í heiminum?
Hver er skylda okkar heima fyrir í
alþjóðamálum? Við erum fá-
menn, vel stæð, nýrík og þar af
leiðandi dálítið heimsk þjóð,
langt úti í hafi. Við erurn sem ein-
staklingar hvorki betri eða verri
en annað fólk, en lega landsins
svo langt úr leið herja og \fir-
gangs hefur verið okkur til láns. í
allri sögu okkar höfum við aldrei
átt í stríði við nokkra þjóð, þar til
nú að skammsýnir forystumenn
drógu okkur inn í þær fáránlegu
hefndaraðgerðir sem Nato, að
undirlagi Bandaríkjastjórnar, hélt
uppi gegn Serbum. Þetta er
smánarblettur sem þjóðin verður
að hreinsa sig af, en sýnir ljóslega
hversu fáránleg vera okkar í hern-
aðarbandalagi er.
Staða okkar er staða vopn-
lausrar þjóðar sem getur engri
þjóð ógnað. Skylda okkar í heim-
inum er að standa á rétti okkar
sem friðsamrar smáþjóðar og, að
krefjast þess í krafti smæðar okk-
ar, að allt verði gert til að leysa
mál með friðsamlegum hætti.
Skylda okkar heima fyrir í al-
þjóðamálum er sú að afla okkur
réttrar vitneskju um það sem er
að gerast í umheiminum og láta
ekki stjórnmálamenn og hlut-
dræga fréttamenn bjóða okkur
hvað sem er.
Hvað getum við gert ? Við tók-
um við flóttamönnum og gerum
vel við þá, eftir því sem sagt er
frá í fjölmiðlum. En er það nóg?
Mér líkaði vel það sem hópnum
sem kom síðast var Iofað, að
fólkið mætti vera hér eins lengi
og það vildi og njóta fullra rétt-
inda. Það er hins vegar meira en
að segja það. Fólkið verður að
geta samið sig að okkar háttum
að sem mestu leyti, en Iíka að
geta varðveitt að sem mestu leyti
eigin menningu, og síðast en
ekki síst, móðurmálið, sem er
stoð og stytta alls annars sem
það lærir. En betra er að taka við
fáum og gera vel við þá, en að
taka við fleira fólki en við getum
gert vel við.
Nú, þegar um það bil þrír
mánuðir eru liðnir frá því að
greinin var fyrst skrifuð, hefur
nokkur hópur Albana látið í ljós
vilja til að snúa heim til sín aftur
og er það að sjálfsögðu ánægju-
Iegt og eðlilegt. Vonandi hafa
þeir lært það hjá okkur, að hægt
er að Ieysa ágreiningsmál með
samningum.